ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΒΕΡΙΝ ΚΛΕΙΔΩΝΑ
Ο Bruno Helbling είναι ένας γνωστός Ελβετός φωτογράφος. Γεννήθηκε το 1971 στο Männerdorf, πολύ κοντά στη λίμνη της Ζυρίχης. Ασχολείται κυρίως με την αρχιτεκτονική, ντιζάιν και still life φωτογραφία και έχει συνεργαστεί με πολλά γνωστά περιοδικά.
Μια νέα του δουλειά, με τον τίτλο «Olympic realities. Sechs Städte nach dem Grossanlass. Six cities after the Games», κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον οίκο Birkhäuser και είναι μια δίγλωσση έκδοση με πολύ ιδιαίτερο σχεδιασμό και περιεχόμενο.
Πρόκειται για ένα βιβλίο με φωτογραφίες και κείμενα γύρω από έξι πόλεις που διοργάνωσαν ολυμπιακούς αγώνες. Το βασικό φωτογραφικό ερώτημα αφορούσε σε ποια κατάσταση και σε ποια χρήση βρίσκονται σήμερα οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις και δίπλα στο «φωτορεπορτάζ» για κάθε πόλη βρίσκουμε ένα σύντομο ιστορικό με κριτικές παρατηρήσεις γύρω από την ολυμπιακή διόργανωση και τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης.
Οι ολυμπιακές πόλεις στο «Olympic realities» είναι το Βερολίνο (1936), το Σαράγεβο (1984), η Αθήνα (1896 και 2004), το Τορίνο (2006), το Πεκίνο (2008) και το Σότσι (2014).
Ο Werner van Gent, Ελβετός ανταποκριτής στην Αθήνα, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο «Olympic realities» στις μεγάλες υπερβάσεις του προϋπολογισμού των αγώνων του 2004, τα μεγάλα ποσά για τα συστήματα ασφάλειας που κατέβαιναν περίπου αμάσητα και θυμίζει ότι για πολύ καιρό το συνολικό τελικό κόστος των αγώνων δεν είχε γίνει επίσημα γνωστό.
Αυτά που διαβάζουμε στο «Olympic realities» δεν είναι κάτι που δεν έχουμε ξανασκεφτεί ή ξαναδιαβάσει. Ωστόσο, τα κείμενα είναι πολύ συμπυκνωμένα, έχουν μια αφοπλιστική απλότητα και στοχεύουν ακριβώς στην ουσία. Η φωτογραφική ματιά επιβεβαιώνει τη δημοσιογραφική ανάλυση και ο συνδυασμός λειτουργεί πολύ άνετα.
Το συμπέρασμα, λοιπόν, είναι απλό και ξεκάθαρο: οι χώρες υποδοχής, μέσω των κυβερνήσεων και των ελίτ τους, χρησιμοποιούν τους αγώνες για να διαμορφώσουν την εικόνα που επιθυμούν για τις ίδιες και τη χώρα τους και να στείλουν τα ανάλογα μηνύματα, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Η προπαγάνδα μέσω των αγώνων, διαπιστώνουμε, κλιμακώνεται ανάλογα με το βαθμό ελευθερίας και δημοκρατίας μιας χώρας και μπορεί να πάρει διάφορες μορφές.
Αν θέλουμε ένα σχόλιο για κάθε περίπτωση ολυμπιακών αγώνων που αναφέρονται στο «Olympic realities», έχουμε και λέμε:
Μόλις ο Χίτλερ αντιλήφθηκε τη δύναμη της παγκόσμιας προβολής που προσφέρουν οι αγώνες, αν και κάθετα αντίθετος στην αρχή, «τα έδωσε όλα» για τη διοργάνωση, με αποτέλεσμα την κατασκευή εντυπωσιακών αθλητικών εγκαταστάσεων και την άψογη εκτέλεση των αγώνων. Ήταν η χρυσή ευκαιρία να δείξει σε όλους, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, τι εστί εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία, ενωμένη και πανίσχυρη. Το ότι λχ αποκλείστηκαν μαζικά οι εβραίοι αθλητές και όλοι οι διαφωνούντες θεωρήθηκε από την Ολυμπιακή Επιτροπή «εσωτερικό θέμα της Γερμανίας» ενώ το νέο καθεστώς αξιοποίησε σημειολογικά τα αθλητικά ιδανικά της πειθαρχίας, της νίκης κλπ σε μια, φυσικά, πολύ πιο μιλιταριστική εκδοχή τους.
Σε διαφορετικό πολιτικό κλίμα, με την πετυχημένη διοργάνωση των αγώνων του 1984, η σοσιαλιστική, ομοσπονδιακή και πολυεθνική Γιουγκοσλαβία προσπάθησε να κερδίσει έδαφος στη διοργάνωση για λογαρισμό του ανατολικού μπλοκ που έβλεπε τη Δύση και το καπιταλιστικό της πνεύμα να ιδιοποιείται όλο και περισσότερο τους αγώνες. Τι και αν μια δεινή οικονομική κρίση είχε ήδη ξεκινήσει και εάν ο σκληρός εθνικισμός επωαζόταν, οι αγώνες έγιναν και ήταν καθ'όλα επιτυχημένοι.
Το 2008 είναι η σειρά της Κίνας να στείλει το μήνυμα του εκσυγχρονισμού και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι το όχημα. Για τη μετάλλαξη που επιθυμούσε το καθεστώς, ο μεγάλος χαμένος ήταν η παλιά πόλη του Πεκίνου όπου περίπου τα 2/3 ισοπεδώθηκαν και χιλιάδες κάτοικοι εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους με εντελώς συνοπτικές διαδικασίες και αστείες αποζημιώσεις. Και η περίπτωση της Κίνας ήταν μια καθαρή επίδειξη δύναμης στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, που συνοδεύτηκε με σκληρή λογοκρισία στα μέσα ενημέρωσης, καταδίωξη των αντιφρονούντων, εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού και άφθονη περιβαλλοντική επιβάρυνση.
Εάν η προβολή μιας χώρας με την εικόνα που η ίδια προνομιακά κατασκευάζει για τον εαυτό της είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων των διοργανώσεων, άλλο ένα κοινό τους είναι η αδιαφάνεια στα οικονομικά των αγώνων. Όλες οι διοργανώσεις ξεκινούν με πολύ υψηλούς προϋπολογισμούς, οι οποίοι στην πορεία ξεφεύγουν ακόμα περισσότερο για να καλύψουν κάθε έκτακτη ανάγκη, κάθε εξειδικευμένη πανάκριβη εγκατάσταση και κάθε συμπληρωματικό έργο.
Μαντεύουμε, νομίζω, ποια πόλη έχει την τιμητική της στα θέματα αυτά.Ο Werner van Gent, Ελβετός ανταποκριτής στην Αθήνα, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο «Olympic realities» στις μεγάλες υπερβάσεις του προϋπολογισμού των αγώνων του 2004, τα μεγάλα ποσά για τα συστήματα ασφάλειας που κατέβαιναν περίπου αμάσητα και θυμίζει ότι για πολύ καιρό το συνολικό τελικό κόστος των αγώνων δεν είχε γίνει επίσημα γνωστό.
Το υπέρογκο κόστος των αγώνων δεν θα ήταν υπέρογκο, εάν αυτό δεν εξυπηρετούσε κάποιους. Η στενή σχέση μεταξύ πολιτικού κόσμου, κατασκευαστικών εταιριών και μέσων ενημέρωσης δημιουργεί το αδιαπέραστο πλέγμα που δεν επιτρέπει την αντικειμενική πληροφόρηση και η περίπτωση του Τορίνο είναι χαρακτηριστική: ο όμιλος Ανιέλι, οι αγαπημένοι «Κένεντι» των Ιταλών, διαμόρφωνε ανέκαθεν την πολιτική ατζέντα της Ιταλίας, μέσα στην οποία εγγράφηκε και η ανάληψη των χειμερινών αγώνων του 2006 από το Τορίνο. Στη συνέχεια, εκπρόσωποι του ομίλου (που δραστηριοποιείται, μεταξύ άλλων, σε Fiat, Juventus, La Stampa, Corriere della Sera, the Economist Group) ανέλαβαν θέσεις-κλειδιά στις διάφορες επιτροπές διοργάνωσης των αγώνων.
Ένα χρόνο μετά την ολοκλήρωση του πρότζεκτ, ρωτήσαμε τον Bruno Helbling πώς βλέπει σήμερα τους ολυμπιακούς αγώνες: «Όταν αποφάσισα να ταξιδέψω και να φωτογραφήσω τις ολυμπιακές εγκαταστάσεις, δεν είχα την πρόθεση να μιλήσω για παιχνίδια εξουσίας ή οικονομικά συμφέροντα κλπ αλλά είναι κάτι που αναδείχθηκε από μόνο του διότι απλώς συμβαίνει παντού, σε όλες τις πόλεις και σε όλες τις χώρες. Δεν οφείλεται μόνο στις διοργανώτριες χώρες αλλά αποτελεί ενδημικό πρόβλημα των ίδιων των Ολυμπιακών Αγώνων που λειτουργούν ως βιτρίνα του πολιτικού συστήματος και μέσο πλουτισμού για κάποια λόμπι». Σκληρό αλλά δίκαιο.
Και όταν προέχει το κέρδος, τα υπόλοιπα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Ένα από τα «υπόλοιπα» είναι η συντήρηση και η αξιοποίηση των αθλητικών εγκαταστάσεων. Το κόστος της συντήρησής τους είναι πολύ υψηλό, συνήθως δεν έχει προβλεφθεί και υπολογιστεί σωστά ενώ ο σχεδιασμός της επαναχρησιμοποίησης είναι επίσης ανύπαρκτος. Πολλές φορές είναι θέμα γραφειοκρατίας αλλά όχι μόνο: ορισμένες εγκαταστάσεις αφορούν σπορ καθόλου δημοφιλή στη χώρα υποδοχής, οι εγκαταστάσεις είναι πολύ εξειδικευμένες, τεραστίων διαστάσεων ή βρίσκονται σε απομονωμένες τοποθεσίες οπότε απαιτείται συνολικός σχεδιασμός για τη χρησιμοποίησή τους και όλα αυτά είναι πολύ ακριβά.... Από τις χώρες των Olympic realities, το στοίχημα έχει κερδίσει κυρίως το Βερολίνο όπου 80 χρόνια μετά οι εγκαταστάσεις λειτουργούν ακόμα, συντηρούνται και εκμοντερνίζονται ανάλογα με την περίπτωση. Δεν θα περιμέναμε κάτι λιγότερο.
Τι απομένει για τους κατοίκους των περιοχών; Όχι και πολλά πράγματα, «οι αγώνες δεν έγιναν για μας, έγιναν για τους άλλους» λέει μια γυναίκα στο Σότσι της Ρωσίας, στο σημείο όπου κατά τη διάρκεια των αγώνων είχε στηθεί μια τεράστια σειρά από βιντεο-οθόνες για να κρύψει τις ατέλειες της πόλης από τα ολυμπιακά βλέμματα αποκόβοντας τους επισκέπτες από το κέντρο αλλά και τους κατοίκους από τους αγώνες.
Οι φωτογραφίες του Bruno Helbling απεικονίζουν με φυσικότητα και ακρίβεια τις πόλεις και τις εγκαταστάσεις σήμερα. Κενές, μισο-ερειπωμένες, με τη φθορά του χρόνου ή σε λειτουργία, επισκέψιμες, με αθλητές και τουρίστες, οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις αποτελούν πια κομμάτι κάθε πόλης και της ιστορίας της. Οι λήψεις τις πιο πολλές φορές είναι εξωτερικές απαθανατίζοντας τα κτίσματα στο περιβάλλον τους. Χωρίς στήσιμο, με την άμεση δύναμη της μαρτυρίας αλλά ήρεμα, δίχως δραματική ένταση, σαν μικρές, κομψές ελβετικές μαχαιριές, οι φωτογραφίες μεταδίδουν την διάχυτη εθνική μοναξιά γύρω από τις τεράστιες, υπερσύγχρονες και πανάκριβες αθλητικές εγκαταστάσεις, όταν μετά τους αγώνες χάσουν μικρό ή μεγάλος μέρος των συμβολικών τους διαστάσεων. Αυτή είναι η ολυμπιακή πραγματικότητα.
Το στιγμιότυπο από το Ολυμπιακό στάδιο στο Μαρούσι, ο δρόμος είναι έρημος, τα σύννεφα έχουν κατέβει χαμηλά, καμιά κίνηση, καμιά παρουσία, μόνο δύο μαύροι αδέσποτοι σκύλοι και στην άκρη κάτι μισοξεραμένες πρασινάδες είναι κι αυτό μια καθαρή, δυνατή εικόνα από το μετά, μια πολύ χαρακτηριστική έκφραση του μετα-ολυμπιακού ρεαλισμού στην Αθήνα, όπως πολύ καλά τον ξέρουμε και κάθε ημέρα τον ζούμε.
Οι φωτογραφίες του Bruno Helbling θα παρουσιαστούν στο Architekturforum της Ζυρίχης σε έκθεση με τίτλο «Bruno Helbling: Olympic Realities» από 2/9 έως 7/10/2016.
