Του Γκάμπριελ Γκέητχαουζ
BBC News, Λιβύη
Όταν οι Λίβυοι αντικαθεστωτικοί γιόρταζαν τον θάνατο του Μουαμάρ Καντάφι, το επιχρυσωμένο πιστόλι του Συνταγματάρχη είχε υψωθεί ως λάβαρο και λάφυρο του θριάμβου τους. Παρακολουθούσα καθώς το έδιναν ο ένας στον άλλον. Τέσσερα χρόνια μετά επιστρέφω στην Λιβύη αναζητώντας τον άνθρωπο με το χρυσό όπλο.
Στο κινητό μου έχω μια φωτογραφία που τράβηξα στη Λιβύη στις 20 Οκτωβρίου 2011. Πρόκειται για έναν νέο άνδρα με ένα μπλέ μπλουζάκι κι ένα καπέλο του μπέιζμπολ των New York Yankees. Χαμογελά καθώς οι σύντροφοι του τον μεταφέρουν στους ώμους τους στην πόλη Σίρτε. Οι άνδρες αυτοί είναι ένοπλοι αντάρτες από την Μισράτα. Ο Συντ/χης Καντάφι είχε μόλις αιχμαλωτισθεί και σκοτωθεί. Στην φωτογραφία τους βλέπει κανείς να δίνουν ο ένας στον άλλον ένα χρυσό πιστόλι.
Πρόκειται για το προσωπικό όπλο του Καντάφι. Την στιγμή εκείνη μεταμορφώθηκε σε τοτέμ, ένα σύμβολο που σημειολογεί την νίκη των ανταρτών και την μεταβίβαση της εξουσίας σε μια νέα Λιβύη.
"Το όπλο τι έγινε;" ρωτάω. Τελικά το έχει ακόμα ο ίδιος. Μου το δείχνει. Είναι ένα πιστόλι χειρός 9χλ. Μπράουνινγκ, επίχρυσο με ένα περίπλοκο φλοράλ σχέδιο.
Έχουν περάσει μόλις τέσσερα χρόνια και η χώρα είναι σε αναταραχή. Αντίπαλες κυβερνήσεις που η καθεμία διαθέτει την δική της πολιτοφυλακή παλέυουν για την επικράτηση. Η Λιβύη είναι μια ιδεολογικά και γεωγραφικά κατακερματισμένη χώρα: ανατολή εναντίον δύσης και ισλαμιστές εναντίον των υπέρμαχων του κοσμικού κράτους.
Η ομάδα που αυτοαποκαλείται Ισλαμικό Κράτος εκμεταλλεύεται το κενό εξουσίας και έχει πάρει τον έλεγχο της γενέτειρας του Καντάφι, Σίρτε. Μέσα σε αυτή την αναταραχή επέστρεψα στην Μισράτα. Διακόσια χιλιόμετρα ανατολικά της Τριπόλεως, η πόλη πλέον έχει σχεδόν ανακηρυχθεί ανεξάρτητη πόλη-κράτος. Αναζητώ τον άνδρα με το χρυσό πιστόλι. Θέλω να μάθω τι απέγινε εκείνος και οι υπόλοιποι που αιχμαλώτισαν τον Καντάφι.
Πρώτα επισκέπτομαι μια παλιά επαφή μου, τον Άνουαρ Σουάν. Την περίοδο της ανατροπής του καθεστώτος ήταν πρόσωπο-κλειδί στην Μισράτα. Όταν σκοτώθηκε ο Καντάφι οι αγωνιστές έφεραν το πτώμα του στον Άνουαρ κι εκείνος το εξέθεσε σε δημόσια θέα σε έναν μεγάλο ψύκτη κρεάτων.
Η βάση του Άνουαρ εξακολουθεί να είναι η ίδια πάνω κάτω: μια συλλογή ημι-επιπλωμένων εμπορευματοκιβωτίων σε μια λωρίδα γης κοντά στην ακτή με θέα τη Μεσόγειο. Φτάνουμε βράδυ. Βρέχει και το κρύο είναι τσουχτερό. Έχει γίνει διακοπή ρεύματος κι έτσι μαζευόμαστε γύρω από μια ξυλόσομπα μέσα στο σκοτάδι, πίνοντας καυτό και γλυκό τσάι. "Η κατάσταση δεν είναι καλή" λέει ο Άνουαρ καθώς κοιτάζουμε παλιές φωτογραφίες και θυμόμαστε πιο χαρούμενες ημέρες.
"Έκοψαν το κεφάλι του φιδιού, τον Καντάφι. Τώρα όμως υπάρχουν εκατοντάδες φίδια που τον αντικαθιστούν. Ακόμα μαχόμαστε για το ίδιο πράγμα: να βρούμε έναν δίκαιο ηγέτη για την Λιβύη. Αλλά όλοι θέλουν να είναι ηγέτες. Παντού υπάρχουν όπλα. Τι κατάσταση!"
Του λέω ότι αναζητώ ένα συγκεκριμένο όπλο: το χρυσό πιστόλι του Καντάφι.
Αναφέρει το όνομα Ομράν Σαμπάαν, πρόκειται για έναν από τους μαχητές που αιχμαλώτισαν τον Καντάφι. Σε κάποια από τα κουνημένα βίντεο της ημέρας εκείνης που τραβήχτηκαν με τα κινητά των αντικαθεστωτικών, ο Σαμπάαν ακούγεται να προσπαθεί να αποτρέψει τον όχλο από το να σκοτώσει τον Καντάφι.
Ένας άλλος άνδρας που βρισκόταν εκεί την ημέρα αυτή, ο Αϊμάν Αλμάνι, μου δείχνει το βίντεο που τράβηξε, το οποίο δεν έχει προβληθεί ποτέ. Έχει απαθανατίσει με μεγάλη ευκρίνεια τις τελευταίες στιγμές του δικτάτορα, τον βλέπουμε να αιμορραγεί και να εκλιπαρεί. "Του άξιζε" λέει ο Αϊμάν αναλογιζόμενος τα γεγονότα εκείνα. "Το Ισλάμ μας διδάσκει να μην κακομεταχειριζόμαστε τους αιχμαλώτους, να μην κρατάμε κακίες. Αλλά ο κόσμος παρασύρθηκε μέσα στον πανικό που επικρατούσε και κανείς δεν μπορούσε να τους σταματήσει."
Ο Ομράν Σαμπάαν έγινε ήρωας. Φωτογραφήθηκε με το χρυσό όπλο και ενσάρκωσε την ελπίδα ότι οι Λίβυοι θα επούλωναν επιτέλους τις πληγές τους έπειτα από μήνες πικρών συμπλοκών. Δεν ήταν γραφτό.
Το 2012, ο ίδιος ο Σαμπάαν αιχμαλωτίσθηκε από πιστούς οπαδούς του Καντάφι στην πόλη Μπάνι Βάλιντ. Τον έδειραν και τον βασάνισαν. Μέχρι να διαπραγματευθούν την απελευθέρωση του οι Μισρατινοί, ήταν πια αργά. Υπέκυψε στα τραύματα του σε ένα γαλλικό νοσοκομείο. Ο Άνουαρ μου λέει πως πιστεύει ότι ο Σαμπάαν πιθανά είχε μαζί του το όπλο όταν αιχμαλωτίσθηκε. Ίσως το όπλο να είχε βρεθεί ξανά στα χέρια των οπαδών του Καντάφι;
Τότε δείχνω σ' εκείνον και τους συντρόφους του την φωτογραφία του άνδρα με το καπελάκι του μπέιζμπολ. Κάποιος τον αναγνωρίζει: Μοχάμεντ Ελμπίμπι. Πράγματι, αυτό ήταν το όνομα που είχα καταγράψει στην έκθεση που είχα στείλει στο Λονδίνο την ημέρα εκείνη του 2011. Ο Άνουαρ λέει ότι δεν γνωρίζει τι απέγινε ο Μοχάμεντ. Αλλά μου υπόσχεται να ανακαλύψει.
Κάποια άλλη επαφή μου που επίσης είχε πιάσει στα χέρια του το πιστόλι λέει πως πιστεύει ότι το όπλο βρίσκεται ακόμα στην πόλη αλλά δεν γνωρίζει ποιος το έχει.
Τελικά βρίσκω έναν αριθμό τηλεφώνου του Μοχάμεντ Ελμπίμπι και δέχεται να με συναντήσει στο σπίτι του, μακρυά από το κέντρο της πόλης. Συναντιόμαστε και του δείχνω την φωτογραφία του με το χρυσό πιστόλι. "Το θυμάμαι" λέει χαμογελώντας. "Ήμουν 17 ετών!" Μου λέει ότι δεν είχε καμία ανάμιξη στην διαπόμπευση του Καντάφι. Απλά βρήκε το όπλο του Συνταγματάρχη στο έδαφος κοντά στο σημείο που πιάστηκε αιχμάλωτος και το πήρε. Μέσα στην σύγχυση όμως της στιγμής και βλέποντας τον με το όπλο οι άλλοι αντάρτες θεώρησαν ότι τον είχε σκοτώσει ο Μοχάμεντ. Έτσι έγινε ο κατά τύχη ήρωας της επαναστάσεως.
"Το όπλο τι έγινε;" ρωτάω. Τελικά το έχει ακόμα ο ίδιος. Μου το δείχνει. Είναι ένα πιστόλι χειρός 9χλ. Μπράουνινγκ, επίχρυσο με ένα περίπλοκο φλοράλ σχέδιο.
Φαίνεται πως ήταν δώρο από έναν από τους γιους του για την 32η επέτειο της επαναστάσεως που έφερε τον Καντάφι στην εξουσία. Σχεδόν ακριβώς 10 χρόνια αργότερα οι φωτογραφίες του Μοχάμεντ Ελμπίμπι να κραδαίνει το ίδιο ακριβώς όπλο σηματοδότησαν το τέλος της Κανταφικής εποχής.
Ο Μοχάμεντ όμως ανησυχεί για το τρόπαιο του. Υπάρχουν ακόμα οπαδοί του τεθνεώτος δικτάτορα κι έχει δεχθεί απειλές για την ζωή του. "Σε παρακαλώ, πες στον κόσμο ότι δεν σκότωσα εγώ τον Καντάφι" μου λέει.
Το φανταζόταν ότι πέντε ολόκληρα χρόνια πιο μετά η Λιβύη θα ήταν ακόμα σε εμφύλιο σπαραγμό;
"Δεν το φανταζόμουν" λέει. "Λυπάμαι πολύ γι' αυτό. Βλέπω Λίβυους να σκοτώνουν Λίβυους, είναι πολύ άσχημο. Όλοι θέλουν να γίνουν σαν τον Καντάφι."
ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΝΤΕΟ ΤΗΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ ΚΑΝΤΑΦΙ ΣΤΟ BBC (ΣΚΛΗΡΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ)
σχόλια