Το 2016 δεν μπήκε με καλούς οιωνούς. Απρόβλεπτη περιπλοκή στο θρησκευτικό χάος της Μέσης Ανατολής με την έκρηξη μεταξύ Σαουδαράβων σουνιτών και Ιρανών σιιτών, πτώση στην κινέζικη οικονομία, φόβοι για επιστροφή της κρίσης στην εύθραυστη Ευρώπη (απ' όπου, φυσικά, η κρίση δεν έφυγε ποτέ). Μαζί με αυτά, πρέπει να δούμε τις μπάρες στα σύνορα Δανίας και Σουηδίας και ανελεύθερες εκτροπές στην Ανατολική Ευρώπη, χαρακτηριστικά μιας αδιάψευστης οπισθοδρόμησης.
Στη δική μας γωνιά συναντά κανείς με αξιοθαύμαστο συγχρονισμό τα κωμικά και τα τραγικά. Την προαγωγή, ας πούμε, του Βασίλη Λεβέντη σε κεντρικό παράγοντα μιας εικαζόμενης αλλαγής στο κυβερνητικό σχήμα.
Οι άνθρωποι τα εισπράττουν όλα αυτά με αίσθημα αδυναμίας. Η απογοήτευση είναι ο κυρίαρχος ψυχικός τόνος του καιρού. Περισσότερο ίσως και από τον φόβο. Αλλά η απογοήτευση που οδηγεί σε κυνική αποστασιοποίηση είναι διαιώνιση της κρίσης μες στις συνειδήσεις.
Η απογύμνωση της «ριζοσπαστικής Αριστεράς» στο εσωτερικό και η αύξηση του χάους και των ανεξήγητων φαινομένων στον κόσμο γύρω μας φτιάχνουν ένα κράμα παραίτησης και ανορθολογισμού. Μ' ένα άλμα μπορεί να περάσει κανείς από μια αφελή πίστη στην πολιτική βούληση στο «δεν γίνεται τίποτα».
Και αυτό το «δεν γίνεται τίποτα» είναι το πιο βαρύ φορτίο του καινούργιου χρόνου. Το ενδεχόμενο, με άλλα λόγια, η αποθάρρυνση να γίνει το μόνιμο συμπέρασμα στις έρευνες των κοινωνικών επιστημόνων. Να επιβραβεύεται διαρκώς η πρόβλεψη για το χειρότερο μ' εκείνο το, άλλοτε γραφικό, αλλά τώρα πολύ επικίνδυνο, «κάθε πέρσι και καλύτερα».
Μ' ένα άλμα μπορεί να περάσει κανείς από μια αφελή πίστη στην πολιτική βούληση στο «δεν γίνεται τίποτα». Και αυτό το «δεν γίνεται τίποτα» είναι το πιο βαρύ φορτίο του καινούργιου χρόνου.
Η αποθάρρυνση πάει τώρα μαζί με την κούφια νοσταλγία που στην πολιτική δεν έχει κανένα νόημα, αφού οι καλές στιγμές δεν επιστρέφουν κατά παραγγελία. Αν κάτι, όμως, κινηθεί θετικά την περίοδο αυτή, πρέπει να αποφύγει τις παγίδες της νοσταλγίας. Να αποφύγει, ας πούμε, τις μιμητικές αναβιώσεις και την τεχνητή επάνοδο στις ιδεολογίες του '90. Το '90 καλοδέχτηκε τη φιλελεύθερη τεχνοκρατική ατζέντα ως «τέλος της Ιστορίας». Το 2016 αναμετριέται, αντίθετα, με συλλογικούς φόβους ασφάλειας και με την καταρρακωμένη αυτοπεποίθηση των μεσαίων τάξεων. Το '90 ήταν η βεβαιότητα της πορείας προς κάποια πλανητική ρύθμιση των συγκρούσεων. Το 2016 είναι η βεβαιότητα για επέκταση της αιμορραγίας σε πολλά και διαφορετικά σύνορα του κόσμου. Το '90 είχε αρκετή καπιταλιστική αισιοδοξία, τουλάχιστον στην αφετηρία του. Το 2016 είναι γεμάτο σκεπτικισμούς και δυσθυμίες: όχι αντικαπιταλισμούς αλλά αντιφιλελεύθερους και εθνικιστικούς τόνους.
Η όποια ελληνική επανεκκίνηση δεν μπορεί να αγνοήσει αυτές τις μεγάλες διαφορές. Το ερώτημα είναι, όμως, πώς μεταφράζει κανείς την αλλαγή εποχής. Ο Τζον Ντιούι, φιλοσοφική φυσιογνωμία του αμερικανικού πραγματισμού, έλεγε ότι υπάρχουν δύο εκδοχές να προσαρμόζεται κανείς στην πραγματικότητα. Η πρώτη είναι η σχεδόν παθητική συγκόλληση με το επικρατούν δεδομένο, με το ρεύμα. Αν, για παράδειγμα, ο κυρίαρχος τόνος στη σημερινή Ευρώπη είναι προς τα δεξιά, προς τον συντηρητισμό και τον εθνικισμό, αυτή η εκδοχή προσαρμογής θα ήταν το να μετακινηθείς κι εσύ πολιτικά και πνευματικά προς τα εκεί.
Μια άλλη σημασία της προσαρμογής, αντίθετα, περιλαμβάνει την αναγνώριση των δεδομένων, αλλά όχι αναγκαστικά την αποδοχή τους. Στην πολιτική υπάρχει πάντα η κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στην παραδοχή μιας κατάστασης και στην αποδοχή της. Το να ξέρουμε κάθε φορά πού βρισκόμαστε και να έχουμε αίσθηση των ορίων είναι το ένα πράγμα. Είναι μια πολύ σημαντική υπόθεση, όπως έδειξε η κακή εμπειρία της «πρώτης φοράς Αριστερά». Αλλά το πώς συνθέτουμε τα υπαρκτά δεδομένα με κάποιες αξίες και, κυρίως, ποιες ακριβώς αποφάσεις θα πάρουμε για τη ζωή μας είναι άλλο ζήτημα. Εδώ θα κριθεί ίσως και η διαχείριση αυτής της καινούργιας χρονιάς που ξεκίνησε δύσκολα. Το θέμα, εντέλει, είναι η αποθάρρυνση να μη γίνει αντιδραστική νοσταλγία ούτε αφηρημένη επίκληση κάποιων χαμένων ευκαιριών του παρελθόντος.
Κατά τα άλλα, καλό είναι να ξέρουμε πως ισχύει πάντα ο στίχος του Καρούζου: «Ο χρόνος είναι κοροϊδευτικός. Είναι αμέτοχος σαν τα περίπτερα στην κίνηση»...
