ΤO 2000 ΜΙΑ ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΗ Θρακιώτισσα που εργαζόταν σε βιομηχανία στα Οινόφυτα ζήτησε διαζύγιο στο Πρωτοδικείο Θηβών από τον επίσης μειονοτικό σύζυγό της. Ένας νεαρός δικηγόρος του τοπικού δικηγορικού συλλόγου, με καλές σπουδές που ξεκίνησαν από την Κομοτηνή, έπεισε το δικαστήριο ότι η γυναίκα είχε κάθε δικαίωμα να ζητήσει την προστασία του. Παράξενο, όντως... Ως τότε, όλες οι μειονοτικές έπρεπε να πηγαίνουν στον μουφτή, τον θρησκευτικό ηγέτη της μειονότητας, και όχι στο δικαστήριο.
Εκδόθηκε, λοιπόν, μια απόφαση-σταθμός. Στο κατώφλι του εικοστού πρώτου αιώνα, στην Ελλάδα χρειάστηκε μια δικαστική απόφαση για να μπορεί η μειονοτική γυναίκα να πηγαίνει στον φυσικό δικαστή για να βγάλει διαζύγιο. Ως τότε, ο μουφτής, εφαρμόζοντας τον ιερό ισλαμικό νόμο (Σαρία), διεκπεραίωνε διαζύγια, αφήνοντας τις διαζευγμένες φτωχές, ανέστιες και στιγματισμένες. Η Σαρία δεν είναι αυτό που θα λέγαμε υπέρ της ισότητας των φύλων.
Το 2018, ο ίδιος δικηγόρος έφερε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μια υπόθεση, η οποία κατέληξε στην ομόφωνη καταδίκη της χώρας για πολιτική διακρίσεων: η Ελλάδα, μέχρι πριν από δύο χρόνια, ήταν η μόνη χώρα που συστηματικά επέβαλλε στους μειονοτικούς της τον ιερό ισλαμικό νόμο, αρνούμενη τον αστικό κώδικα. Πλέον, κατόπιν αυτών, τα μέλη της μειονότητας της Δυτικής Θράκης μπορούν να διαλέξουν μεταξύ Σαρίας και αστικού κώδικα. Θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι και τώρα ακόμη έχουμε δρόμο, καθώς το ορθό θα ήταν η εφαρμογή του αστικού κώδικα για όλους, αλλά ας το αφήσουμε παρακαταθήκη για το μέλλον.
Το να λέει κανείς αλήθειες, χωρίς να οδηγείται στο περιθώριο, αποτελούσε πάντα προτεραιότητα για μας, και ο Γιάννης το κατάφερε καλύτερα απ' όλους μας, με το σπαθί του.
Να, λοιπόν, μια πετυχημένη ιστορία δικαιωμάτων: μια ιστορία που δείχνει πώς η επιμονή, η υπομονή, η κατάρτιση και ο ζήλος μπορούν να αλλάξουν τις ζωές των ανθρώπων προς το καλύτερο. Ο πρωταγωνιστής μας είναι ο Γιάννης Κτιστάκις που εκλέχθηκε πανηγυρικά, σε μια δύσκολη διαδικασία και με αξιόμαχους αντιπάλους, μέλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης.
• • •
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ, έγραφε ένας Αμερικανός φιλόσοφος, είναι η ιστορία των κοινοτήτων στις οποίες ανήκουμε. Με τον Κτιστάκι γνωριστήκαμε όταν σπουδάζαμε στην Κομοτηνή και συγκατοικήσαμε στο Στρασβούργο αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του '90. Η ατομική επιτυχία είναι προϊόν προσωπικού αγώνα, αλλά δεν είναι αποκλειστικά υπόθεση του ενός. Έχει και μια γεύση συλλογικότητας.
Κάπου εκεί στα τέλη της δεκαετίας του '80 ζυμώθηκε στο Δημοκρίτειο μια δυνατή μαγιά νομικών που ασχολήθηκαν με πρωτοπόρο τρόπο με τα δικαιώματα στην Ελλάδα, ξεκινώντας από τα δικαιώματα των μειονοτήτων και όχι μόνο. Η παρέα αυτή, λίγο καιρό αργότερα, με μπροστάρη τον Κωνσταντίνο Τσιτσελίκη, τώρα καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, και πολλούς άλλους, μαζευτήκαμε γύρω από το Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων (ΚΕΜΟ), την πρώτη δεξαμενή σκέψης στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με τα μειονοτικά θέματα της χώρας μας.
Το να ασχολείσαι τότε με τα μειονοτικά στην Ελλάδα ήταν περίπου σαν να ασχολιόσουν με τη βλασφημία στον Μεσαίωνα ή, στην καλύτερη περίπτωση, σαν να μιλάς για κάτι ανυπόστατο, καθώς, όπως ξέρουμε, κατά την επίσημη θέση «στην Ελλάδα μειονότητες δεν υπάρχουν». Εμείς είχαμε άλλη άποψη για το επίδικο και για τον λόγο αυτό η δημόσια παρουσία του ΚΕΜΟ περίπου για μια εικοσαετία δεν υπήρξε ανέφελη. Το ίδιο και αργότερα στην Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, στην οποία ο Κτιστάκις πρωτοστάτησε για περίπου μία δεκαετία.
Γι' αυτήν τη μαγιά, η εκλογή του Κτιστάκι είναι δικαίωση. Όπως δικαίωση είναι και η επιλογή ενός άλλου από την παρέα της Κομοτηνής, του καθηγητή Εργατικού Δικαίου στο ΔΠΘ, Γιώργου Θεοδόση, ως μέλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων στο Συμβούλιο της Ευρώπης δύο μήνες πριν.
Ο νέος Έλληνας δικαστής του Στρασβούργου δεν ανήκει σε αυτούς που διστάζουν να αναλάβουν την ευθύνη αντιδημοφιλών για την κυρίαρχη εθνική αφήγηση θέσεων. Αυτό έχει διπλή σημασία, διότι ο Γιάννης δεν είναι κάποιος που αδιαφορεί για το ακαδημαϊκό ή το πολιτικό του προφίλ, ούτε του αρέσει να προκαλεί εν γένει. Τουναντίον. Το να λέει κανείς αλήθειες, χωρίς να οδηγείται στο περιθώριο, αποτελούσε πάντα προτεραιότητα για μας, και ο Γιάννης το κατάφερε καλύτερα απ' όλους μας, με το σπαθί του.
Με το σπαθί αυτό πήγε στο Στρασβούργο, χωρίς να προέρχεται από κάποιο τζάκι του ευρωπαϊκού νομικού κατεστημένου. Από μια νομική συντηρητική οικογένεια της Θήβας έρχεται, ο παππούς του, όμως, πριν από την Κατοχή, συνεργαζόταν στο δικηγορικό του γραφείο με τον Παντελή Πουλιόπουλο, από τους πιο εμπνευσμένους και καταρτισμένους Έλληνες κομμουνιστές του Μεσοπολέμου. Όλα αυτά έχουν τη σημασία τους για το ποιόν των ανθρώπων σε μακρά διάρκεια.
Ο Κτιστάκις είναι άνθρωπος των δικαιωμάτων. Ένας πραγματικός φιλελεύθερος με εμμονή στις αρχές του, ακόμη κι αν αυτές κοστίζουν. Έτσι είναι οι αρχές. Υπό την έννοια αυτή, ο Γιάννης είναι η συνέχεια ενός δικαστή όπως ο Χρήστος Ροζάκης ή ενός νομικού όπως ο Νίκος Αλιβιζάτος, στο πλευρό του οποίου θήτευσε χρόνια και έκανε το διδακτορικό του.
Από την άλλη, υπάρχουν και οι νομομαθείς εκείνοι που απλώς παλεύουν για να πείσουν για τον λόγο του κράτους, κι ας είναι παράλογος ή άδικος. Οι άνθρωποι αυτοί πίσω από τις κουρτίνες σαρκάζουν την κρατική μυωπία και την υπηρεσιακή αναποτελεσματικότητα, αλλά μπροστά στους προβολείς είναι οι εκφραστές της. Ο νέος Έλληνας δικαστής δεν ανήκει σε αυτούς. Και ευτυχώς, διότι θα πρέπει να καταδικάζει την Ελλάδα όταν πρέπει, από κει όπου θα βρίσκεται. Όχι να τη βγάζει πάντα καθαρή.
Ο Γιάννης έχει την αίσθηση της παράδοσης, αλλά γνωρίζει πως η παράδοση δεν είναι κειμήλιο, να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά ατόφια. Επεξεργάζεται και κρίνει. Σκέφτεται και εκτιμά. Είναι και άνθρωπος της τομής. Και αυτό θα το δείξει στο Δικαστήριο στο οποίο θα βρεθεί. Κάποιοι σημαντικοί άνθρωποι αντιλήφθηκαν ότι η νομική προστασία που μπορεί να παρέχει ένας νομικός που δεν διστάζει να λέει κάποιες αλήθειες και να συγκρούεται είναι πιο χρήσιμη από λιβανιστήρια. Από το 2009 ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος τον επέλεξε ως νομικό σύμβουλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Όχι τυχαία, μάλλον...
Κλείνω με πιο προσωπικό τόνο. Η αντοχή της φιλίας κρίνεται στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι διαχειρίζονται τις διαφωνίες τους. Και εγώ με τον Γιάννη, στα τριάντα χρόνια που είμαστε φίλοι και συναγωνιστές στην υπόθεση των δικαιωμάτων, είχαμε κάμποσες διαφωνίες να διαχειριστούμε. Αυτός προερχόμενος από τη δεξιά, εγώ από την αριστερά, για αρχή. Κι όμως, τα καταφέραμε και ξέρουμε ότι στα δύσκολα ο άλλος είναι παρών. Οι φιλίες, λοιπόν, δεν κρίνονται στις φιλοφρονήσεις, ούτε όταν ο άνθρωπος κερδίζει εξουσία και αναγνώριση, όπως ο περί ου σήμερα. Εκεί περισσεύουν. Οι φιλίες κρίνονται στα υπόλοιπα, τα κανονικά πράγματα. Αυτά που συνθέτουν τη δύσκολη και περίπλοκη ζωή των ανθρώπων.
Ο Κτιστάκις, λοιπόν, είναι ένας κανονικός, σωστός άνθρωπος, δίπλα σου, σαν χρειαστείς. Ζορίζεται μαγευτικά όταν κάποιοι, μεταξύ των οποίων κι εγώ, τον πειράζουμε καμιά φορά, αλλά το υπομένει και το διασκεδάζει (σχεδόν πάντα). Γιατί η αλήθεια είναι ότι ο Κτιστάκις ήταν πάντα ένα κλικ σοβαρότερος των υπολοίπων μας, συμπεριλαμβανομένου του Λεωνίδα από τη Θήβα.
Το κείμενο αυτό δεν το έγραψα μόνο από αβροφροσύνη ‒ακόμη κι αυτή θα ήταν πιθανώς αρκετή‒ αλλά διότι σε αυτά που προηγούνται υπάρχει, νομίζω, κάποιο πολιτικό νόημα. Όταν, περιχαρής μετά την εκλογή του, αποφάσισα να το γράψω, ρώτησα τους κοινούς μας φίλους τι να προτάξω και όλοι, μα όλοι, μου είπαν την «ακεραιότητά» του. Κλείνω έτσι λοιπόν: τι άλλο να ζητήσει κανείς από έναν ακέραιο και καταρτισμένο δικαστή για την υπόθεση των δικαιωμάτων σε Ελλάδα και Ευρώπη;
σχόλια