Η Νατάσα Παγάνη έχει οικογενειακή επιχείρηση στην Πλάκα και επί χρόνια είναι πρωτεργάτης στη συλλογική προσπάθεια καταστηματαρχών για την αναβάθμιση της οδού Πανδρόσου. Μια πρωτοβουλία που είναι πρότυπο συλλογικής δράσης για τους επιχειρηματίες στον χώρο του τουρισμού, οι οποίοι σχεδόν όλοι περιμένουν το κράτος να αναβαθμίσει τις υπηρεσίες τους και να προβάλει τον προορισμό τους.
Η Δώρα Κ. είναι εκπαιδευτικός σε δημόσιο σχολείο και μητέρα που έχει την ευθύνη δύο παιδιών. Στηρίζει τους μαθητές της και ζητά εξωτερική υποστήριξη για να ενισχύσει τις δράσεις τους το σχολείο με το χαμόγελο και τη μετριοφροσύνη αυτού που θέλει να κρίνεται από τα έργα του.
Ο Θ.Μ. έχει μια μικρή επιχείρηση, μπουτίκ στον χώρο του τουρισμού. Βρίσκει τον χρόνο να συμβάλει σε δράσεις που ενισχύουν συνολικά τον ελληνικό τουρισμό, από το να παρεμβαίνει σε διαλόγους του Quora μέχρι να μεταφέρει τις γνώσεις του και σε άλλους επαγγελματίες του κλάδου.
Χρόνια τώρα τα πρότυπά μας, όπως έδειχναν οι έρευνες, έμπλεκαν τις κοσμικές στήλες και τον πλούτο με αυτό που θεωρούσαμε στην Ελλάδα άξιο προς μίμηση. Η κρίση δεν άλλαξε πάρα πολλά σε αυτό τον τομέα, αλλά δεν τον άφησε και άθικτο.
Είναι εκατοντάδες και χιλιάδες οι Χρήσιμοι και οι Πρόθυμες που δεν τους αποθάρρυνε η εξάχρονη κρίση που απλώνεται και χώνεται σε βάθος σαν μια τεράστια λαδιά, που καταπίνει εισοδήματα και πνίγει τη διάθεση.
Γιατί αυτό είναι το μείζον θέμα που ξέβρασε η κρίση. Ποιοι/ποιες από αυτούς που έχουν προβολή στην Ελλάδα είναι πράγματι πρότυπα για τα παιδιά μας; Είχα δει μια έρευνα που ρωτούσε τους νέους ποιους επιχειρηματίες έχουν για πρότυπο. Αρκετοί από αυτούς που φιγουράριζαν στις πρώτες επιλογές έχουν εκκρεμότητες με τη Δικαιοσύνη και κάποιοι άλλοι έχουν μεν φήμη και προβολή, αλλά είναι στα όρια της πτώχευσης ή της απόσυρσης από την επιχειρηματική δραστηριότητα.
Χρόνια τώρα τα πρότυπά μας, όπως έδειχναν οι έρευνες, έμπλεκαν τις κοσμικές στήλες και τον πλούτο με αυτό που θεωρούσαμε στην Ελλάδα άξιο προς μίμηση. Η κρίση δεν άλλαξε πάρα πολλά σε αυτό τον τομέα, αλλά δεν τον άφησε και άθικτο.
Τα πρότυπά μας στα ζητήματα ηγεσίας ήταν τα καντήλια του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο κυνισμός του Ανδρέα Παπανδρέου, φιγούρες από την αγιοποιημένη Εθνική Αντίσταση και το ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς αλλά και άφθονες περσόνες της σόου-μπιζ. Έχουν ειπωθεί πάρα πολλά για την περίπτωση «Κλικ» και Π. Κωστόπουλου. Μέχρι και ο Νίκος Αλέφαντος είχε καταγραφεί σε αυτούς που έδιναν συμβουλές σε όποιους έψαχναν τον δρόμο τους στη ζωή.
Ακόμα και το 2008, όταν αρκετοί είχαν πάρει μυρουδιά προς τα πού όδευαν τα μίντια, η καριέρα στη δημοσιογραφία ήταν μέσα στις τρεις πρώτες επιλογές των μαθητών, με πρότυπα όπως η Ρούλα Κορομηλά. Τα πλατιά στρώματα που είχαν ψηλά στις αξίες τους το ρεμπέτικο και τον Καραγκιόζη, μια θέση στο Δημόσιο ή δίπλα στον βουλευτή της περιοχής ενθαρρύνθηκαν από λαϊκιστές πολιτικούς όλων των παρατάξεων. Αυτής της πάστας οι πολιτικοί διαφήμιζαν το «λαϊκό» για αξία, ταυτίζονταν με ό,τι είχε πέραση. Από κοντά και κάποιοι ακαδημαϊκοί, από τους χιλιάδες που φυτεύτηκαν στα αναρίθμητα πανεπιστήμια, που διέθεταν αρκετό χρόνο στα τηλεπαράθυρα για επιστήμη από τη «λαϊκή». (Μην παρεξηγηθούμε με τα ρεμπέτικα – άλλο να τα απολαμβάνουμε στο γλέντι της παρέας μας και άλλο να παίρνουμε τους στίχους τους και να αντικαθιστούμε μ' αυτούς τα κείμενα του Αριστοτέλη, τους στίχους του Ελύτη ή του Καβάφη).
Μετά, περάσαμε σε εποχές Παντελίδη, Καρρά, Πωλίνας και φθάσαμε και στην εποχή των τηλεμαγείρων. Για αρκετούς από τους τελευταίους ας έχουμε κατά νου αυτό που έγραψε ο κορυφαίος σε θέματα διατροφής συγγραφέας Michael Pollan: «Οι στατιστικές λένε ότι όσο περισσότερο τα άτομα παρακολουθούν εκπομπές μαγειρικής, τόσο λιγότερο μαγειρεύουν».
Η ελληνική σκηνή είναι γεμάτη από προβεβλημένα πρότυπα που αντλούν το φωτοστέφανό τους από την μπαγαποντιά του Καραγκιόζη, τη χωρίς ψεγάδια ηρωική στάση του Μικρού Ήρωα-Γιώργου Θαλάσση ή τις καρικατούρες από το «Κάτω Παρτάλι».
Αλίμονο, όμως, η πραγματική ζωή είναι πολύ πιο απαιτητική. Δεκάδες χιλιάδες νέοι ψάχνουν δουλειά και άλλοι τόσοι την ισορροπία κόντρα στη θλίψη και τα συντρίμμια από όνειρα που έφερε η κρίση. Ούτε καν ασπιρίνες δεν είναι οι καταφερτζήδικες, αγιοποιημένες ή ευκολοχώνευτες συμπεριφορές.
Αν ψάχνουμε, λοιπόν, τους δικούς μας Μικρούς Ήρωες ή κάποια πρότυπα για τα παιδιά μας, ας δούμε τι έχει πει περί ηγεσίας ο στρατηγός Stanley McChrystal, ορμώμενος από συνθήκες περίπου αντίστοιχες αυτών στις οποίες βρίσκεται η Ελλάδα εδώ και 6 χρόνια:
1.
Η ΗΓΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΔΕΝ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΤΗΤΑ
Για όσους δίνουν απαιτητικές μάχες, δεν υπάρχει επιλογή μεταξύ δημοτικότητας και αποτελεσματικότητας. Σε αυτές τις συνθήκες, ο κύριος στόχος είναι η επιβίωση και, ει δυνατόν, να κερδίσουμε έδαφος παρά τη σκληρή πραγματικότητα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για δημοτικότητα. Οι νικητές και οι στυλοβάτες ίσως την εξασφαλίσουν πολύ μετά τις κρίσιμες μάχες, αν είναι ικανοί και τυχεροί.
Γι' αυτόν το λόγο θα έχετε ίσως προσέξει ότι αρκετοί απ' όσους/όσες πηγαίνουν καλά, κόντρα στην ελληνική κρίση, έχουν αποσυρθεί από τη δημοσιότητα. Κερδίζουν τις νίκες τους κάτω από τα ραντάρ. Κυρίως για να είναι αφοσιωμένοι στον βασικό στόχο τους, αλλά και για να δίνουν όλη τους την ενέργεια στην ομάδα τους, στα άτομα με τα οποία είναι μαζί στα «χαρακώματα», άτομα που χρειάζονται εκπαίδευση και ενθάρρυνση. Επίσης, γλιτώνουν και από την κακογλωσσιά και το σύνδρομο «της κατσίκας του γείτονα».
Πιο σημαντικό είναι ότι αυτοί, οι αυθεντικοί Ηγέτες, για να επιτύχουν έναν τόσο δύσκολο στόχο μέσα σε τόσο απρόσφορες συνθήκες θα χρειαστεί να πάρουν και σκληρές, μη δημοφιλείς αποφάσεις. Δεν είναι εποχές για «καλά παιδιά».
Αυτοί που πετυχαίνουν κάτι το διαφορετικό στις μέρες μας πολύ πιθανόν να μην είναι καλή παρέα στα μπαρ, στην παραλία ή στα ρεστοράν. Δεν έχουν χρόνο να ανεβάσουν κάτι επιτηδευμένο στο Facebook. Αρκετά συχνά είναι σε μέρη που δεν διαθέτουν κάτι ιδιαίτερο για φωτογραφία στο Instagram. Τα ρούχα τους έχουν λίγη λάσπη, το μυαλό τους κάτι από θολούρα και η ψυχή τους αρκετή αμφιβολία για τις τόσες αποφάσεις που πρέπει να πάρουν σε μηδενικό χρόνο.
2.
Η ΗΓΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΔΕΝ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΚΑΛΟ Ή ΤΟ ΚΑΚΟ
Μας αρέσει να ταυτίζουμε τους Ηγέτες με αξίες που μας εκπροσωπούν, γι' αυτό κι έχουν τόσο πέραση οι βιογραφίες μύθων που τους αγιοποιούν (χαρακτηριστική η περίπτωση του Steve Jobs).
Κι όμως, η ηγετική πορεία κάποιου που θαυμάζουμε μπορεί να έχει ως κίνητρο κάτι εγωιστικό, κάποιους σκληρούς στόχους (να κάνει λεφτά, να γίνει πάση θυσία διάσημος, να αποδείξει κάτι σε κάποιους που τον είχαν τσαλακώσει, να ξεφύγει από τους εφιάλτες της παιδικής ηλικίας).
Όχι ότι δεν παίζει ρόλο το κίνητρό του, αλλά το «ταμείο» γίνεται στο πόσο είναι τελικά χρήσιμος/χρήσιμη, πόσο καλό κάνει σε μια κοινωνία που αιμορραγεί. Ας μην ψάχνουμε πόσο άγιοι είναι οι πρωτεργάτες κάποιων αποτελεσματικών ΜΚΟ. Το τελικό αποτέλεσμα είναι πιο ασφαλές κριτήριο από το στυλ του πρωταγωνιστή.
Σε «βρόμικες εποχές», κάποιοι πρέπει να κάνουν τη «βρόμικη» δουλειά. Κι αυτοί/αυτές, κατά κανόνα, δεν είναι ούτε άγιοι ούτε διάβολοι. Συνήθως έχουν κάτι και από τα δύο. Οι άγιοι βρίσκονται όλοι στον Παράδεισο και οι διάβολοι (σχεδόν) όλοι στη φυλακή ή στην παραλιακή.
3.
ΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΗΓΕΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΙ
Μπορούμε να αποδεχτούμε κάποιον ηγέτη της μεγάλης κλίμακας ή έναν μικρό ήρωα της γειτονιάς μας, αν αυτός είναι λιγότερο αποτελεσματικός απ' όσο θα θέλαμε, αλλά είναι αδύνατον να δεχτούμε να είναι «μικρότερος» απ' όσο δηλώνει ο ίδιος.
Οι επιτυχημένοι ηγέτες είναι, πρώτα απ' όλα, ομαδικοί παίκτες. Ευφυή άτομα που παθαίνουν κρίση μεγαλείου και δεν έχουν ικανούς συνεργάτες είναι καταδικασμένοι να γευτούν μέχρι τον πάτο το ποτήρι της αποτυχίας και της απόρριψης. Θα βρείτε κάποιους με τέτοια χαρακτηριστικά ανάμεσα στους πιο γνωστούς πολιτικούς της χώρας των τελευταίων χρόνων, που απορούν γιατί οι πολίτες τούς καταδίκασαν σε τριτεύοντα ρόλο, μέχρι να 'ρθει η οριστική απόσυρση.
Δεν υπάρχουν ηγέτες, αν δεν υπάρχει κόσμος με διάθεση να τους ακολουθεί. Α, και «κόσμος» δεν είναι μια δράκα «επαγγελματιών» ή αργόσχολων που ψάχνουν ωφελήματα από κλαρί σε κλαρί, από τυχοδιώκτη σε τυχοδιώκτη.
Σ' αυτή την γκρίζα εποχή που ζούμε, με αρκετούς μικρούς «εμφυλίους», υπάρχουν εκεί έξω κάποιοι/κάποιες που διαθέτουν κάτι περισσότερο από αυτά που θα τους έκαναν πιο δημοφιλείς, πιο «άτρωτους» ή πιο πλούσιους. Ηγέτες δεν είναι αυτοί που κάνουν συνεχώς έρευνες κοινής γνώμης, να δουν τι θέλει ο κόσμος για να του το δώσουν σε ένα πακέτο με όμορφο περιτύλιγμα. Μια πλευρά της κρίσης της Ευρώπης είναι οι ηγετίσκοι-νάνοι, που, για να διατηρήσουν την εξουσία τους, καταφεύγουν σε δημοψηφίσματα, συνήθως με πλαστά διλήμματα. Διχάζουν έτσι τις κοινωνίες και ενισχύουν τις φοβικές συμπεριφορές και τις ακραίες ιδεολογίες, με όφελος, γι' αυτούς, να κρατάνε το γκουβέρνο, δίχως να κυβερνούν.
Ηγέτες, όμως, είναι εκείνοι που βάζουν φρένο στις συλλογικές ψυχώσεις. Με ρίσκο και με τίμημα...
Δεν θα βρούμε πολλούς με αυτήν τη στόφα στη μεγάλη κλίμακα της χώρας. Θα εντοπίσουμε πολύ περισσότερους/περισσότερες στη γειτονιά μας, στους χώρους της δουλειάς μας, στην προσπάθεια να μην καταπιεί η κρίση τα αυτονόητα συλλογικά και τα ατομικά δικαιώματα. Αν ψάχνουμε πρότυπα για τα παιδιά μας, τότε θα χρειαστεί κάποια έρευνα, αλλά θα βρούμε μπόλικα. Μπορεί να μην έχουν την ομορφιά ενός μοντέλου, τον «δυναμισμό» κάποιου τηλεμαϊντανού, τα μούσκουλα μιας πρωταθλήτριας, το «καρφιτσωμένο» χαμόγελο όποιων ψάχνουν για ψήφους, μα διαθέτουν το μεγαλείο των μικρών πραγμάτων που κρατάνε τα κεριά αναμμένα σε εποχές που είναι πυκνό το σκοτάδι.
