Με τον Donald γνωριστήκαμε στις αρχές της δεκαετίας του '80 σε συνέδριο στο Καίμπριτζ με γενική θεματολογία την επίπτωση επί της οικονομικής πολιτικής των ρητορικών σχημάτων που χρησιμοποιούν οι θεωρητικοί των Οικονομικών στην προσπάθειά τους να πείσουν για την αξία των θεωριών τους. Ο Donald, ως συγγραφέας του διαχρονικού βιβλίου Η Ρητορική των Οικονομικών (Rhetoric of Economics), θα ήταν ο κεντρικός ομιλητής του συνεδρίου.
Πολύ νεότερός του, εντυπωσιασμένος από τα ακαδημαϊκά του κείμενα (ιδίως της Οικονομικής Ιστορίας), με παραξένεψε το πόσο γρήγορα συμφωνήσαμε σε μία σειρά ζητήματα, δεδομένου ότι εκείνος αντιπροσώπευε τη νεοφιλελεύθερη σχολή του Σικάγο, για την οποία δεν έτρεφα καμία απολύτως συμπάθεια. Στο δείπνο που ακολούθησε μιλούσαμε για ώρες για να καταλάβω τι συνέβαινε: τελικά κατανόησα πως έτρεφα πολύ μεγαλύτερη συμπάθεια για περίεργους, ριζοσπάστες νεοφιλελεύθερους όπως ο Donald παρά για τους ομοϊδεάτες μου αριστερούς, ενώ, παράλληλα, και εκείνος έτρεφε πολύ μεγαλύτερη συμπάθεια για ελευθεριάζοντες αριστερούς όπως εγώ παρά για τους δήθεν νεοφιλελεύθερους της σχολής του, ιδίως εκείνους που αποκτούσαν θέσεις εξουσίας (πανεπιστημιακή, κυβερνητική ή επιχειρηματική).
Πέρασαν τα χρόνια και κάποια στιγμή, στα μέσα της δεκαετίας του '90, έμαθα τα νέα που συγκλόνισαν την αγγλοσαξωνική κοινότητα, ιδίως μεταξύ ημών των απελπιστικά βαρετών οικονομολόγων: ο Donald McCloskey δεν υπήρχε πια. Ζήτω η Deirdre McCloskey! Ναι, ο Donald προέβη σε αλλαγή φύλου. Μέγα το σούσουρο, όπως μπορείτε να φανταστείτε, μεταξύ των συναδέλφων. Μιλώντας προσωπικά, αυτό που με ξάφνιασε ακούγοντας τα νέα ήταν ότι δεν «κόλλαγε» η εικόνα του Donald με κάποιον που βιώνει μία εσωτερική διαφυλική σύγκρουση. Σχεδόν δύο μέτρα ύψος, αρχηγός της ομάδας αμερικανικού ράγκμπι του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ (τίτλος τιμής, ελεγχόμενης βαναυσότητας και «ανδροπρέπειας» για τους Αμερικανούς της άρχουσας τάξης), παντρεμένος με την «ωραία της τάξης», πατέρας δύο παιδιών, καθηγητής Οικονομικών και πρόεδρος του τμήματος Οικονομικών ενός εκ των καλύτερων πανεπιστημίων, ήταν ο τελευταίος συνάδελφος που φανταζόμουν ότι θα άλλαζε φύλο. Και μάλιστα στα πενήντα του...
Πάνω από μία δεκαετία πέρασε, από την Αγγλία μετανάστευσα στην Αυστραλία και από εκεί, δώδεκα χρόνια αργότερα, στην Ελλάδα, όταν, κάποια στιγμή, με την ιδιότητα του διευθυντή του Διδακτορικού Προγράμματος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών (γνωστό και ως UADPhilEcon), αποφάσισα να προσκαλέσω την Deirdre να έρθει στην Αθήνα να διδάξει τους φοιτητές μας. Αποδέχτηκε την πρόσκληση αμέσως. Χάρηκα πολύ. Μία μέρα μετά την άφιξή της, πήγαμε μαζί στην Ευριπίδου 14, στον 6ο όροφο, όπου γίνονταν τα μαθήματα του UADPhilEcon. Βγαίνοντας από το ασανσέρ πέσαμε πάνω σε είκοσι, ίσως είκοσι πέντε, φοιτητές που, βεβαίως, ήταν εκεί, δίπλα στη σκάλα, καπνίζοντας αρειμανίως. Τους χαιρέτησε με ένα νεύμα και μπήκαμε όλοι μαζί στη διπλανή αίθουσα, όπου για την επόμενη εβδομάδα θα τους βομβάρδιζε με πέντε τετράωρα (!) μαθήματα. Είκοσι ώρες μαθήματος από τη McCloskey σε μία σύντομη εβδομάδα. Τυχερά παιδιά!
Το πρώτο πράγμα που είπε στους φοιτητές, αφού την προλόγισα, ήταν το εξής: «Καλησπέρα και σας ευχαριστώ που με προσκαλέσατε και που με τιμάτε με την παρουσία σας. Ελπίζω να με τιμήσετε και με την προσοχή σας. Τουλάχιστον ως προς ένα πράγμα, μια συμβουλή που έχω να σας δώσω. Είδα τι κάνατε στον διάδρομο. Λοιπόν, ακούστε αυτό: Ήταν πιο εύκολο να συμφωνήσω να μου κόψουν τα αρχίδια από το να κόψω το τσιγάρο». Έτσι έσπασε ο πάγος και ξεκίνησε μία σειρά εκπληκτικών μαθημάτων στην Αθήνα από την Deirdre, που είχα γνωρίσει ως Donald στο Καίμπριτζ.
Τις μέρες που ακολούθησαν γνωριστήκαμε πολύ καλύτερα. Ήρθε στο σπίτι μας, όπου ο δεκατετράχρονος Νικόλας μας ενδιαφερόταν πολύ να γνωρίσει, και να συζητήσει, με τον σπουδαίο Αμερικανό καθηγητή που είχε ζήσει το τραύμα και την απελευθέρωση της αλλαγής φύλου. Η Deirdre μάς ανοίχτηκε. Μίλησε στον Νικόλα απίστευτα ανοιχτά. Του εξήγησε ότι, αποφασίζοντας στα πενήντα να γίνει γυναίκα (ξεκινώντας με τη μορφή ενός «χοντροκομμένου» άνδρα), ήξερε ότι δεν θα έχει ποτέ άνδρα σύντροφο. Ότι και θα έχανε τους δικούς της και δεν θα κέρδιζε νέο σύντροφο. Ότι ένα τέτοιο κόστος-βουνό το μόνο που σηματοδοτούσε ήταν η ανάγκη που ένιωθε από οκτώ ετών να μην είναι αγόρι – να της αναγνωρίζουν οι άλλοι το δικαίωμα να νιώθει κορίτσι. Δακρύσαμε όλοι μαζί. Γίναμε φίλοι οικογενειακώς.
Μας είπε για κάτι που συνέβη, ενώ ετοιμαζόταν για την «εγχείρηση» την οποία είχε αναβάλει μία εβδομάδα επειδή θα βραβευόταν σε μέγα επιστημονικό συνέδριο για τη συνεισφορά της στα Οικονομικά και στην Ιστορία. Για το πώς η αστυνομία εισέβαλε στο μεγάλο ξενοδοχείο όπου πραγματοποιούνταν η τιμητική εκδήλωση, την έσυρε από το βήμα, της φόρεσε χειροπέδες μπροστά στο κοινό που την τιμούσε εκείνη τη στιγμή, για να την οδηγήσει στο κρατητήριο και κατόπιν σε φρενοκομείο κατ' εντολήν της αδελφής της – η οποία είχε κάνει χρήση νόμου που επιτρέπει σε συγγενή πρώτου βαθμού μια τέτοια κίνηση, ώστε να εμποδιστεί πράξη εν δυνάμει «αυτοκαταστροφική». Μας μίλησε για τη γενναία μητέρα της που της στάθηκε σε όλες τις δύσκολες στιγμές. Για τον έως και σήμερα αποκλεισμό της από τα εγγόνια της, καθώς τα παιδιά της δεν την αποδέχονται ούτε καν σήμερα ως γυναίκα και γι' αυτό δεν της μιλούν – από το 1995.
Από τότε είμαστε σε συνεχή επικοινωνία. Μας ένωσε και κάτι άλλο, περί το 2009/10: η κοινή πεποίθηση ότι η Ελλάδα αποτελεί το πειραματόζωο για ένα απάνθρωπο μακροοικονομικό πείραμα που είναι καταδικασμένο στην αποτυχία και το οποίο επιτελείται μόνο και μόνο για να κρατηθούν στη ζωή κάποιοι πτωχευμένοι τραπεζίτες. Παρά τις τεράστιες διαφορές μας, όσον αφορά την πολιτική-οικονομική μας θεώρηση (εκείνη ακόμα της σχολής του Σικάγο, εγώ ακόμα ένας περίεργος μαρξιστής), συμφωνούμε απόλυτα σήμερα ότι στην Ελλάδα μπαίνουν οι βάσεις ενός νέου ολοκληρωτισμού (χωρίς τον οποίο δεν μπορεί να επιβληθεί η παράλογη λογική των μνημονίων και της εγκληματικής ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών).
Πριν από μερικές μέρες έμαθα για τα πογκρόμ εναντίον διαφυλικών και τρανς ατόμων εδώ στη μνημονιακή Ελλάδα. Για την παράνομη σύλληψη της δικηγόρου τους Ηλέκτρας Κούτρα στη Θεσσαλονίκη. Για την παραβίαση βασικών αρχών Δικαίου στο όνομα μιας ρεβανσιστικής στροφής βίας απέναντι στο «διαφορετικό» – κάτι που παρατηρείται κάθε φορά που μια κοινωνία περνά κρίση, είτε στη Γερμανία του '30 είτε στην Ελλάδα σήμερα. Και μου ήρθε στον νου η Deirdre. Η ρήση της ότι «αν είχα πρόβλημα εγώ, ως οικονομολόγος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, να περάσω στο φύλο στο οποίο νιώθω πιο ανθρώπινα, τι ελπίδες έχει κάποιος άλλος, λιγότερο, προνομιούχος;». Θυμήθηκα και τον κοινό μας φόβο για τον νέο ολοκληρωτισμό που διαβλέπαμε εδώ και καιρό. Τον οποίο τώρα πλέον απλώς τον βλέπουμε. Παντού. Γύρω μας.
σχόλια