Μήπως και οι ειδήσεις συγκαταλέγονται στα θύματα της οικονομικής κρίσης; Η εποχή μας διακρίνεται από την αφθονία της πληροφορίας, όμως αυτή τις περισσότερες φορές δημιουργεί ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα, η ποσότητα να υπερτερεί της ποιότητας. Η δημοσιογραφία θεωρείται λειτούργημα και η ενημέρωση δικαίωμα. Επομένως, τα μέσα ενημέρωσης, επειδή επηρεάζουν και καθορίζουν συνειδήσεις, υποχρεώνονται, ειδικά στο έντονο ψηφιακό περιβάλλον, να αναμετριούνται με φήμες, τη δημοσιογραφία του «copy paste», αλλά και με γεγονότα που διέπονται από ψεύτικα περιεχόμενα ή άλλοτε κρίνονται ως πολιτικά κατευθυνόμενα. Όμως η ταχύτητα που κυριαρχεί στις σύγχρονες κοινωνίες έχει, κατά γενική ομολογία, ελαχιστοποιήσει την επεξεργασία, την εξακρίβωση και κατ' επέκταση την επιλογή της μετάδοσης των ειδήσεων. Αξίζει να θυμηθούμε κάτι που είχε γράψει ο Nick Davies το 2008, τότε που ξεκινούσε η οικονομική κρίση, σε άρθρο του στη βρετανική «Guardian»: «Μια βιομηχανία, της οποίας κύριο έργο ήταν να φιλτράρει τις ψευδείς ειδήσεις, σήμερα έχει γίνει τόσο ευάλωτη στη χειραγώγηση, ώστε να συμμετέχει στη μαζική παραγωγή του ψεύδους, στη διαστρέβλωση και στην προπαγάνδα». Τις προηγούμενες μέρες παρακολουθήσαμε πάλι αναρίθμητες δηλώσεις ιεραρχών για όλα τα θέματα της ειδησεογραφίας, είδαμε την Αντέλ να τραγουδάει καραόκε στο αυτοκίνητό της και αυτό να μεταδίδεται ως γεγονός σε κεντρικό δελτίο μεγάλου καναλιού, διαβάσαμε για τον μεγαλύτερο χειμώνα των τελευταίων είκοσι ετών που ακόμα έρχεται, ενώ καθυστερήσαμε να μάθουμε αν είναι αλήθεια ότι ο David Bowie πέθανε. Σε έναν κόσμο, λοιπόν, που συνεχώς αλλάζει, γίνεται πιο σύνθετος και αντιφατικός, το ερώτημα που τίθεται είναι «τι αποτελεί είδηση σήμερα;» Αρμοδιότεροι να μας απαντήσουν είναι αυτοί που καθημερινά έρχονται αντιμέτωποι με τη διασταύρωση και την αξιολόγηση των ειδήσεων, γι' αυτό αναζητήσαμε πέντε δημοσιογράφους, για να μας εξηγήσουν τι, κατά τη γνώμη τους, αποτελεί είδηση.
Παύλος Παπαδόπουλος
Διευθυντής του «Βhmagazino»
«Είδηση είναι να αποκαλύψεις το "γιατί". Για να θεωρήσω μια πληροφορία είδηση, θα πρέπει να πληροί δύο προϋποθέσεις: πρώτον, θα πρέπει να προέρχεται από ή να απευθύνεται σε προσωπικότητες, ομάδες ή θεσμούς με εμβέλεια, ισχύ και επιρροή. Πρέπει να υπάρχει ένας πυρήνας με επιρροή που εκπέμπει ή λαμβάνει ένα μήνυμα. Τότε η πληροφορία αυτή είναι είδηση. Όταν υπάρχει ένα κέντρο με πραγματική επιρροή, έστω σε ένα τμήμα της κοινωνίας, τότε, οποιαδήποτε άποψη εκφράσει, όσο δυσάρεστη, οπισθοδρομική ή απαράδεκτη κι αν μοιάζει, είναι είδηση. Είναι είδηση γιατί ενσωματώνεται και συμμετέχει αυτομάτως στη διαρκή πολιτική διαδικασία της εξέλιξης των αντιλήψεων και της διαμόρφωσης των αποφάσεων. Οφείλουμε να τη μεταδώσουμε, όσο κι αν δεν μας αρέσει, γιατί αν δεν το κάνουμε, θα εκθέσουμε τους αναγνώστες μας σε "κενό άγνοιας". Αν αποκλείσουμε το κοινό μας από τις ειδήσεις με τις οποίες διαφωνούμε, τότε διαμορφώνουμε ένα bubble, ένα Truman Show, και όσοι βρίσκονται μέσα σε αυτό τον "προστατευμένο θόλο" νομίζουν ότι αυτός είναι ο κόσμος ολόκληρος. Χάνουν έτσι τη δυνατότητα να επηρεάσουν και αυτοί τον πραγματικό κόσμο με τις πράξεις, τις δράσεις και, τελικά, με τις ειδήσεις που αυτοί θα προκαλέσουν και θα δημιουργήσουν. Καμιά φορά, βέβαια, χρειαζόμαστε μια ανάπαυλα από τη διαρκή έκθεση στις "ειδήσεις" που παράγουν οι "ταγοί" της χώρας μας, αφού αρκετοί από αυτούς θα έπρεπε να βρίσκονται υπό συνεχή ψυχολογική υποστήριξη (έχει αποδειχθεί ότι η κάθε λογής εξουσία, πολιτική, θρησκευτική, ακαδημαϊκή, ασκείται συχνά από προσωπικότητες με σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές κι αυτό γιατί η ψυχολογική διαταραχή συνδέεται έντονα με την ικανότητα του ατόμου να συγκεντρώνει γύρω του εξουσία). Η δεύτερη προϋπόθεση που θέτω για να θεωρήσω μια πληροφορία είδηση είναι το γεγονός, η άποψη, η αντίδραση στην άποψη να επενδυθεί από μια τεκμηριωμένη κριτική στάση. Όχι μόνο να μεταδώσουμε μια απόφαση ή μια ανακοίνωση αλλά να διερευνήσουμε και να αποκαλύψουμε το γιατί της ανακοίνωσης και της απόφασης αυτής. Αποκαλύπτοντας τα ανομολόγητα κίνητρα, οι δημοσιογράφοι δυσκολεύουμε την άσκηση της επιρροής (για τον καλλιτέχνη, τον πολιτικό, τον επιχειρηματία κ.ο.κ.) και ταυτόχρονα ενδυναμώνουμε την κοινωνία των πολιτών. Παράγουμε έτσι πραγματικές επιδραστικές ειδήσεις. Αν αποφύγουμε να το κάνουμε, τότε περιορίζουμε τον εαυτό μας σε έναν ρόλο αχθοφόρου των δελτίων Τύπου και νεροκουβαλητή των διαρροών των ισχυρών. Και τότε η κοινή γνώμη, πνιγμένη μέσα στη θολούρα και στα λασπόνερα των διαρροών, δεν δίνει καμία σημασία, ούτε σ' εμάς ούτε στους "ισχυρούς"».
Αν αποκλείσουμε το κοινό μας από τις ειδήσεις με τις οποίες διαφωνούμε, τότε διαμορφώνουμε ένα bubble, ένα Truman Show, και όσοι βρίσκονται μέσα σε αυτό τον "προστατευμένο θόλο" νομίζουν ότι αυτός είναι ο κόσμος ολόκληρος. Χάνουν έτσι τη δυνατότητα να επηρεάσουν και αυτοί τον πραγματικό κόσμο με τις πράξεις, τις δράσεις και, τελικά, με τις ειδήσεις που αυτοί θα προκαλέσουν και θα δημιουργήσουν.
Μιχάλης Μητσός
Αρχισυντάκτης στην εφημερίδα «τα Νέα»
«Κυκλοφόρησε πρόσφατα στη Γαλλία ένα βιβλίο που συζητείται πολύ. Λέγεται Μια θρησκευτική σιωπή. Η Αριστερά απέναντι στον τζιχαντισμό και το έγραψε ο αρχισυντάκτης του λογοτεχνικού ενθέτου της "Le Monde", ο Jean Birnbaum. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η Αριστερά, παγιδευμένη στον παρεξηγημένο μαρξιστικό αφορισμό πως "η θρησκεία είναι το όπιο του λαού", τυφλωμένη από το μεταμαρξιστικό δόγμα που αποδίδει αφελώς την τρομοκρατία στη φτώχεια και στην αδικία, έχασε την είδηση της δεκαετίας: την επιστροφή της θρησκείας στην καθημερινή μας ζωή. Κάθε τόσο οι τζιχαντιστές τής φωνάζουν «είναι η θρησκεία, ηλίθιε!», αλλά εκείνη παρακούει, νομίζει πως της μιλούν για τον καπιταλισμό. Μια από τις αγαπημένες ατάκες του φίλου μου Πάσχου Μανδραβέλη είναι ότι τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης έχασαν την είδηση της Mεταπολίτευσης: τη χρεοκοπία της χώρας. Μπορεί τον Δεκέμβριο του 2008 ο Κώστας Σημίτης να απηύθυνε από το βήμα της Βουλής δραματικές προειδοποιήσεις, μπορεί τον Αύγουστο του 2009 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να επισήμαινε ότι η Ελλάδα έχει ουσιαστικά χρεοκοπήσει, αλλά τα μίντια –εμείς– αγρόν ηγόραζαν. Μερικά χρόνια αργότερα, συμπληρώνει ο Πάσχος, έχασαν μια ακόμη είδηση: τη δική τους χρεοκοπία.
Αλλά μάλλον δεν είναι αυτή η ερώτησή σας. Μάλλον ρωτάτε τι είναι κατά τη γνώμη μου είδηση σε καθημερινό επίπεδο, τι θα περιλάμβανα σε ένα δελτίο ειδήσεων, αν ήμουν αρχισυντάκτης ενός καναλιού. Λυπάμαι, αλλά αδυνατώ να σας απαντήσω, πολύ περισσότερο μάλιστα που με την αναθεματισμένη διπλή μου ιδιότητα (ΚΑΙ αριστερός ΚΑΙ δημοσιογράφος!) κατηγορούμαι πως έχασα τις μεγαλύτερες ειδήσεις της εποχής. Δεν έχει χρειαστεί, άλλωστε, ως τώρα να προβληματιστώ και πολύ για το θέμα αυτό, αφού έχω δουλέψει με αρκετούς διευθυντές και ο καθένας από αυτούς είχε διαφορετική άποψη για το τι συνιστά είδηση. Άλλος συγκινιόταν με την τελευταία επιστημονική ανακάλυψη για τη σχέση της χοληστερίνης με την καρδιοπάθεια κι άλλος μπορούσε να διαθέσει σελίδες επί σελίδων για ένα σκάνδαλο στην Κίνα. Εγώ βολικός, πάντα. Αστειεύομαι (εν μέρει). Αλλά, πραγματικά, είναι δύσκολο να δώσει κανείς τον ορισμό της είδησης στην εποχή μας. Εξαρτάται από το αν είσαι εφημερίδα, ραδιοφωνικός σταθμός, κανάλι ή site. Πρέπει πάντα να λαμβάνεις υπόψη το κοινό στο οποίο απευθύνεσαι. Και, θεωρητικά, πρέπει να αναζητείς την ισορροπία ανάμεσα στην ενημέρωση και στην ψυχαγωγία, το λεγόμενο "infotainment". Δύσκολα πράγματα. Όλοι, καθημερινά, δίνουμε εξετάσεις. Και όλοι κρινόμαστε. Με μια διευκρίνιση: κριτής μας είναι οι πολίτες, όχι κάποιοι που έτυχε να βρεθούν για λίγο σε ένα κυβερνητικό πόστο. Εντάξει, κυρία Γεροβασίλη;».
Εξαρτάται από το αν είσαι εφημερίδα, ραδιοφωνικός σταθμός, κανάλι ή site. Πρέπει πάντα να λαμβάνεις υπόψη το κοινό στο οποίο απευθύνεσαι. Και, θεωρητικά, πρέπει να αναζητείς την ισορροπία ανάμεσα στην ενημέρωση και στην ψυχαγωγία, το λεγόμενο "infotainment".
Ξένια Κουναλάκη
Αρχισυντάκτρια στην εφημερίδα «η Καθημερινή»
«Τον τελευταίο καιρό όλο και συχνότερα η ειδησεογραφία μοιάζει βγαλμένη από το "Κουλούρι" και το "Onion". Εξωφρενικές δηλώσεις, γκροτέσκα εγκλήματα, φαιδρές προσωπικότητες, μονοπωλούν την επικαιρότητα, γιατί για να επιβιώσει μια είδηση μέσα σε έναν ορυμαγδό νέων οφείλει να είναι χοντροκομμένη, εντυπωσιοθηρική, αδιανόητη. Μέσα σε αυτά τα καλλιστεία αγριότητας και γελοιότητας, είναι δύσκολο να αποφανθείς ποια είναι τα κριτήρια για την ανάδειξη μιας αληθινής (έστω υποκειμενικά αληθινής) είδησης. Συχνά οι φάρσες (hoaxes) εδραιώνονται κι εγγράφονται στο συλλογικό μας υποσυνείδητο – και το αντίθετο. Μια αληθινή είδηση αντιμετωπίζεται με επιφυλάξεις και καχυποψία. Μου έκανε εντύπωση πόσο άργησε ο κόσμος να πιστέψει ότι πέθανε ο David Bowie. Για μία ώρα περίπου οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποκήρυσσαν το κακό νέο ως ψεύτικο. Όταν αναρτήθηκε στην επίσημη ιστοσελίδα του, τότε άρχισαν να κάμπτονται οι αμφιβολίες. Όλα μπορούν πλέον λάθρα να εγγραφούν ως ειδήσεις μέσα σε ένα διαρκώς ανανεούμενο timeline, το μάτι εθίζεται και δεν σταματά, σκρολάρει μέχρι να εντοπίσει κάτι που θα κεντρίσει το ενδιαφέρον. Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο και συμπυκνώνεται στο κλισέ "όταν ένας σκύλος δαγκώσει άνθρωπο, δεν είναι είδηση. Όταν ο άνθρωπος δαγκώσει τον σκύλο, αυτό συνιστά είδηση". Συχνά νιώθω μια τρομερή κόπωση από αυτό το αέναο κυνήγι και αναζητώ μέσα σε αυτήν τη ζούγκλα της επικαιρότητας την ομορφιά και την ηρεμία. Ενίοτε, η είδηση που θα ήθελα να διαβάσω θα είχε τίτλο "Ένας άνθρωπος χάιδεψε έναν σκύλο"».
Όλα μπορούν πλέον λάθρα να εγγραφούν ως ειδήσεις μέσα σε ένα διαρκώς ανανεούμενο timeline, το μάτι εθίζεται και δεν σταματά, σκρολάρει μέχρι να εντοπίσει κάτι που θα κεντρίσει το ενδιαφέρον.
Μάκης Προβατάς
Δημοσιογράφος - ραδιοφωνικός παραγωγός στον Βήμα 99,5 fm
«Την Κυριακή 18 Ιουνίου του 1815 ο Ναπολέων ηττήθηκε στο Βατερλό. Ο τραπεζίτης Νέιθαν Ρότσιλντ, πίσω στο Λονδίνο, είχε άμεσο οικονομικό ενδιαφέρον για την όποια κατάληξη της μάχης και είχε φροντίσει να είναι ο πρώτος που θα μάθαινε το γεγονός με ταχυδρομικά περιστέρια. Αμέσως μετά διέδωσε την είδηση: "Ο Ναπολέων νίκησε στο Βατερλό!". Το χρηματιστήριο κατέρρευσε. Ο Ρότσιλντ άρχισε να αγοράζει και μέσα σε δύο μέρες, αφού τα αληθινά νέα έφτασαν στο Λονδίνο την Τετάρτη 21 Ιουνίου, πολλαπλασίασε την περιουσία του. Σήμερα, 201 χρόνια μετά, η κατάσταση πολύ συχνά είναι η ίδια: άλλο πράγμα το γεγονός και άλλο η είδηση. Μόνο που τώρα πλέον τον ρόλο του Ρότσιλντ, εκτός από τα ΜΜΕ και τους δημοσιογράφους, τον παίζουν και οι πολίτες (χρήστες του Διαδικτύου, ακροατές εκπομπών, αναγνώστες, τηλεθεατές). Όλα τα γεγονότα που συμβαίνουν στον πλανήτη μαθαίνονται πάρα πολύ γρήγορα, από πολλές διαφορετικές πηγές και για όλα τα πολιτικά γούστα. Τα "ταχυδρομικά περιστέρια" είναι πλέον στη διάθεση και στην υπηρεσία όλων και όχι μόνο των ΜΜΕ. Τώρα πια, η αγαπημένη φράση "αυτό μας το κρύβετε", με την οποία μεγάλωσαν πολλοί Έλληνες, απευθυνόμενοι... γενικώς, είναι εντελώς αβάσιμη και ανόητη. Είναι αβάσιμη γιατί τίποτα δεν γίνεται να μείνει πλέον κρυφό για μεγάλο διάστημα, και ανόητη γιατί αυτός που το λέει, υποθέτοντας πάντα ότι εννοεί κάτι σοβαρό και όχι "ψεκασμούς", προφανέστατα το έχει μάθει από κάποιο μέσο και κάποιον δημοσιογράφο. Άλλωστε, όλα αυτά που μαθαίνουμε διαρκώς από ολόκληρο τον πλανήτη δεν μας δείχνουν ότι ο κόσμος έγινε πολύ χειρότερος. Απλώς η κάλυψη των γεγονότων έγινε πολύ καλύτερη. Είδηση, λοιπόν, και με δεδομένο ότι όλα τα γεγονότα γίνονται γνωστά πια, είναι τελικά ό,τι αποφασίσει ο κάθε πολίτης πως είναι είδηση. Αυτό που είναι είδηση για κάποιον, για έναν άλλο είναι προσπάθεια αποπροσανατολισμού. Αυτό που για κάποιον είναι σοβαρή είδηση, για κάποιον άλλον είναι ανάξιο λόγου. Όμως, πέρα από την κρίση που πρέπει να έχει ο κάθε πολίτης σε σχέση με αυτό που του προσφέρεται ως είδηση, προφανώς οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ είναι αυτοί που αποφασίζουν ποιο γεγονός θα προβάλουν και ποιο θα υποβαθμίσουν. H μεγάλη τους έγνοια και ευθύνη θα έπρεπε πάντα να είναι το να προσφέρουν επίπεδο πληροφορίας, είδησης και σχολιασμού ανώτερο από τον μέσο όρο του κοινού, και όχι να κατεβάζουν το επίπεδο για να το κολακέψουν. Για παράδειγμα, πριν από λίγες μέρες τα κανάλια είχαν το καινούργιο ναυάγιο με τους νεκρούς πρόσφυγες (τρία νεκρά παιδιά) και μετά, στο ίδιο δελτίο, ένα πεντάλεπτο (!) αφιέρωμα στον σύντροφο της Σελίν Ντιόν που πέθανε από καρκίνο. Θέλει και μια αυτοεκτίμηση και έναν αυτοσεβασμό από την πλευρά των ΜΜΕ. Πάντως, να είστε πολύ καχύποπτοι απέναντι στους φανατικούς υποστηρικτές της αντικειμενικότητας...».
Είδηση, λοιπόν, και με δεδομένο ότι όλα τα γεγονότα γίνονται γνωστά πια, είναι τελικά ό,τι αποφασίσει ο κάθε πολίτης πως είναι είδηση. Αυτό που είναι είδηση για κάποιον, για έναν άλλο είναι προσπάθεια αποπροσανατολισμού. Αυτό που για κάποιον είναι σοβαρή είδηση, για κάποιον άλλον είναι ανάξιο λόγου.
Θάνος Δημάδης
Δημοσιογράφος στον Αlpha tv
«Σε μια εποχή κατά την οποία στην πλειονότητά τους τα παραδοσιακά media στη χώρα μας είναι βουτηγμένα στη λάσπη της διαπλοκής και της αναξιοπιστίας, που μεγάλη μερίδα των δημοσιογράφων των προηγούμενων γενεών έσπρωξε την Ελλάδα στη σημερινή παρακμή, δεδομένου, μεταξύ άλλων, και του σφιχτού εναγκαλισμού τους με τα πολιτικά και οικονομικά κέντρα και παράκεντρα εξουσίας, το ερώτημα τι αποτελεί πραγματική είδηση και τι όχι δεν είναι μόνο σχετικό αλλά είναι, ακόμα χειρότερα, χειραγωγήσιμο. Με τρόπο αντίστοιχο αυτού που η εκάστοτε κυβερνητική εξουσία, παρέα με φίλα προσκείμενα μέσα ενημέρωσης, σήμερα χειραγωγεί, ελέγχει, κόβει και ράβει στα μέτρα της τα όσα δεν συμβαίνουν ή θέλει να μας πείσει ότι συμβαίνουν γύρω μας. Η είδηση δεν είναι μόνο ένα πραγματικό γεγονός. Είναι πρωτίστως αντανάκλαση της δημοσιογραφικής συνείδησης, του σεβασμού και του αυτοσεβασμού που πρέπει να έχουν οι νέοι δημοσιογράφοι της γενιάς μας, ώστε μέσα από αυτήν να δίνουμε στην κοινωνία αυτό που πραγματικά έχει ανάγκη και περιμένει από εμάς, την αλήθεια. Είδηση δεν είναι οι απαιτήσεις της Τρόικας. Είναι, όμως, είδηση ο ανύπαρκτος βαθμός αντίστασης μιας κυβέρνησης που έλεγε ότι θα σκίσει τα μνημόνια. Είδηση δεν είναι ο διορισμός συγγενών Συριζαίων στο Δημόσιο. Είδηση είναι όταν ακούμε αυτούς που διορίζονται να λένε ότι η ιδεολογία του μπαμπά ή του παππού τους τούς δίνει αυτό το δικαίωμα. Είδηση δεν είναι όταν ένα πλουσιοκόριτσο, γόνος πολιτικού, ποζάρει το 500ευρώ της επιδεικτικά στα social media. Είδηση είναι όταν συνδέει ηθικά και συνειδησιακά την κίνησή της αυτή με την κατάρρευση μιας χώρας. Είδηση δεν είναι ότι η Εκκλησία αρνείται την καύση των νεκρών ή τον γάμο ανθρώπων του ίδιου φύλου. Είδηση είναι όταν θέλει να επιβάλει την αντίθεσή της ως αντίληψη σε μια ολόκληρη κοινωνία. Για μένα η είδηση, τις περισσότερες φορές, βρίσκεται όχι στην πράξη κάποιου αλλά στα κίνητρα που κρύβονται από πίσω της».
Η είδηση δεν είναι μόνο ένα πραγματικό γεγονός. Είναι πρωτίστως αντανάκλαση της δημοσιογραφικής συνείδησης, του σεβασμού και του αυτοσεβασμού που πρέπει να έχουν οι νέοι δημοσιογράφοι της γενιάς μας, ώστε μέσα από αυτήν να δίνουμε στην κοινωνία αυτό που πραγματικά έχει ανάγκη και περιμένει από εμάς, την αλήθεια.
σχόλια