«Χθες ανακοινώθηκαν τα στοιχεία για το πραγματικό μέγεθος του ελλείμματος του 2009. Θύμισαν σε όλους μας τα ακατανόητα λάθη, τις παραλείψεις, τις εγκληματικές επιλογές και την καταιγίδα των προβλημάτων που μας κληροδότησε η προηγούμενη κυβέρνηση. Όλοι μας, η σημερινή κυβέρνηση και ελληνικός λαός, κληρονομήσαμε ένα σκάφος έτοιμο να βυθιστεί. Μια χώρα χωρίς κύρος και αξιοπιστία, που είχε χάσει τον σεβασμό ακόμα και των φίλων και των εταίρων της. Μια οικονομία εκτεθειμένη στο έλεος της αμφισβήτησης και των ορέξεων της κερδοσκοπίας» δήλωνε στις 23 Απριλίου του 2010, σε ένα ιστορικό διάγγελμα από το πανέμορφο ακριτικό Καστελόριζο, ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, ανακοινώνοντας την προσφυγή της χώρας στον μηχανισμό στήριξης.
Μάλιστα, συμπλήρωσε: «Ο τελικός μας στόχος, ο τελικός μας προορισμός, είναι να απελευθερώσουμε την Ελλάδα από επιτηρήσεις και κηδεμονίες». Από τότε η λέξη «μνημόνιο» μπήκε για τα καλά στο λεξιλόγιο της καθημερινότητάς μας. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει πόσο θα διαρκούσε η μεγαλύτερη λιτότητα στην ελληνική Ιστορία.
Για τον πολίτη, προφανώς, δεν σηματοδοτεί πολλές αλλαγές αυτή η ημερομηνία, πλην της εισόδου σε μια αργή διαδρομή που μας πηγαίνει προς τη βελτίωση της σημερινής κατάστασης. Μη φανταστείτε, όμως, γρήγορους ρυθμούς, επειδή είναι πιθανό να χρειαστεί ακόμη και μία δεκαετία προκειμένου να γίνει ορατή αυτή η βελτίωση.
Και φτάσαμε στον Αύγουστο του 2018, oκτώ χρόνια αργότερα, μετά από τέσσερις διαδοχικές κυβερνήσεις, σε ένα διαφορετικό νησί, την Ιθάκη, και με άλλον πρωθυπουργό, τον Αλέξη Τσίπρα, να ανακοινώνει το επίσημο τέλος των μνημονίων. Τι θα αλλάξει και τι σηματοδοτεί η κομβική ημερομηνία της 21ης Αυγούστου;
Θα περάσει η Ελλάδα σε τροχιά ανάπτυξης, αφήνοντας πίσω τα χρόνια της σκληρής ύφεσης ή πρόκειται για μια επίπλαστη πραγματικότητα και τη συνέχιση των ίδιων δεσμεύσεων και της αυστηρής επιτήρησης;
Στη διάρκεια του μνημονιακού κύκλου πολλές βεβαιότητες καταρρίφθηκαν, ενώ γράφτηκαν και ειπώθηκαν ακόμη περισσότερα. Κάποιοι υποστήριξαν ότι τα μνημόνια ήταν μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος. Άλλοι τόνισαν τα λάθη, τις εσφαλμένες εκτιμήσεις, τις αστοχίες και τις δυσβάσταχτες προϋποθέσεις.
Γεγονός είναι, πάντως, ότι τα χρόνια της κρίσης η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 26%, η ελληνική κοινωνία φτωχοποιήθηκε, 500.000 Έλληνες έφυγαν για το εξωτερικό, η ανεργία εκτοξεύτηκε στο 28%, οι μισθοί περικόπηκαν, τα ληξιπρόθεσμα χρέη στην εφορία, από 38 δισ. ευρώ που ήταν, ξεπέρασαν τα 101 και, ενδεικτικά, από το 2010 και μετά οι συντάξεις μειώθηκαν έως και 23 φορές.
Βέβαια, όλα αυτά συνέβησαν ενώ συντελέστηκε η μεγαλύτερη διάσωση στην ιστορία της Οικονομίας, ξεπερνώντας τα 260 δισ. ευρώ, ένα τεράστιο ποσό που παραχωρήθηκε στην Ελλάδα από τους εταίρους της στην ευρωζώνη και το ΔΝΤ, όπως υπενθύμισε πρόσφατα το Reuters.
Επιστρέφοντας στο σήμερα, η ανεργία έχει μειωθεί στο 19,5%, ο τουρισμός βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο και η οικονομία έχει αρχίσει, δειλά-δειλά, να αναπτύσσεται, με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μιλούν για ρυθμό ανάπτυξης 1,9% για φέτος.
Σίγουρα, η έξοδος από τα μνημόνια συμβάλλει σε μια πολυεπίπεδη ψυχολογική τόνωση ύστερα από πολλά χρόνια χαμένης αυτοπεποίθησης. Τι σημαίνει, όμως, πρακτικά το τέλος των μνημονίων;
«Όσον αφορά την οικονομική πολιτική της χώρας, είναι ξεκάθαρο πως δεν θα έχουμε εκείνο το σφιχτό πλαίσιο επιτήρησης, ενώ δημιουργείται μια απελευθέρωση της οικονομίας, φυσικά εντός των δυνατοτήτων μας, διότι, ας μην ξεχνάμε, ότι το μνημονιακό σύστημα υποχρεώσεων έχει επεκταθεί με πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ έως το 2022.
Για τον πολίτη, προφανώς, δεν σηματοδοτεί πολλές αλλαγές αυτή η ημερομηνία, πλην της εισόδου σε μια αργή διαδρομή που μας πηγαίνει προς τη βελτίωση της σημερινής κατάστασης. Μη φανταστείτε, όμως, γρήγορους ρυθμούς, επειδή είναι πιθανό να χρειαστεί ακόμη και μία δεκαετία προκειμένου να γίνει ορατή αυτή η βελτίωση.
Είναι γεγονός ότι η ανάκαμψη που έχει πραγματοποιηθεί είναι σχετικά μικρή και γι' αυτό μας επιφυλάσσει μια μακροχρόνια διαδρομή όσον αφορά την καλυτέρευση των εισοδημάτων των πολιτών» υποστηρίζει στη LiFO ο καθηγητής του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Παναγιώτης Πετράκης.
Επιπλέον, η ενισχυμένη μεταμνημονιακή εποπτεία, όπως πλέον χαρακτηρίζεται η επόμενη της 21ης Αυγούστου ημέρα, προϋποθέτει ότι τα ελληνικά ομόλογα δεν θα γίνονται αποδεκτά από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με τις σημερινές αποδόσεις, γι' αυτό πιθανολογείται ότι δεν θα είναι το ίδιο ελκυστικός ο δανεισμός. Επίσης, σε περίπτωση νέας κρίσης, το μοναδικό "μαξιλάρι" είναι το συμφωνηθέν ποσό των 24,1 δισ. ευρώ.
Παράλληλα, τα μέτρα που έχουν ψηφιστεί για να εφαρμοστούν από τις αρχές του 2019 θα βρίσκονται σε ισχύ ακόμα και μετά το επίσημο τέλος των μνημονίων. Η χώρα μας έχει δεσμευτεί για τη δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων της τάξης του 3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2022 και περίπου στο 2% του ΑΕΠ για την περίοδο 2023-2060.
Συγκεκριμένα, περίπου 2,5 εκατομμύρια συνταξιούχοι πρόκειται να επηρεαστούν από τις νέες μειώσεις στις συντάξεις τον Ιανουάριο του 2019, οι οποίες θα αγγίξουν και τις κύριες αλλά και τις επικουρικές. Μάλιστα, η μείωση θα έχει ένα πλαφόν έως 18%, το οποίο σημαίνει ότι οι περικοπές θα αγγίξουν τα 300 ευρώ για τις κύριες και τα 70 ευρώ για τις επικουρικές και αυτό θα οφείλεται στη μείωση της προσωπικής διαφοράς.
Την ίδια στιγμή, τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα είναι αυτά που θα πληγούν περισσότερο από τη μείωση του αφορολόγητου κατά 3.000 ευρώ για μισθωτούς, συνταξιούχους και αγρότες. Φυσικά, οι μειώσεις θα αφορούν όλες τις κατηγορίες των φορολογουμένων, είτε είναι άγαμοι, είτε έγγαμοι χωρίς παιδιά, είτε έγγαμοι με 1 ή 2 παιδιά και άνω, και ανάλογα με την οικογενειακή κατάσταση θα κυμαίνεται από 5.700 ευρώ έως 6.600 ευρώ.
«Είναι εφικτό να επιστρέψουμε κάποια στιγμή στα μεγέθη του 2009;» ρωτώ τον κ. Πετράκη. «Θεωρητικά, αυτή είναι η προοπτική, ότι σε μια δεκαετία από σήμερα το επίπεδο ευημερίας θα έχει επιστρέψει σε εκείνο του 2009. Το ζήτημα είναι όμως ότι ο υπόλοιπος κόσμος θα έχει εξελιχθεί, θα βρίσκεται στο 2028, κι εμείς θα παλεύουμε να τους προλάβουμε.
Όπως αντιλαμβάνεστε, πρόκειται για ένα τεράστιο χρονικό διάστημα και γι' αυτό πρέπει το πολιτικό σύστημα, σε διαρκή επικοινωνία με την κοινωνία, να πράξει ανάλογα ώστε να γεφυρώσει αυτό το χρονικό χάσμα. Ας μην ξεχνάμε ότι όλα θα είναι σε ισχύ μόνο υπό κανονικές συνθήκες και όχι αν προκύψει κάποιο "ατύχημα"» υπογραμμίζει.
Σε αυτήν τη σχετικά αυτόνομη οικονομική πορεία, λοιπόν, υπάρχει το περιθώριο για μονομερείς ενέργειες εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης; «Κατά την άποψή μου, η περικοπή των συντάξεων και η μείωση του αφορολόγητου θα εφαρμοστούν κανονικά το 2019. Ίσως να δούμε μια κίνηση της κυβέρνησης με πιο φιλολαϊκό χαρακτήρα και κάποιες θετικές διορθωτικές κινήσεις, οι οποίες πιθανόν να εξαγγελθούν στη φετινή Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Έχουν δημιουργηθεί κάποια περιθώρια, αλλά είναι μικρά, στοχευμένα και υπό επιτήρηση» αναφέρει ο κ. Πετράκης.
Στην ερώτηση αν η απειλή των αγορών είναι σε ισχύ απαντά: «Δεν είναι μόνο οι αγορές αλλά και η παρέμβαση του Εurogroup, διότι μπορεί να μην υπάρχει ουσιαστική επιτήρηση με την παλιά αντίληψη αλλά υπαγόμαστε στο νομοθετικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βάσει του οποίου, αν παραβιαστούν όσα έχουν συμφωνηθεί, θα συγκληθεί άμεσα Eurogroup, χωρίς τη συμμετοχή της Ελλάδας, και θα υπάρξουν περιοριστικά μέτρα. Αυτό είναι κάτι που απεύχομαι. Άρα, δεν υπάρχει περιθώριο για μονομερείς ενέργειες».
Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι έως το 2022 κάθε τρίμηνο θα πραγματοποιούνται εκθέσεις και αξιολογήσεις σε ένα σκηνικό εποπτείας, την οποία στη συνέχεια προβλέπεται να αναλάβει ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας φτάνοντας έως το 2060, με ενδιάμεση στάση το 2032, οπότε θα επανεξεταστεί η βιωσιμότητα του χρέους. Έτσι, μόνο όταν η χώρα μας μπορέσει να εξοφλήσει το 65% των δανείων θα μπορεί να μιλά κανείς για ουσιαστική ανεξαρτησία της κυβερνητικής πολιτικής.
Αναμφίβολα, εξασφαλίσαμε τη διάσωση και τη συνέχεια του κράτους, διότι θα μπορούσαμε να έχουμε ακολουθήσει δρόμους που θα μας οδηγούσαν σε αυτό που ονομάζουμε "αποτυχημένο κράτος". Αυτό που χάσαμε είναι ότι φτωχύναμε σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό. Το 32% του πληθυσμού βρίσκεται σε κατάσταση φτωχοποίησης.
Όπως τονίζουν πολλοί διεθνείς αναλυτές, τα βασικά χαρακτηριστικά, όπως το πελατειακό και προβληματικό Δημόσιο, οι υψηλοί φόροι, η χαμηλή παραγωγικότητα, η δημογραφική κρίση, η φοροδιαφυγή καθώς και η πόλωση ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα που δυσκολεύει κάθε προσπάθεια συνεργασίας, χρήσιμη για την επόμενη μέρα, εξακολουθούν να παραμένουν στην ημερήσια διάταξη.
Επιπροσθέτως, ένα από τα «κόκκινα» σημεία της καθαρής εξόδου αφορά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των τραπεζών τα οποία έχουν αγγίξει το 42%, όταν, για παράδειγμα, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεν ξεπερνούν το 5%.
Πώς μπορεί, λοιπόν, να χρηματοδοτηθεί η ανάπτυξη; «Το τραπεζικό σύστημα είναι ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, διότι βιώνουμε μια ανάκαμψη που δεν στηρίζεται στην πιστοδότηση και στη χρηματοδότηση από το τραπεζικό σύστημα. Πρόκειται για μια ανάκαμψη η οποία εμπεριέχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως η αργή βελτίωση των εισοδημάτων και η καθυστέρηση στην εφαρμογή διαρθρωτικών πολιτικών.
Δεν εννοώ ότι τίθεται θέμα βιωσιμότητας των τραπεζών, αλλά το βασικό ερώτημα για μένα είναι πώς μπορεί να σταθεί αρωγός στην προσπάθεια ανάπτυξης. Οι συνθήκες αυτές επιβεβαιώνουν απλώς το δύσκολο μονοπάτι που έχουμε να διανύσουμε» επισημαίνει ο κ. Πετράκης.
Κλείνοντας, του εκφράζω την απορία μου σχετικά με το τι κερδίσαμε και τι χάσαμε σε αυτά τα οκτώ χρόνια μνημονιακής πολιτικής. «Αναμφίβολα, εξασφαλίσαμε τη διάσωση και τη συνέχεια του κράτους, διότι θα μπορούσαμε να έχουμε ακολουθήσει δρόμους που θα μας οδηγούσαν σε αυτό που ονομάζουμε "αποτυχημένο κράτος".
Αυτό που χάσαμε είναι ότι φτωχύναμε σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό. Το 32% του πληθυσμού βρίσκεται σε κατάσταση φτωχοποίησης. Και δεν είναι καθόλου τιμητική αυτή η πραγματικότητα. Συγχρόνως, ζούμε μια περίοδο κατά την οποία παρατηρούμε μια διορθωτική μεταβολή της οικονομίας που έχει κάποια εξέλιξη και καταδεικνύει ότι η κοινωνία έχει διδαχτεί από τα λάθη της.
Άρα, επικρατεί ένα θετικό ισοζύγιο, με την προϋπόθεση ότι το πολιτικό σύστημα θα δώσει μια λύση στο ακανθώδες θέμα της φτωχοποίησης. Επομένως, κατά τη γνώμη μου, αυτό που έληξε σήμερα, ουσιαστικά, είναι μόνο η αυστηρότητα των μνημονίων» καταλήγει.
σχόλια