Φανταστείτε έναν θεωρητικό των οικονομικών που χτίζει μοντέλα της μακροοικονομίας, π.χ. της συνολικής ευρωπαϊκής ή και της παγκόσμιας οικονομίας, από τα οποία λείπουν τα εξής τρία στοιχεία: χρήμα, χρέος, τράπεζες. Τα μαθηματικά μοντέλα του περιέχουν τιμές (εκφρασμένες ως λόγοι ανταλλαγής, μια και δεν υπάρχει χρήμα, π.χ. 1 μήλο αξίζει όσο 2 πορτοκάλια), εισοδήματα (τα οποία εκφράζονται ως ένα καλάθι αγαθών, το οποίο ο καθένας «εισπράττει» ανά περίοδο), εμπορικές συναλλαγές (στη βάση του αντιπραγματισμού), φόρους (που παίρνουν τη μορφή αγαθών, τα οποία παρακρατά το κράτος), επενδύσεις (π.χ. το μέρος της σοδειάς καλαμποκιού που δεν τρώγεται αλλά, αντίθετα, παραμένει στην αποθήκη υπό τη μορφή σπόρων για την καλλιέργεια της επόμενης χρονιάς) κ.λπ.
Φανταστείτε τώρα ότι ο συγκεκριμένος οικονομολόγος προσπαθεί να σας πείσει πως αυτού του είδους το οικονομικό μοντέλο πρέπει να αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θεμελιώνουμε όλες τις οικονομικές μας πολιτικές: φορολογική, κοινωνική, βιομηχανική κ.λπ. Ουσιαστικά, σας καλεί να εμπιστευτείτε την καθημερινότητα και το οικονομικό σας μέλλον σε ένα μοντέλο που, εξ ορισμού, δεν δύναται να πει τίποτα για το χρήμα, το χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο) και, βέβαια, το τραπεζικό σύστημα. Κι όταν του λέτε «μα, καλά, είναι δυνατόν να θέλεις να εμπιστευτούμε τη θεωρία σου, όταν δεν έχει να πει τίποτα για το χρήμα, τις τράπεζες και το χρέος;», εκείνος απαντά καλώντας σας να ακολουθήσετε το εξής σκεπτικό:
«Έστω ότι αύριο το πρωί όλες οι τιμές των αγαθών που θα αγοράζατε διπλασιάζονται και, την ίδια στιγμή, διπλασιάζεται και το εισόδημά σας, τα χρήματα που έχετε στο πορτοφόλι σας. Δεν θα άλλαζε τίποτα. Άρα, το χρήμα δεν είναι παρά ένα επιφαινόμενο, μια λεπτή "επίστρωση" επί της "πραγματικής" οικονομίας, που δεν αλλάζει τίποτα. Απλώς, όταν αυξάνεται η ποσότητά του (δηλαδή, η Κεντρική Τράπεζα τυπώνει πιο πολύ), τότε το κάθε νόμισμα αντιστοιχεί σε μικρότερο καλάθι αγαθών (πληθωρισμός). Όσο για το χρέος και τις τράπεζες, μην ανησυχείτε. Δεν μας χρειάζονται στα μοντέλα μας, καθώς κάθε χρέος εξισορροπείται από ένα περιουσιακό στοιχείο (αν σου χρωστώ χίλια ευρώ, εσύ έχεις λαμβάνειν χίλια ευρώ συν τον τόκο) και οι τράπεζες δεν είναι τίποτε άλλο από διαμεσολαβητές αυτών των αλληλοακυρούμενων χρεών και περιουσιακών στοιχείων».
Φανταστείτε τώρα ότι σε μια χώρα, σε μια ήπειρο, στον πλανήτη ολάκερο, όλοι οι οικονομολόγοι που δουλεύουν στα διάφορα οικονομικά υπουργεία, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στις κεντρικές και ιδιωτικές τράπεζες, στις μεγάλες επιχειρήσεις, σκέφτονται για την οικονομία και σχεδιάζουν τις οικονομικές τους κινήσεις, δράσεις και πολιτικές, βασιζόμενοι σε μια τέτοια θεωρία, από την οποία (εκ κατασκευής) λείπουν οι έννοιες του χρήματος και του χρέους, καθώς και ο θεσμός των τραπεζών. Φαντάζεστε τι επικίνδυνος θα ήταν ο κόσμος που ζούμε αν, πραγματικά, οι έχοντες και ασκούντες την οικονομική εξουσία βασίζονταν αποκλειστικά σε ένα τέτοιου είδους οικονομικό μοντέλο;
Σταματήστε, αγαπητοί αναγνώστες, να φαντάζεστε. Δεν χρειάζεται να φανταζόμαστε έναν τέτοιο κόσμο. Σε τέτοιον ζούμε. Ακριβώς σε τέτοιου είδους οικονομικά μοντέλα θεμελιώνονται όλες οι πολιτικές που καθορί-ζουν, και δηλητηριάζουν, τη ζωή μας. Όσο ακούτε τους υπουργούς και τους οικονομολόγους να μιλούν για το χρέος, για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και για το ευρώ, εσείς να θυμάστε ότι οι θεωρίες τους δεν έχουν θέση, στην εσωτερική τους (μαθηματική) λογική, ούτε για το χρέος, ούτε για τις τράπεζες, ούτε και για το χρήμα.
Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που το πρώτο που τους διέφυγε, από τότε που χτίστηκε το ευρώ (αλλά, βεβαίως, και πριν), είναι το γεγονός ότι οι τράπεζες δεν είναι σαν τις άλλες επιχειρήσεις, π.χ. διαφέρουν από ένα αγρόκτημα που παράγει καλαμπόκι και του οποίου το κέρδος μπορεί να προκύψει μόνο μέσα από τις παραγωγικές επενδύσεις στο έδαφος, στα τρακτέρ, στην τεχνολογία της αγροτικής καλλιέργειας, στη σκληρή δουλειά. Η τράπεζα δεν έχει λόγο απλώς να περιμένει τον αγρότη να κερδίσει μερικές δεκάρες για να του πάρει (υπό μορφήν τόκων στα δάνεια που του έδωσε) λίγες από αυτές τις δεκάρες. Υπάρχει ένας πολύ πιο εύκολος τρόπος να κερδίσει η τράπεζα. Και όχι μόνο να κερδίσει αλλά, ουσιαστικά, να δημιουργήσει ποταμούς κερδών, στα οποία οι τραπεζίτες και οι παρατρεχάμενοι να κολυμπούν καθημερινά: να δανείζει σε ιδιώτες (που μπορεί να είναι και άλλες τράπεζες) όλο και μεγαλύτερα ποσά από τις καταθέσεις των πελατών της, τα οποία ποσά εκείνοι, με τη σειρά τους, χρησιμοποιούν για να στοιχηματίσουν πως κάποιες τιμές (π.χ. ακινήτων, μετοχών, παραγώγων) θα αυξηθούν. Όσο αυξάνονται και τα στοιχήματά τους «βγαίνουν», τα κέρδη τόσο των «επενδυτών» (δηλαδή των τζογαδόρων) όσο και των τραπεζών εκτινάσσονται. Και όταν το κράτος προσπαθήσει να συμμετάσχει σε αυτό το φαγοπότι, δανειζόμενο από τις τράπεζες μέρος αυτού του πακτωλού, τότε έχουμε μια εκρηκτική μεγέθυνση της οικονομίας που, όμως, είναι καταδικασμένη στην Κρίση, τη στιγμή που η πυραμίδα αυτών των στοιχημάτων, που χτίζεται πάνω στο όλο και διογκούμενο χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο) που δημιουργούν οι τράπεζες, καταρρέει.
Και τότε; Τότε οι ίδιοι πολιτικοί και οικονομολόγοι, που δεν πήραν χαμπάρι πώς έγιναν όλα αυτά, εγκλωβισμένοι όπως ήταν σε μοντέλα όπου δεν υφίστανται οι τράπεζες, το χρέος και το χρήμα, αποφαίνονται ότι η λύση είναι (Α) να δοθούν όσα-όσα στις τράπεζες από τον δημόσιο κορβανά, και (Β) να αποπληρωθούν τα συσσωρευμένα χρέη (που τώρα πλέον είναι, ως επί το πλείστον, δημόσια) μέσω περικοπών των εισοδημάτων (ιδίως των πιο αδύναμων που ζουν μακριά τους, τόσο γεωγραφικά όσο και ψυχολογικά). Και όταν τους λες ότι αυτή η απότομη μείωση των εισοδημάτων θα φέρει την ύφεση, απαντούν, όπως και πιο πάνω (εκεί που προσπαθούσαν να μας πείσουν ότι τα μοντέλα τους δεν χρειάζονταν το... χρήμα): «Όχι, η ύφεση δεν θα είναι πρόβλημα, καθώς οι τιμές και τα εισοδήματα θα πέφτουν μαζί – εφόσον οι συνδικαλιστές και οι κρατικοδίαιτοι μπουν στο περιθώριο». Τέτοια ανοησία!
Σε όσους με ρωτούν, ιδίως νέα παιδιά, γιατί οι οικονομολόγοι δεν βοηθούν με την επιστημοσύνη τους στο ξεπέρασμα της Κρίσης, η απάντηση είναι τόσο απλή όσο και αποκαρδιωτική: επειδή τα οικονομικά, όσο κυριαρχούνται από όμορφα μαθηματικά μοντέλα, από τα οποία όμως λείπουν το χρήμα, οι τράπεζες και το χρέος, θα παραμένουν μια τοξική ψευτο-επιστήμη που αποτελεί μέρος της Κρίσης και όχι της καταπολέμησής της.
σχόλια