Στο επίκεντρο η ψυχική υγεία για τη διαχείριση της νέας, πολύπλοκης κανονικότητας

Σε έναν κόσμο ρευστό όπου όλα αλλάζουν με υπερβολική ταχύτητα και η σταθερότητα παύει να υπάρχει, η ζωή αναδιαμορφώνεται και όλα μπαίνουν σε καινούργιες βάσεις. Αυτό ακριβώς ήταν και το αντικείμενο ενός ιδιαιτέρως διδακτικού και διαφωτιστικού webinar που διοργάνωσε η Παπαστράτος, με κεντρική ομιλήτρια τη Senior Vice President Communications της Philip Morris International, Marian Salzman, μια παγκοσμίου βεληνεκούς γκουρού της επικοινωνίας, η οποία συνέταξε την έκθεση με τις ετήσιες τάσεις που θα διαμορφώσουν το πλαίσιο στο οποίο θα κυλήσει το 2022 και πιθανότατα οι χρονιές που θα ακολουθήσουν.

Η ετήσια έκθεση με τίτλο «22 για το 2022: Αναθεωρώντας όσα νομίζαμε πως ξέραμε» περιλαμβάνει 22 highlights που φωτίζουν με διαφορετικό τρόπο τη ζωή μας και χαράσσουν τις νόρμες στις οποίες θα κινηθούμε τόσο ως κοινωνία όσο και ως άτομα. Σε αυτό το γεμάτο προκλήσεις «new normal» υπάρχουν τρεις κύριες τάσεις, οι οποίες συνθέτουν το πλαίσιο και δίνουν το στίγμα της αναδιαμόρφωσης. Το δομικό αυτό τρίπτυχο περιλαμβάνει τη βασιλεία του χάους, τη νέα κανονικότητα που δημιουργεί και το δυναμικό «παρών» που δίνει η ψυχική υγεία, η οποία συμμετέχει πλέον επίσημα και διάφανα στον δημόσιο διάλογο. 

Για να εξελιχθούμε και να αναπτύξουμε τις ικανότητές μας, θα πρέπει, σαν χαμαιλέοντες, να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες, επιδεικνύοντας ανθεκτικότητα, ευελιξία και προσαρμοστικότητα.

Η βασιλεία του χάους

Η πανδημία του κορωνοϊού και άλλες απειλές, όπως η τρομοκρατία, η άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, η ξενοφοβία, η ρητορική του μίσους και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που πυροδοτεί η κλιματική αλλαγή επιβεβαιώνουν τη θεωρία πως το χάος ήρθε για να μείνει και πως η ζωή μας βγαίνει από τη ρουτίνα και εισέρχεται σε μια πολύπλοκη κανονικότητα που δεν μπορούμε παρά να αποδεχτούμε. Η μετατροπή του κόσμου σε ένα χαοτικό περιβάλλον δεν είναι κάτι που έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε, ενώ, παράλληλα, δεν βοηθά το να γίνουμε κι εμείς εξίσου χαοτικοί. Για να αντιμετωπίσουμε το χάος χρειαζόμαστε ένα σημείο σταθερότητας που το βρίσκουμε δημιουργώντας οάσεις ηρεμίας μέσα σε μια ξέφρενη καθημερινότητα. Οάσεις που διαφέρουν για τον καθένα από εμάς: μπορεί να είναι λίγες ώρες ποδήλατο, μια βουτιά στη θάλασσα, η προετοιμασία του κυριακάτικου μεσημεριανού, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, βόλτες με το κατοικίδιό μας, γιόγκα, soul searching ή ό,τι βοηθά τον καθένα να κάνει restart. Στα θετικά της υπόθεσης είναι ότι η πολυπλοκότητα βομβαρδίζει το μυαλό με ερεθίσματα, βοηθά στη δημιουργία νέων εγκεφαλικών συνάψεων και μας ωθεί να γίνουμε πολυμήχανοι όπως ο Οδυσσέας. Αλλά για να εξελιχθούμε και να αναπτύξουμε τις ικανότητές μας θα πρέπει, σαν χαμαιλέοντες, να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες, επιδεικνύοντας ανθεκτικότητα, ευελιξία και προσαρμοστικότητα. Η σύγχρονη εποχή αναδεικνύει αυτά τα τρία χαρακτηριστικά ως τα συστατικά της επιτυχίας και οι περιστάσεις μάς καλούν να βοηθήσουμε ως γονείς τα παιδιά μας να αναπτύξουν αυτά τα στοιχεία του χαρακτήρα τους, που μαζί με την ψηφιακή εκπαίδευση θα τους δώσουν ένα ισχυρό πλεονέκτημα στη μελλοντική επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή. 

Το άγχος είναι η νέα κανονικότητα

Η πανδημία, η κλιματική αλλαγή και όλα όσα εισβάλλουν στη ζωή μας και ανατρέπουν τα δεδομένα αυξάνουν, καταρχάς, το άγχος γιατί καταργούν την ασφάλεια και τη σιγουριά. Η διαχείριση της πανδημίας κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών έδειξε ότι ο προγραμματισμός της πολιτείας έχει πλέον δεκαπενθήμερο ορίζοντα, καθώς η αβεβαιότητα που προκαλεί η Covid-19 λειτουργεί σαν μια πυκνή ομίχλη που δεν μας αφήνει να δούμε καθαρά μπροστά, με συνέπεια να εντείνεται καθημερινά το στρες. Οργανικά το σώμα μας αντιδρά σε αυτό παράγοντας κορτιζόλη κι άλλες ορμόνες, οι οποίες μας κάνουν ετοιμοπόλεμους. Γι’ αυτό η παραγωγή τους είναι στο υψηλότερο σημείο τις πρωινές ώρες, ώστε να μας προετοιμάσουν για τις υποχρεώσεις της ημέρας. Από ιατρικής σκοπιάς, η κορτιζόλη εκκρίνεται σαν ένα κύμα που φτάνει σε μια κορύφωση και μετά υποχωρεί, για να επιτευχθεί η οργανική ισορροπία. Εδώ, λοιπόν, έρχεται το συνεχόμενο άγχος και προκαλεί μια σοβαρή διαταραχή, καθώς δεν επιτρέπει στα επίπεδα κορτιζόλης να πέσουν, με συνέπεια να δημιουργείται ένα τοξικό περιβάλλον στον οργανισμό, που πυροδοτείται από εξωγενείς παράγοντες.

Για να αντιδράσουμε πρέπει να διαχειριστούμε το άγχος και να μετατρέψουμε καθετί τοξικό σε δημιουργικό. Το άγχος μπορεί να μας μπλοκάρει, να μας θυμώνει, αλλά μπορεί και να μας κάνει πιο δημιουργικούς. Οι κοινωνίες αντιδρούν στο άγχος είτε με συλλογικό αγώνα για ριζική αλλαγή είτε με τη δημιουργία κινημάτων εναντίωσης σε αυτόν τον αγώνα, σε ατομικό επίπεδο ή μέσω εθνικιστικών οργανώσεων που προσπαθούν να σταματήσουν την πορεία προς την αλλαγή. Η ζωή, όσο ρευστή κι αν είναι, παραμένει πάντα θέμα επιλογών και σε αυτές τις επιλογές το ζητούμενο είναι να παραμένουμε δημιουργικοί, να αφήνουμε πίσω οτιδήποτε τοξικό ή τουλάχιστον να το μετατρέπουμε σε πηγή έμπνευσης. 

Η ψυχική υγεία εισέρχεται στον δημόσιο διάλογο

Στο τρίπτυχο της νέας κανονικότητας η ψυχική υγεία αναδεικνύεται σε κεντρικό στυλοβάτη του νέου σχήματος που θα στηρίξει την κοινωνία. Για πολλά χρόνια κανείς δεν μιλούσε για τις διαταραχές της ψυχικής υγείας, που παρέμεναν λέξεις-ταμπού, παρότι η επιπτώσεις τους στον πληθυσμό διαρκώς μεγάλωναν. Σε αυτό το ζήτημα η πανδημία του Covid διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο, καθώς, λόγω των περιοριστικών μέτρων και της καραντίνας, διόγκωσε τα υποβόσκοντα ψυχικά προβλήματα, ενώ, παράλληλα, δημιούργησε ψυχική ανισορροπία σε όσους μέχρι τότε δεν αντιμετώπιζαν κάποιο πρόβλημα. Μπροστά σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και οι απλοί πολίτες υποχρεώθηκαν να καταλάβουν πως η ψυχική υγεία δεν είναι μια επιστημονική θεωρία, πως δεν είναι ντροπή να μιλάμε γι’ αυτήν και πως αποτελεί βασικό παράγοντα της υγείας και της ευεξίας. Γι’ αυτό, όταν δεν υπάρχει, τα πράγματα γίνονται πολύ δύσκολα. Η αυξανόμενη εμφάνιση ψυχικών νοσημάτων, όπως η κατάθλιψη, αναδείχθηκαν σε ζωτικότατο πρόβλημα της δημόσιας υγείας, κάνοντας αναγκαία τη δημιουργία «εργαλείων» για την αντιμετώπισή τους.

Έτσι σχεδιάζονται διαρκώς νέες εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα, τάμπλετ και υπολογιστές, ενεργοποιούνται τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης και δημιουργούνται ψηφιακές πλατφόρμες ή διά ζώσης ομάδες, οι οποίες λειτουργούν προσφέροντας ψυχοθεραπεία και συναισθηματική ενδυνάμωση. Επιπλέον, αναγνωρίζεται η αξία όλων αυτών των εργαλείων σε σχέση με τη σωματική υγεία, την ευεξία και την επαγγελματική απόδοση. Η ανάπτυξή τους, που ουσιαστικά θωρακίζει τον άνθρωπο, κάνοντάς τον ανθεκτικό στις αλλαγές και στις επιθέσεις που δέχεται από εξωγενείς παράγοντες, υλοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο σε τρεις άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους που μέσα στην πανδημία είδαν τη ζωή τους να αλλάζει εντελώς, διότι στερήθηκαν το φυσικό τους περιβάλλον, δηλαδή το σχολείο και το πανεπιστήμιο. Σε αυτό το επίπεδο αναπτύσσονται πολλά ψηφιακά εργαλεία και e-πλατφόρμες, καθώς τα παιδιά και οι νέοι αποτελούν την «i genius γενιά». Πρόκειται για κατοίκους του ψηφιακού κόσμου που είναι εξαιρετικοί γνώστες των νέων τεχνολογιών και μαθαίνουν να μετατρέπουν την εισβολή του διαδικτύου στη ζωή τους από κάτι επικίνδυνο (διαδικτυακός εθισμός, e-εκφοβισμός, e-αποπλάνηση) σε κάτι απολύτως θετικό και ωφέλιμο.

Σε δεύτερο επίπεδο υλοποιούνται δράσεις για τους ηλικιωμένους, οι οποίοι είτε ζούσαν μοναχικά, χωρίς οικογένεια, είτε ζούσαν κοντά στην οικογένεια, αλλά απομονώθηκαν αναγκαστικά στη διάρκεια της πανδημίας. Το στρες που δημιούργησε ο κορωνοϊός στους ηλικιωμένους ήταν συγκρίσιμο με το σύνδρομο μετατραυματικού στρες που εμφανίζουν οι στρατιώτες επιστρέφοντας από τις εμπόλεμες ζώνες, καθώς για μεγάλο χρονικό διάστημα φοβούνταν ότι θα νοσήσουν και ότι θα πεθάνουν μόνοι τους. Στον άξονα στήριξης των «απόμαχων της ζωής» δημιουργούνται τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης και άλλου τύπου ψηφιακά «εργαλεία», τα οποία εκπαιδεύουν τους ηλικιωμένους στις ψηφιακές τεχνολογίες. Εδώ η ελληνική οικογένεια έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, καθώς τα μέλη της έχουν στενούς δεσμούς, ακολουθώντας ένα μοτίβο πολύ διαφορετικό από αυτό που επικρατεί στις σκανδιναβικές χώρες. Έτσι, συχνά βλέπουμε στα ελληνικά σπίτια τα εγγόνια να δείχνουν στον παππού και τη γιαγιά πώς να χρησιμοποιούν το Skype, το FaceTime, πώς να στέλνουν μηνύματα και να κάνουν posts. 

Ο τελευταίος και πολύ σημαντικός άξονας στον οποίο υλοποιούνται οι δράσεις ψυχικής υγείας αφορά τις παραγωγικές ηλικίες, που επίσης δοκιμάζονται και δεν μπορούν να απουσιάζουν από τον μεγάλο διάλογο που έχει ξεκινήσει για τη θωράκιση της ψυχικής υγείας. Έτσι, λοιπόν, σχεδιάζονται ενέργειες σε επίπεδο εταιρειών που βοηθούν τους εργαζόμενους, θεωρώντας πλέον δεδομένο ότι ο ψυχικά υγιής άνθρωπος είναι πιο παραγωγικός στην εργασία του. 

Τake home the message

Σε έναν κόσμο που αλλάζει οφείλουμε να αλλάζουμε κι εμείς. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την αλλαγή ούτε να κλειστούμε σε ένα καβούκι ή να βάλουμε το κεφάλι στην άμμο, προσποιούμενοι ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Αλλάζουμε, ενδυναμωνόμαστε, ανακαλύπτουμε ξανά τη δική μας δύναμη και τη δύναμη του «μαζί», συνειδητοποιούμε ότι η ισχύς βρίσκεται εν τη ενώσει και ότι μαζί μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα. Μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τα αρνητικά, βλέποντας το ποτήρι μισογεμάτο και κάθε δυσκολία σαν μονοπάτι για να πάμε παρακάτω.