Η κρίση υποσιτισμού που πλήττει το εσωτερικό της Σομαλίας, καθώς και άλλες γειτονικές χώρες, σκιαγραφείται από πολλές οργανώσεις και media με όρους ασαφείς, μονοδιάστατους και βαρύγδουπους, όπως «λιμός στο Κέρας της Αφρικής» ή «η χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 60 ετών». Ωστόσο, το να επιρρίπτεις την ευθύνη σε έκτακτα καιρικά φαινόμενα σημαίνει ότι αγνοείς τους σύνθετους γεωπολιτικούς παράγοντες που, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, έχουν προκαλέσει ήδη τον θάνατο σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους τους τελευταίους μήνες και απειλούν άμεσα τη ζωή άλλων 750.000, υποθέτοντας ότι η λύση έγκειται απλώς στην εξεύρεση πόρων και στην αποστολή επαρκών τροφίμων στο Κέρας της Αφρικής. Δυστυχώς, το να συγκαλύπτουμε την πολιτική διάσταση της κρίσης και τις δυσκολίες διαχείρισης μιας τόσο σύνθετης κατάστασης δεν βοηθά κανέναν.
Ο διεθνής πρόεδρος της ιατρικής ανθρωπιστικής οργάνωσης Γιατροί Χωρίς Σύνορα, δρ. Ούνι Καρουνακάρα, μόλις επέστρεψε απ’ την Κένυα και τη Σομαλία, κι αυτό που είδαν ο ίδιος και οι ομάδες της οργάνωσης στην περιοχή έρχεται να επιβεβαιώσει μια κατάσταση τραγική και βαθιά προβληματική. «Στη Μογκαντίσου συνάντησα μια νέα γυναίκα απ’ τη νότια περιοχή Κάτω Σεμπέλ», αφηγείται, «η οποία τώρα διαμένει σ’ έναν απ’ τους πολλούς αυτοσχέδιους καταυλισμούς που έχουν κάνει την εμφάνισή τους στην πόλη. Εγκατέλειψε, μαζί με τον άντρα της και τα επτά παιδιά τους, την εστία της, εξαιτίας της κακής σοδειάς, προς αναζήτηση τροφής και νερού. Στη διάρκεια του ταξιδιού, όμως, αναγκάστηκε ν’ αφήσει πίσω τον άντρα της και τρία απ’ τα παιδιά της, καθώς ήταν πολύ εξασθενημένοι για να καλύψουν ένα ταξίδι πέντε ημερών με τα πόδια». Η ιστορία της θυμίζει ιστορίες χιλιάδων άλλων οικογενειών στη νότια και κεντρική Σομαλία. Οι βίαιες, μακροχρόνιες συγκρούσεις στη χώρα εμποδίζουν τους κατοίκους να φροντίσουν τη ζωή τους, τα κοπάδια τους, τις σοδειές τους. Η έντονη ξηρασία που παρατηρήθηκε φέτος ήταν απλώς η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Ο υποσιτισμός είναι ένα χρόνιο πρόβλημα σε πολλά μέρη της Ανατολικής Αφρικής. Απαιτεί να υπάρξει μια μακροπρόθεσμη δέσμευση που θα εξασφαλίσει στους ανθρώπους που βρίσκονται σε επείγουσα ανάγκη πρόσβαση σε θρεπτικά τρόφιμα. Σήμερα, όμως, οι πιο επείγουσες ανάγκες βρίσκονται συγκεντρωμένες στη νότια και κεντρική Σομαλία. Ακόμη κι αν δεν έχουμε πλήρη εικόνα, γνωρίζουμε ότι η κατάσταση είναι φριχτή απ’ τον τεράστιο αριθμό Σομαλών που καταφθάνουν εξασθενημένοι στην πρωτεύουσα Μογκαντίσου, καθώς και στους καταυλισμούς κατά μήκος των συνόρων με την Κένυα και την Αιθιοπία.
Ο Βασίλης Τάκος, νοσηλευτής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, μόλις επέστρεψε απ’ τον καταυλισμό Λίμπεν στην Αιθιοπία, έναν απ’ τους κυριότερους προ- ορισμούς των Σομαλών προσφύγων. «Πολλά απ’ τα παιδιά που περιθάλπουμε αναγκάζονται να καλύψουν με τα πόδια μέχρι και 600 χιλιόμετρα, αφού οι γονείς τους είναι πολύ εξουθενωμένοι οι ίδιοι για να τα κουβαλήσουν. Όταν φεύγουν απ’ τη Σομαλία είναι ήδη υποσιτισμένα, στον δρόμο η κατάστασή τους απλώς επιδεινώνεται». Ένιωσε μεγάλη θλίψη όταν είδε να καταφθάνει μια γιαγιά, με τα τρία μικρά εγγόνια της σε άθλια κατάσταση. Και τα τρία παιδιά πέθαναν αμέσως μόλις έφτασαν στον καταυλισμό. Ήταν αδύνατον να γίνει οτιδήποτε, θυμάται.
«Οι κατεστραμμένες σοδειές επιδείνωσαν μια κατάσταση που είχε ήδη πάρει διαστάσεις καταστροφής», εξηγεί η Ρεβέκα Παπαδοπούλου, γενική διευθύντρια του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Η Σομαλία αποτελεί το σκηνικό ενός βίαιου πολέμου μεταξύ της προσωρινής ομοσπονδιακής κυβέρνησης, που υποστηρίζεται σθεναρά από κράτη της Δύσης και στρατεύματα της Αφρικανικής Ένωσης, και των ένοπλων ομάδων της αντιπολίτευσης, κυρίως της Αl-Shabaab. Μέσα σ’ αυτά τα συμφραζόμενα ενός κράτους που διαλύεται, οι μακροχρόνιες συγκρούσεις εμποδίζουν την ανεξάρτητη διεθνή βοήθεια να φτάσει σε πολλές κοινότητες. Ο πληθυσμός της Σομαλίας βρίσκεται παγιδευμένος ανάμεσα σε δυνάμεις που περιορίζουν ή και απαγορεύουν την πρόσβαση στην περίθαλψη, είτε για λόγους πολιτικών συμφερόντων είτε ως μια προσπάθεια εξασθένισης του εχθρού. Τεράστιες εκτάσεις γης σε όλη τη χώρα πρακτικά δεν έχουν καθόλου πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες».
Σ’ αυτό το περιβάλλον συγκρούσεων όπου διακυβεύονται πολλά συμφέροντα είναι δύσκολο για μια ιατρική ανθρωπιστική οργάνωση, όπως οι ΓΧΣ, ν’ αναπτύσσει τις δραστηριότητές της. «Οι ΓΧΣ εργαζόμαστε στη Σομαλία εδώ και δυο δεκαετίες. Διαθέτουμε προγράμματα σε εννιά περιοχές και στις δύο πλευρές των μετώπων -σε περιοχές υπό τον έλεγχο της προσωρινής ομοσπονδιακής κυβέρνησης και της Al-Shabaab. Κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να κλιμακώσουμε τις δραστηριότητές μας και ν’ ανταποκριθούμε στις αυξανόμενες ανάγκες», αναφέρει η κ. Παπαδοπούλου. «Στα επισιτιστικά μας προγράμματα βρίσκονται αυτήν τη στιγμή χιλιάδες παιδιά σοβαρά υποσιτισμένα και πολλά από αυτά υποφέρουν και από άλλες θανατηφόρες ασθένειες, όπως η ιλαρά, η ελονοσία, η διάρροια».
Αν σε καταυλισμούς προσφύγων στην Κένυα και την Αιθιοπία η οργάνωση κατόρθωσε να έχει σταθερή παρουσία και δράση, στο εσωτερικό της Σομαλίας συναντά προβλήματα κι έρχεται διαρκώς αντιμέτωπη με σκληρά διλήμματα. «Χωρίς τη δυνατότητα ανεξάρτητης δράσης κι επέμβασης στις πιο σοβαρά πληγείσες περιοχές της χώρας, δεν θα καταφέρουμε ν’ αποτρέψουμε τις χειρότερες συνέπειες αυτής της κρίσης», λέει ο πρόεδρός της.
Οι δυο πλευρές έχουν φτάσει να αντιλαμβάνονται την ανθρωπιστική βοήθεια είτε ως ευκαιρία είτε ως απειλή. Σε περιοχές που πιστεύεται ότι είναι το επίκεντρο αυτής της κρίσης, η Al-Shabaab –ήδη επιφυλακτική απέναντι στις προθέσεις των Δυτικών- επιβάλλει εμπάργκο στο ξένο προσωπικό, στο ιατροφαρμακευτικό υλικό που καταφθάνει από αέρος, καθώς και στις εκστρατείες εμβολιασμού. Ακόμη κι η προσωρινή άρση των αμερικανικών περιορισμών στην παροχή βοήθειας σε περιοχές που ελέγχονται απ’ την Al-Shabaab δεν φαίνεται να βελτιώνει την πρόσβαση. Σε άλλα σημεία, φαινομενικά ατέλειωτες διαπραγματεύσεις μετατρέπουν διαδικασίες απλές, όπως η μίσθωση ενός νοσηλευτή ή η ενοικίαση ενός αυτοκινήτου, σε χρονοβόρες διαδικασίες που στοιχίζουν σε ανθρώπινες ζωές.
«Σήμερα, η κατάσταση στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Σομαλία είναι ζοφερή», αναφέρει η κ. Παπαδοπούλου. «Το προσωπικό μας διατρέχει διαρκώς κίνδυνο πυροβολισμού ή απαγωγής κατά τη διάρκεια παροχής επείγουσας ιατρικής βοήθειας. Παρά τις διαρκείς διαπραγματεύσεις μας με όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές προκειμένου ν’ αποκτήσουμε πρόσβαση στους πληγέντες, πρέπει ν’ αποδεχτούμε ότι ίσως να μην κατορθώσουμε ποτέ να προσεγγίσουμε τις περιοχές που έχουν περισσότερη ανάγκη από βοήθεια ή ότι, για να τις προσεγγίσουμε, θα πρέπει να κάνουμε συμβιβασμούς όσον αφορά την ανεξαρτησία μας».
Σ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες, οι οργανώσεις αποστολής βοήθειας χρησιμοποιούν συνθήματα ασαφή και όρους εντυπωσιακούς, όπως «Λιμός στο Κέρας της Αφρικής», προκειμένου να βρουν και ν’ αποστείλουν χρήματα, τρόφιμα και αγαθά στην περιοχή. Ωστόσο, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα εκφράζουν ανησυχίες για το «τελευταίο χιλιόμετρο» της διαδρομής: για την παραλαβή της βοήθειας απ’ την πρωτεύουσα Μογκαντίσου και την προώθησή της σ’ εκείνους που τη χρειάζονται κατεπειγόντως. «Αν δεν αρθούν απ’ όλες τις πλευρές οι περιορισμοί που απομονώνουν τις οργανώσεις που μπορούν να σώσουν ζωές απ’ τους ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτές για την επιβίωσή τους, τότε θα επέλθουν χιλιάδες ακόμη θάνατοι που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί», εξηγεί ο δρ. Καρουνακάρα. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, ωστόσο, είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν την προσπάθεια προσέγγισης των περιοχών υψηλού κινδύνου και γι’ αυτόν το λόγο απευθύνουν έκκληση υποστήριξης στο κοινό. Έως τώρα έχουν περιθάλψει πάνω από 38.000 παιδιά, έχουν εμβολιάσει περίπου 16.000 για ιλαρά, έχουν αποστείλει πάνω από 80 τόνους ανθρωπιστικής βοήθειας (διατροφικά σκευάσματα και ιατροφαρμακευτικό υλικό) κι ενισχύουν τις ομάδες τους στη Σομαλία και τις γύρω χώρες.
σχόλια