Από τον Στάθη Χαϊκάλη
Μερικοί θα 'χετε βαρεθεί να ακούτε για το βιβλίο του Γάλλου καθηγητή Thomas Piketty, για το οποίο έχει γίνει μεγάλος θόρυβος στην Αμερική και κάπως λιγότερος στην Ευρώπη. Όσοι δεν έτυχε να ακούσετε γι' αυτό, μπορείτε να δείτε μια εκτενή παρουσίαση του Paul Krugman.
Πρόκειται για την πιο πολυσυζητημένη και εντυπωσιακή ανάλυση των τελευταίων δεκαετιών που υποστηρίζει ότι η ανισότητα των εισοδημάτων βαίνει αυξανόμενη, διαδικασία που, μεταξύ των άλλων, διαβρώνει τη μεσαία τάξη.
Συνοπτική προσγείωση στα δικά μας: τα μνημόνια έχουν συνθλίψει τα μεσαία στρώματα, με άγριο ψαλίδισμα των εισοδημάτων και απηνή φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας. Η πλειονότητα των άλλοτε προνομιούχων γιατρών, δικηγόρων, μηχανικών, μικρών επιχειρηματιών υποφέρει από τη δραστική μείωση της ζήτησης και του διαθέσιμου εισοδήματος. Μπορεί να διαφαίνονται κάποια σημάδια αναζωογόνησης της οικονομικής δραστηριότητας σε πολύ συγκεκριμένους τομείς, αλλά αυτό απέχει πολύ από την αναζωογόνηση των εισοδημάτων και της ψυχολογικής ασφάλειας.
Ένα τμήμα των διεθνών αναλύσεων που μας αφορά υποστηρίζει το εξής: το κόστος της εκπαίδευσης, της περίθαλψης και της ασφάλισης έχει πάρει τόσο πολύ την ανηφόρα, ώστε αποτελεί παράγοντα που στην ουσία μειώνει το διαθέσιμο εισόδημα των μεσαίων στρωμάτων.
Πόσο κοστίζει ένα πτυχίο; Μια ελληνική οικογένεια που θα στείλει το παιδί της στα Γιάννενα, στη Θράκη ή την Κρήτη πρέπει να υπολογίζει περί τα 40.000 ευρώ. Επειδή σχεδόν κανένας φοιτητής δεν τελειώνει στα 4 χρόνια και επειδή το 50-60% αναζητά μεταπτυχιακές σπουδές, το κόστος αναρριχάται στα 50-60.000 ευρώ. Οι οικογένειες που έχουν ανασφάλεια λόγω του ότι πολλά πτυχία δεν έχουν αντίκρισμα στην αγορά εργασίας, αν έχουν διαθέσιμο εισόδημα, θα φροντίσουν να στείλουν τα παιδιά τους στο εξωτερικό ή θα επιδοτήσουν έναν χρόνο σχεδόν απλήρωτης εργασίας, καθώς οι περισσότερες επιχειρήσεις ζητούν εργαζόμενους με εμπειρία. Με άλλα λόγια, μια κάπως αξιοπρεπής θέση εργασίας για έναν/μία 27χρονο/η «εξαγοράζεται» με ένα ποσό των 60-70.000 ευρώ. Αν η οικογένεια ανήκει στην ελίτ και μπορεί να διαθέσει 80-100.000 ευρώ για σπουδές σε κάποιο φημισμένο πανεπιστήμιο του εξωτερικού, τότε η επένδυση-«εξαγορά» είναι πιο αποδοτική.
Prada, Apple, Instagram και η κατιούσα της μεσαίας τάξης
Αυτό λέει, ανάμεσα σε πολλά άλλα, ο καθηγητής και επικεφαλής think-tank Scott Galloway σε ένα βίντεο-ποταμό.
(Tα 22' του βίντεο ακούγονται σαν «παραλήρημα». Ο Galloway ξεκινά από το Instagram, που το θεωρεί πολύ πιο δυναμικό από το Facebook και το Twitter, περνάει σε μάρκες πολυτελείας, όπως η Prada, για να καταλήξει στο ότι τα τελευταία χρόνια είναι κερδισμένες οι μεσαίες τάξεις της Κίνας και της Κορέας, αλλά χαμένα τα μεσαία στρώματα της Δύσης. Ενδιαμέσως μιλάει για το πώς έχει μετατραπεί σε ακριβή εξαγορά ένα καλό πτυχίο σε πανεπιστήμιο της Δύσης, ενώ πετάει την ατάκα ότι η Apple τείνει να γίνει μια μάρκα πολυτελείας. Ο Galloway δεν είναι κάποιος όψιμος μαρξιστής, καθώς έχει επιχείρηση που παρέχει συμβουλές στις μάρκες πολυτελείας.)
Η Ελλάδα δεν είναι πλέον νησί αλλά εξαρτάται από τις διεθνείς τάσεις όσο ποτέ – και όχι μόνο γιατί παραμένουμε υπό τη σφιχτή εποπτεία των δανειστών μας. Tα μεσαία στρώματα της χώρας μας παραμένουν στην πρέσα των μνημονίων, ωστόσο νιώθουν και το σφίξιμο της τανάλιας που πιέζει τη μεσαία τάξη της Δύσης. Άλλοι το αποδίδουν στην τεχνολογία που τρώει θέσεις εργασίας, άλλοι στην οικονομική ανάπτυξης της Ασίας (Κίνα, Κορέα, Ινδία κ.λπ.), άλλοι στο ανεξέλεγκτα αυξανόμενο κόστος της εκπαίδευσης, της περίθαλψης. Κάπως περισσότεροι ψέγουν το 1% του πληθυσμού που συγκεντρώνει απίστευτο και αυξανόμενο πλούτο, όχι από παραγωγικές δραστηριότητες αλλά από τις χρηματιστηριακές αποδόσεις.
Πρακτικά, υπό πίεση βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των μεσαίων στρωμάτων, που η εργασία του κινείται γύρω από γνώσεις οι οποίες μπορούν να υποκατασταθούν από μηχανές (γιατροί, μηχανικοί , δικηγόροι κλπ). Τρόπο διαφυγής έχει εκείνο το μέρος των μεσαίων στρωμάτων που έχει δημιουργικά στοιχεία στη δουλειά του και η απόδοσή του εξαρτάται από πρωτοβουλίες που συναρτώνται με ποιοτικές υπηρεσίες. Στην Ελλάδα θα έχουν τον τρόπο τους και στρώματα με δυνατότητα να «διαχειρίζονται» τη σχέση τους με την εφορία ή να «βρίσκουν» στην επιχείρησή τους πολύ «φθηνούς» εργαζόμενους.
Επιχειρηματίες που ανησυχούν
Μια σειρά επιχειρηματίες της Δύσης με επικεφαλής τον πρόεδρο της Unilever και τον Richard Branson της Virgin έχουν δημιουργήσει την B Team που προωθεί την ορθολογική χρήση των κερδών από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Είναι αναμενόμενη η ανησυχία τους ως προς το ότι η πρέσα στη μεσαία τάξη μειώνει το διαθέσιμο για κατανάλωση εισόδημα. Η αγορά της Κίνας αυξάνεται με μεγάλο ρυθμό, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι θα αντικαταστήσει τη χαμένη αγοραστική δύναμη στις ανεπτυγμένες οικονομίες.
O Marc Andreessen, κάποτε παιδί-θαύμα της τεχνολογίας και τα τελευταία χρόνια θυελλώδης venture capitalist υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η κυριαρχία της Silicon Valley θα φέρουν ευημερία στα στρώματα με τα χαμηλότερα εισοδήματα, αλλά υπάρχει έντονος αντίλογος σε αυτό που ενισχύει τις αντιδράσεις για τα όρια του τεχνο-φιλελευθερισμού που ξεκινά από τη Silicon Valley. Αμερικανός δημοσιογράφους απαντά στον Adreessen με παραβολές από τη ζωή των αρχαίων Ελλήνων θεών για τα όρια του τεχνο-φιλελευθερισμού, θεωρώντας ότι η τεχνολογία θα λύσει το πρόβλημα της ανισότητας των εισοδημάτων.
Το ρήγμα που προκύπτει από την καθίζηση της μεσαίας τάξης δεν έχει γίνει μόνο αντικείμενο διαμάχης μεταξύ διανοουμένων και ακαδημαϊκών.
H άνοδος των λαϊκιστικών και ξενοφοβικών κομμάτων της Ευρώπης τις τελευταίες εκλογές είναι ένας από τους σπασμούς του παγκόσμιου οργανισμού.
Ο δρόμος για την ανάταξη των μεσαίων στρωμάτων είναι μακρύς, ωστόσο υπάρχουν δύο δεδομένα που είναι μάλλον θετικά. Πρώτον, χώρες όπως η Ελλάδα μπορούν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα σχεδόν αποκλειστικά μέσα από τις διεθνείς εξελίξεις. Η παγκοσμιοποίηση αφήνει ελάχιστα περιθώρια εθνικών λύσεων ή πρόσκαιρων «τακτοποιήσεων». Δεύτερον, οι γενιές των νέων θα ασχοληθούν εκ των πραγμάτων με την πολιτική για να επηρεάσουν τις δυνάμεις που κρίνουν την τύχη τους. Και είναι πιθανόν, μετά τις πρώτες εκρήξεις θυμού, να το πράξουν με πολύ καλύτερο τρόπο απ' ό,τι οι γενιές των γονιών τους που μας έφεραν εδώ.
σχόλια