Παλίμψηστο

» Η βιβλιογραφία περί Θεσσαλονίκης είναι αχανής. Η πολύπαθη και περιπετειώδης ιστορία της συνεχίζει να εμπνέει ένα πλήθος συγγραφέων: ιστορικούς, ιστοριοδίφες και αναμνησιολόγους. Διαλέγω πέντε βιβλία που αποτυπώνουν σπαρταριστά το στίγμα της πόλης κατά τον εικοστό αιώνα.

Θεσσαλονίκη 1913 & 1918 - Οι πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες

Πρόκειται για τις πρώτες φωτογραφίες που αποτυπώνουν έγχρωμα την πόλη. Τραβήχτηκαν από τις φωτογραφικές αποστολές που χρηματοδότησε ο ουτοπικός τραπεζίτης Αλμπέρ Καν, στην προσπάθειά του να αποτυπώσει φωτογραφικά και κινηματογραφικά όλο τον κόσμο στις αρχές του εικοστού αιώνα. Συγκλονιστικό ντοκουμέντο των μνημείων και της καθημερινής ζωής της πόλης. Παρατηρήστε τις φωτογραφίες του ποτοπωλείου του Χαλίλ Ρουσίτ και του εστιατορίου του Αβραάμ Κοένκα: φιάλες με πολύχρωμα ηδύποτα, φρατζόλες μέσα σε υπαίθριες προθήκες, αυγά μέσα σε διχτάκια κρεμασμένα από το ταβάνι.

Ζωρζέττα Ποζέλλι, Ο Vitalliano Poselli της Θεσσαλονίκης

Μια γάργαρη αφήγηση της ζωής και του έργου του σπουδαίου Ιταλού αρχιτέκτονα από την εγγονή του. Ο Poselli εγκαταστάθηκε οριστικά στη Θεσσαλονίκη το 1888, κι έχτισε πολλά από τα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια που χαζεύει κανείς σήμερα βολτάροντας στην πόλη. Ένα πανόραμα μιας εποχής όπου η Θεσσαλονίκη αποκτούσε το δυτικότροπο χαρακτήρα της. Συλλεκτική πληροφορία του βιβλίου: στη θεμελίωση του σημερινού Διοικητηρίου, έπειτα από υπόδειξη του αρχιτέκτονα, ρίχτηκαν 60.000 αυγά μέσα στο σκάμμα, μαζί με τα τσόφλια τους, ώστε να σφίξουν γερά τα θεμέλια.

Κώστας Τομανάς, Δρόμοι και γειτονιές της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944

Ένας από τους πολύτιμους τόμους που έγραψε ο ακαταπόνητος Τομανάς για την ιστορία της πόλης. Μια περιδιάβαση στην εντός και εκτός των τειχών Θεσσαλονίκη, ανά δρόμο, ανά γειτονιά, ανά κτίσμα. Κιβωτός γνώσεων και πληροφοριών. Πόσοι γνωρίζουν πως στο μεγάλο πλάτανο, ο οποίος βρίσκεται στο πάρκο μπροστά από το σημερινό Ντορέ, αντίκρυ στο Λευκό Πύργο, στα 1916 έγινε η μεγάλη συγκέντρωση υπέρ της Εθνικής Άμυνας και του Βενιζέλου;

Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944

Μια σπαρακτική, αλλά και εντυπωσιακά ψύχραιμη και λεπτομερής απόδοση της ζωής μέσα σε αυτό το κολαστήριο, έτσι όπως την έζησε ο έγκλειστος εκεί Λεωνίδας Γιασημακόπουλος. Βασανιστήρια, εκτελέσεις, εξευτελισμός, θανατίλα, μέσα σε ένα κτίριο που στέκει ακόμη όρθιο. Επιλέγω τη φράση: «Στο στόμα μου μέσα, εις το δεξιόν της κάτω σιαγόνος, έχω μίαν γέφυραν εκ τριών δοντιών από καθαρό χρυσό. Παραγγέλλω αν συμβή και θανατωθώ, να φροντίσουν οι δικοί μου να βρουν τον λάκκο που θα είμαι θαμμένος και να τα πάρουν».

Τάσος Δαρβέρης, Μια Ιστορία της Νύχτας 1967-74

Μια εξιστόρηση, από πρώτο χέρι, της ζοφερής περιόδου της χούντας στην πόλη, από τον αγωνιστή Τάσο Δαρβέρη. Οι αγώνες, τα σαμποτάζ, οι φυλακίσεις και οι βασανισμοί που έζησε στο πετσί του ο ίδιος και άλλοι αγωνιστές. Παράλληλα, αποτυπώνεται μια άγνωστη και πολύ πρόσφατη τοπογραφία του ζόφου στην πόλη. Όποιος περπατήσει στην οδό Κασσάνδρου, ας έχει στο μυαλό του το παρακάτω απόσπασμα: «Πηγαίνοντας προς τις φυλακές της οδού Κασσάνδρου, το σαράβαλο έμεινε για τα καλά στη διασταύρωση Βενιζέλου-Ολύμπου. Ο επικεφαλής της συνοδείας ενωμοτάρχης ρώτησε τότε τους κρατούμενους αν ήθελαν να τους πάνε με τα πόδια ή να πάρουν ταξί, που θα το πλήρωναν οι κρατούμενοι. Τα παιδιά συμφώνησαν να πάρουν ταξί».

»Τα πεζογραφήματα και τα ποιήματα που περιέχουν τη Θεσσαλονίκη είναι μυριάδες. Δεν με ενδιαφέρει να επιλέξω συγγραφείς αλλά ενδιαφέροντα κείμενα. Να ένα δείγμα:

Μ. Καραγάτσης, Ο Γιούγκερμαν και τα Στερνά του

Eκδ. Εστία 2002
Απόσπασμα: «Οι ρυθμοί της τζαζ, που έπαιζε στην ταράτσα του "Μεντιτερράνεαν" έφταναν ως την κάμαρα του Βάσια από τα ορθάνοιχτα παράθυρα. Ένα slow-fox εξαιρετικά όμορφο, το "Stormy Weather", τραγουδημένο μελαγχολικά και με την ένρινη αμερικανική προφορά, είχε κάποια πρωτόγονη υποβλητικότητα».

Πάνος Θεοδωρίδης, Τι Εφύλαγεν Αυτός ο Χαμαιδράκων;

Eκδ. Κέδρος 1996
Απόσπασμα: «Μην ακούτε τις διαδόσεις: οι βυζαντινοί Θεσσαλονικείς υπάρχουν. Καμιά φορά αλλάζουν χρώμα οι περιπτεράδες, οι μπαρόβιοι, οι ταξιτζήδες, και επί δεκάλεπτο τουλάχιστον βρίσκονται υπό βυζαντινή κατοχή. Εκτοξεύουν τότε ανείπωτες προσφορές στους διερχόμενους που το στρες της βιοτής, η περιρρέουσα της πόλης μας κιτσαρία δεν τους αφήνουν να εκτιμήσουν τον ιστορικό ερωτισμό της στιγμής».

Ζωή Καρέλλη, Τα Ποιήματα

Eκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων 1973
Στίχοι από το ποίημαΤο πορτοκάλι ή χρυσόμηλον: «Όταν μένεις βαρύθυμος / σκέψου ένα πορτοκάλι. [...] Στον κόλπο της Θεσσαλονίκης, / η θάλασσά μας ήταν τη μέρα εκείνη, / πράσινη και σταχτιά, ακίνητη βαρειά, όμως τα πορτοκάλια μέναν νικηφόρα / και νεανικά».

Σοφία Νικολαΐδου, Ο Μοβ Μαέστρος

Eκδ. Κέδρος 2006
Απόσπασμα: «Είχε καθίσει στα παγκάκια της Αριστοτέλους και παρατηρούσε τον κόσμο να πηγαινοέρχεται. Μοιάζουν σαν να μην κατοικούν εδώ, αποφάνθηκε τελικά. Σαν να τους έφεραν με πούλμαν, άνοιξαν τις πόρτες και τους αμόλησαν. Κυκλοφορούν στην πόλη, λες και σκοπεύουν να φύγουν με το επόμενο δρομολόγιο».

Γιώργος Χειμωνάς, Πεισίστρατος

Eκδ. Ύψιλον 1980
Απόσπασμα: «Ο δρόμος γεμίζει κόσμο κάθε φορά που έχει ματς κι όταν είναι η Έκθεση κι όταν περνάν κηδείες γιατί είναι κοντά στο νεκροταφείο. Η μάνα λέει να κλείνουμε τα παράθυρα όταν περνάν οι κηδείες. Τα κλείνω κι ακούω από μέσα το χαρχάλεμα της πομπής καθώς τα ποδάρια της σέρνονται στις πέτρες».