Η Μπάρμπι από το Γουισκόνσιν γιορτάζει τα 60α της γενέθλια. Η Μπάρμπι είναι παιχνίδι. Κούκλα. Κι όμως, μεγαλώνοντας εξελίχθηκε σε φαινόμενο και σε εμβληματική φιγούρα, αναγνωρίσιμη από εκατομμύρια παιδιά και ενήλικες παγκοσμίως, παραμένοντας μια απίστευτα δημοφιλής επιλογή για πάνω από έξι δεκαετίες – πρωτοφανές επίτευγμα για ένα προϊόν της βιομηχανίας παιχνιδιών.
Υπήρξε επίσης η αυθεντική "influencer" για τα μικρά κορίτσια, προωθώντας μια εικόνα και ένα lifestyle που διαμόρφωνε τις προσδοκίες τους για την ενήλικη ζωή.
Όταν γεννήθηκε η Μπάρμπι, οι περισσότερες κούκλες για τα κορίτσια ήταν «μωρά», ενισχύοντας τις έννοιες της ανατροφής και της μητρότητας και διαιωνίζοντας την ιδέα ότι ο μελλοντικός ρόλος ενός κοριτσιού ήταν αυτός της μητέρας – νοικοκυράς. Η Μπάρμπι φιλοδοξούσε να δώσει στα κορίτσια κάτι παραπάνω. Η Μπάρμπι είχε τη δική της καριέρα ως μοντέλο στο χώρο της μόδας. Η ιδέα ότι τα κορίτσια μπορούσαν να παίζουν μαζί της και να φαντάζονται συγχρόνως τους μελλοντικούς εαυτούς τους, ήταν κεντρική στη σύσταση του brand της Μπάρμπι.
Παρ' όλα αυτά, αυτό το «κάτι παραπάνω» δεν ήταν ακριβώς αρκετό για την ενδυνάμωση και την χειραφέτηση των κοριτσιών, με τα σημερινά ή και τα χθεσινά στάνταρντ, με αποτέλεσμα να έχει χαρακτηριστεί συχνά η Μπάρμπι ως «εργαλείο καταπίεσης των γυναικών». Καθώς έπαιζαν με την κούκλα, τα κορίτσια φαντάζονταν ότι μεγαλώνοντας θα έχουν οπωσδήποτε τέλεια μαλλιά, τέλειο σώμα, πλήθος από τέλεια ρούχα και τέλειο πρώτο – και τελευταίο – έρωτα με τη μορφή του τέλειου Κεν: μια φαντασίωση επικίνδυνη για την ψυχική και σωματική τους υγεία.
Μέσα από το παιχνίδι, τα παιδιά μιμούνται τις κοινωνικές νόρμες και τα στερεότυπα για τους έμφυλους ρόλους. Από τη δεκαετία του 1930 ήδη, έρευνες είχαν δείξει ότι τα μικρά μαύρα κορίτσια επέλεγαν λευκές κούκλες αντί για μαύρες, επειδή μια λευκή κούκλα ήταν σαφώς πιο αποδεκτή ως υπόδειγμα ομορφιάς.
Πολύ πιο πρόσφατες έρευνες απλά επιβεβαιώνουν ότι τα κορίτσια επηρεάζονται αρνητικά από τον ιδανικό σωματότυπο της εξαιρετικά λεπτής κούκλας, νιώθοντας ότι δεν έχουν τις προδιαγραφές να μιμηθούν στη δική τους σωματική εικόνα τέτοια εξωπραγματικά πρότυπα, ενώ οι γονείς συχνά αγνοούν την επίδραση που μπορεί να έχει στο παιδί το παιχνίδι το οποίο εγκρίνουν.
Πολλές έρευνες έχουν επίσης δείξει ότι η έκθεση σε τέτοια ανέφικτα σωματικά πρότυπα συνδέεται στενά με το ρίσκο διατροφικών διαταραχών. Οι αρχικές διαστάσεις της Μπάρμπι της προσέδιναν μια σιλουέτα τόσο σπάνια – πιθανό να συναντηθεί σε λιγότερες από μία στις 100.000 γυναίκες – και έναν δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) τόσο χαμηλό που θα καθιστούσε αδύνατη την περίοδο.
Όλα αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με τις αντίστοιχες ενστάσεις στη σύγχρονη κουλτούρα για το ανθυγιεινό και αντιδραστικό πρότυπο που πλασάρει η Μπάρμπι στα κοριτσάκια, έστρεψαν τους γονείς σε άλλα πιο «χειραφετητικά» παιχνίδια για τις κόρες τους. Έντονα προβληματισμένη από την κατακόρυφη πτώση των πωλήσεων, η εταιρεία παραγωγής της Μπάρμπι, η Mattel, έριξε στην αγορά το 2016, μια νέα δραστικά διαφορετική «κολεξιόν» με ποικιλόμορφες (στο σώμα, στο χρώμα, στο δέρμα) εκδοχές της διάσημης κούκλας.
Όμως ούτε οι νέες αυτές «ρεαλιστικές» και πολυπολιτισμικές εκδοχές δεν απέφυγαν την κριτική, κυρίως όσον αφορά την ονομασία της καθεμιάς που βασιζόταν στο σχήμα και το μέγεθος του σώματος («ψηλή», «με καμπύλες», «petite» κ.ο.κ.), ενώ όλες παρέμεναν ουσιαστικά εξαιρετικά αδύνατες. Ήταν όμως μια κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση.
Η εταιρεία πάντως επιχείρησε να συμβαδίσει με το πνεύμα των καιρών, προσφέροντας δυνατότητες παιχνιδιού ισχυρών ρόλων. Η Μπάρμπι δεν είναι πια αεροσυνοδός αλλά ούτε και συγκυβερνήτης με ροζ στολή. Είναι κυβερνήτης του αεροσκάφους με σκούρα στολή και ο αεροσυνοδός είναι άντρας.
Πρόσφατα επίσης, η Mattel αποφάσισε να τιμήσει 20 σύγχρονες γυναίκες – πρότυπα (ανάμεσά τους και το Νο.1 αυτή τη στιγμή στην παγκόσμια κατάταξη τενιστριών, η Ιαπωνο-Αϊτινή Ναόμι Οσάκα) κυκλοφορώντας τις αντίστοιχες Μπάρμπι προσομοιώσεις τους.
Τα παιδιά που υποκύπτουν λιγότερο σε στερεοτυπικούς ρόλους στο παιχνίδι τους είναι πιθανότερο να αποδειχθούν πιο δημιουργικά αργότερα στις δραστηριότητες τους. Αυτό όμως πρέπει να αντικατοπτρίζεται εμπράκτως και στην κοινωνία, όπως για παράδειγμα αυτό που συνέβη την προηγούμενη εβδομάδα όταν η Virgin Atlantic κατήργησε το υποχρεωτικό μακιγιάζ για το γυναικείο πλήρωμα των αεροσκαφών της. Ευχόμαστε πάντως χαρούμενα γενέθλια στην 60χρονη Μπάρμπι κι ας δείχνει ακόμα είκοσι χρονών το πολύ.
Με στοιχεία από το άρθρο "Barbie at 60: instrument of female oppression or positive influence?" της Gemma Witcomb – λέκτορος ψυχολογίας στο Loughborough University – που δημοσιεύτηκε στο The Conversation
σχόλια