Η ασκητική φιγούρα του Δρ. Όμπρεϊ ντε Γκρέι κάθε άλλο παρά σε προδιαθέτει για τη φιλοσοφία της ζωής του. Δεν είναι μόνο η αφρόντιστη, σαν συρμάτινη, γενειάδα του που τραβάει το βλέμμα. Ο Βρετανός γεροντολόγος είναι αποστεωμένος, τα μάτια του μοιάζουν να κρύβονται μέσα στις κόγχες τους και η φωνή του ακούγεται αλλόκοτη και σπηλαιώδης.
Όπως και να έχει, δείχνει πολύ μεγαλύτερος από τα 57 του χρόνια. Κι όμως, είναι ένας από τους φανατικότερους σταυροφόρους της επιμήκυνσης της ζωής μέσω της βιοϊατρικής και της τεχνολογίας. Όπως έχει επανειλημμένως δηλώσει τους τελευταίους μήνες, η πανδημία είναι μια μοναδική ευκαιρία για να αντιστραφεί η αντίληψη που έχουμε για το γήρας και για τον πρόωρο θάνατο. Συστήνει μάλιστα στους χιλιάδες ακολούθους του να λάβουν εθελοντικά μέρος στις κλινικές δοκιμές που θα γίνουν για την ανάπτυξη φαρμακευτικών θεραπειών και εμβολίων κατά του νέου κορωνοϊού ανά τον κόσμο.
Αν η ανθρωπότητα νικήσει έναν τόσο δύσκολο ιό και τη νόσο που προκαλεί, θα μπορεί ασφαλώς να αντιμετωπίσει και άλλες ασθένειες, προκύπτει από το μήνυμα που εκπέμπει ο Όμπρεϊ ντε Γκρέι. Εν τέλει μια ενδεχόμενη επικράτηση της ανθρωπότητας σε αυτή την άτυπη μάχη είναι μια ασφαλής ένδειξη ότι μπορεί να τα βάλει και με τον ίδιο τον θάνατο.
Ο Όμπρεϊ ντε Γκρέι δήλωσε πρόσφατα ότι ο πρώτος άνθρωπος που θα ζήσει 1.000 χρόνια ίσως έχει ήδη γεννηθεί.
Μπορεί όμως; Ο Όμπρεϊ ντε Γκρέι απαντάει καταφατικά, χωρίς δισταγμούς. Έγινε ευρύτερα γνωστός ως Διευθυντής της SENS, ενός μη κερδοσκοπικού ερευνητικού ιδρύματος που έχει στόχο την ανάπτυξη, προώθηση και διασφάλιση της ευρείας πρόσβασης σε θεραπείες που αποτρέπουν τις ασθένειες και τις αναπηρίες που συνδέονται με τη γήρανση. Η προγραμματική διακήρυξη της SENS ακούγεται αρκετά πιο μετριοπαθής απ' ό,τι πραγματικά είναι. Στόχος του ντε Γκρέι είναι η επιμήκυνση της ζωής επ' αόριστον, καθώς, όπως ισχυρίζεται, η γήρανση δεν είναι παρά μια ασθένεια που μπορεί να ιαθεί.
Αυτό, σύμφωνα με τον πολύπειρο, παρότι αμφιλεγόμενο, γεροντολόγο δεν είναι παρά το πρώτο βήμα για να εξαπολύσει η ανθρωπότητα τη «μεγάλη αντεπίθεση ενάντια στον κοινό εχθρό» που δεν είναι άλλος από τη θνητότητα. Πρόσφατα δήλωσε ότι ο πρώτος άνθρωπος που θα ζήσει 1.000 χρόνια ίσως έχει ήδη γεννηθεί. «Στην πραγματικότητα ο αριθμός των 1.000 ετών είναι μια εξαιρετικά συντηρητική εκτίμηση» δήλωσε ο Όμπρεϊ ντε Γκρέι σπεύδοντας να αναφερθεί στη σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί τα τελευταία 15 χρόνια.
«Απόσταση ασφαλείας ανάμεσα σε μας και τη θνητότητά μας»
Με αφορμή μάλιστα τη μάχη της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας με τη νόσο Covid-19, ο ντε Γκρέι επανέφερε τη θεωρία της «ταχύτητας διαφυγής της μακροζωίας». Σύμφωνα με αυτήν, πολύ σύντομα (ενδεχομένως και στα επόμενα 15-20 χρόνια, σύμφωνα με τον εισηγητή της), η τεχνολογική πρόοδος θα είναι ταχύτερη από τον ρυθμό γήρανσης του μέσου ανθρώπου, με αποτέλεσμα να δημιουργείται «μια απόσταση ασφαλείας ανάμεσα σ' εμάς και τη θνητότητά μας».
Έτσι τουλάχιστον την περιέγραψε στον Ιρλανδό δημοσιογράφο Μαρκ Ο' Κόνελ κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης. Αποσπάσματα του απολύτως διαφωτιστικού διαλόγου δημοσιεύονται στο βιβλίο του Ο' Κόνελ «Ο Άνθρωπος του μέλλοντος» (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος σε μετάφραση Γιώργου Στάμου).
Στο ιδιαίτερα καλογραμμένο και ενδιαφέρον βιβλίο, ο Ο' Κόνελ επικεντρώνεται στις προσπάθειες επιστημόνων, ερευνητών, ιδρυμάτων και πανεπιστημίων να επιμηκύνουν την ανθρώπινη ζωή και –γιατί όχι;– να λύσουν το πρόβλημα του θανάτου. Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει τις απόπειρες αυτές επιφυλακτικά – σε ορισμένες περιπτώσεις και επικριτικά. Σε αντίθεση με πολλούς συγγραφείς non-fiction έργων, ο Ιρλανδός δημοσιογράφος δεν παθιάζεται (τουλάχιστον όχι ως οπαδός ή ακόλουθος) με το αντικείμενο της έρευνάς του. Ίσως σε αυτή την πτυχή της συγγραφικής διαδικασίας έγκειται και η επιτυχία του βιβλίου.
Σε αρκετές από τις σελίδες του, ο αναγνώστης θα συναντήσει τις εύλογες αντιρρήσεις του Μαρκ Ο' Κόνελ στην ιδέα της επιμήκυνσης της ζωής. Αντιπαραθέτει στους θιασώτες της τα επιχειρήματα που λίγο ως πολύ σκεφτόμαστε οι περισσότεροι. Μια ενδεχόμενη αναβολή του μοιραίου, με κάποιο τρόπο, θα έκλεβε την ανθρωπιά μας. Η ζωή έχει νόημα «λόγω του πεπερασμένου της» σημειώνει ο Ο' Κόνελ μεταξύ άλλων.
Ο ντε Γκρέι τον αντιμετώπισε μάλλον χλευαστικά και προκειμένου να υπεραπλουστεύσει, όπως συνήθως κάνει, το concept, του ζήτησε να φανταστεί το σώμα του ως ένα κλασικό αυτοκίνητο, ένα «πολύπλοκο σύστημα αλληλεμπλεκόμενων μηχανισμών το οποίο, μέσω της τακτική συντήρησης, θα μπορούσε να παραμένει ουσιαστικά σε "αξιόπλοη" κατάσταση».
Το σώμα ως μηχανή
Η ιδέα ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε το ανθρώπινο σώμα ως μηχανή είναι κομβική στις ουκ ολίγες παραλλαγές της θεωρίας του διανθρωπισμού (ή τρανσουμανισμού). Ο κεντρικός άξονας όλων είναι ότι η ίδια η ανθρώπινη φύση μπορεί να αλλάξει, να «βελτιωθεί».
Όπως χαρακτηριστικά λένε, με τη βοήθεια της γενετικής και της τεχνολογίας (και ειδικά της Τεχνητής Νοημοσύνης) μπορούμε να υπερβούμε αυτό που σήμερα θεωρείται «ανθρώπινο». Γι' αυτό και ένα παρακλάδι του, ο μετανθρωπισμός επικεντρώνεται στην παραδοχή ότι η τρέχουσα μορφή του ανθρώπινου είδους απέχει παρασάγγας από το τέλος της ανάπτυξής του. Οι οπαδοί της θεωρίας δεν στέκονται τόσο σε αυτό που είμαστε, αλλά επικεντρώνονται σε αυτό που έχουμε τη δυνατότητα να γίνουμε. Κάτι που, αν μη τι άλλο, ακούγεται γοητευτικό και την ίδια στιγμή τόσο ανατριχιαστικό.
Οι διανθρωπιστές διακηρύσσουν τη βδελυγμία τους για την ανθρώπινη σάρκα, κυρίως γιατί είναι φθαρτή. Οραματίζονται την απελευθέρωση του ανθρώπου από το σώμα του – αναφέρονται, δε, στη «μορφολογική ελευθερία», τη δυνατότητα δηλαδή επιλογής της μορφής που θα λάβει «μετά» το σώμα, με τη βοήθεια της τεχνολογίας.
«Πώς θα μοιάζει η αίσθηση;» ρωτούσε επίμονα ο συγγραφέας τους συνομιλητές του κατά τη διάρκεια της έρευνας. Η απάντηση που λάμβανε με ορισμένες παραλλαγές είχε τις ρίζες της σε ένα άρθρο υπέρ της «μεταφόρτωσης» που δημοσιεύτηκε ήδη από τη δεκαετία του '90 στο εμβληματικό περιοδικό Entropy. «Θα μπορείς να είσαι οτιδήποτε θελήσεις, ένα λιοντάρι, ένας βάτραχος ή μια μύγα, μια μικρή λίμνη ή η μπογιά στο ταβάνι» σημείωνε ο αρθρογράφος.
Έκτοτε, οι ιδέες των διανθρωπιστών έγιναν πιο συγκεκριμένες. Πέρασαν από την κρυογονική συντήρηση στα άβαταρ που ελέγχονται με τη δύναμη του νου και από τα νανοτεχνολογικά εμφυτεύματα στα ανθρωπορομπότ. Ίσως όμως να μην έχει τόση σημασία η ακολουθούμενη τεχνική. Αυτό που εν τέλει μετράει είναι η εμμονή με την υπέρβαση της ανθρώπινης φύσης.
Ο θάνατος ως πρόβλημα που επιλύεται
Ένας άλλος από τους εξέχοντες θιασώτες των θεωριών αυτών, ο δισεκατομμυριούχος Πίτερ Τίελ –μεταξύ άλλων συνιδρυτής του PayPal και επενδυτής στα πρώτα χρόνια του Facebook– θεωρεί ότι η υπολογιστική ισχύς θα μας επιτρέψει να λύσουμε τα προβλήματα της ανθρωπότητας (τις αρρώστιες, τη φθαρτότητα και εν τέλει τον θάνατο), όπως περίπου διορθώνουμε τα προβλήματα ενός προγράμματος για υπολογιστές.
«Ο θάνατος, από μυστήριο, θα μετατραπεί σε πρόβλημα που επιλύεται» ισχυρίζεται ο Τίελ, ο οποίος υποστηρίζει σθεναρά ερευνητικές προσπάθειες επιμήκυνσης του βίου μέσω του ιδρύματός του. Όπως βέβαια παραδέχεται, βασικός στόχος του είναι να παρατείνει κατ' αρχάς τον δικό του βίο.
Συζητώντας με τον Ο' Κόνελ, ο Τίελ εμφανίζεται άκρως κυνικός. Όταν ρωτήθηκε αν είναι πιθανό τα προγράμματα αυτά να επιτείνουν την ήδη μεγάλη οικονομική ανισότητα, καθώς προφανώς θα αξιοποιούνται από τους πιο πλούσιους, απάντησε ότι η πιο ακραία μορφή ανισότητας είναι «ανάμεσα στους ανθρώπους που είναι ζωντανοί και στους ανθρώπους που είναι νεκροί».
Η διανθρωπιστική ιδεολογία αναπτύχθηκε ευρέως τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά οι ρίζες της φτάνουν αρκετά μακριά στον χρόνο, ενώ δεν συνδέονται αποκλειστικά με τη σύγχρονη τεχνολογία. Όπως σημειώνει και ο Μαρκ Ο' Κόνελ: «Μιλούσαμε για την αθανασία, την εξαγωγή της ουσίας του ανθρώπου από τη φθειρόμενη δομή του σώματος, την ίδια βασική συμφωνία που προσπάθησε να κλείσει η ανθρωπότητα από την εποχή ακόμη του Γκιλγκαμές», ο οποίος αρνούμενος να αποδεχθεί τη θνητή του φύση, ταξίδεψε στα πέρατα του κόσμου για να βρει το μυστικό της αθανασίας. Μάταια.
Διόλου τυχαία, ο διανθρωπισμός συνδέεται από πολλούς με την αναβίωση των δοξασιών των Γνωστικιστών – μιας αιρετικής σέκτας των πρώτων χριστιανικών ετών, η οποία υποστήριζε ότι οι άνθρωποι ήταν θεϊκά πνεύματα παγιδευμένα σε μια σάρκα φτιαγμένη από το υλικό του διαβόλου.
Πώς θα κάνουμε download τις σκέψεις και τα όνειρά μας
Η ιδέα του ασώματου νου μετεξελίχθηκε στην πιο «χειροπιαστή» μεταφόρτωση του περιεχομένου του μυαλού – concept που έγινε ευρύτερα γνωστό όταν ο Έλον Μασκ αποκάλυψε τη Neuralink, μια εταιρεία που έχει στόχο να διερευνήσει τις δυνατότητες του ανθρώπινου νου. Μεταξύ άλλων, διερευνά τη δυνατότητα προσθήκης εμφυτευμάτων στον ανθρώπινο εγκέφαλο, που να επιτρέπουν την επικοινωνία του με ένα υπολογιστικό σύστημα (κάτι ενδεχομένως σωτήριο για τετραπληγικούς ή ασθενείς που δεν έχουν τη δυνατότητα να εκφραστούν).
Απώτερος όμως στόχος του Μασκ είναι η σύνδεση εγκεφάλου-μηχανής να επιτρέψει το download σε ψηφιακή μορφή των σκέψεων, των ονείρων και των αναμνήσεών μας. Η εξαγωγή του μυαλού από την ύλη (τη σάρκα και τον νευρικό ιστό) ακούγεται ελκυστική και την ίδια στιγμή αφόρητα τρομακτική.
Οι τεχνοορθολογιστές δεν μένουν σε αυτά. Αναφέρονται στον άνθρωπο ως ένα υπολογιστικό σύστημα φτιαγμένο από πρωτεΐνες, το οποίο κάποια στιγμή χαλάει και αντικαθίσταται. Ο Ρέι Κουρτσβάιλ, ίσως ο πιο εύστοχος προφήτης της σύγχρονης τεχνολογικής εξέλιξης, θεωρεί ότι κάποια στιγμή στο μέλλον θα είμαστε σε θέση «να μεταφέρουμε τις νοητικές διεργασίες μας σε ένα πιο κατάλληλο υπολογιστικό υπόστρωμα. Τότε το μυαλό μας δεν θα χρειάζεται να παραμένει τόσο μικρό», επαυξάνει ο εισηγητής της ιδέας της Μοναδικότητας (Singularity), του τοτέμ πολλών φουτουριστών.
Όπως επισημαίνει ο Ο' Κόνελ, ο Κουρτσβάιλ δεν στέκεται τόσο στην «εντυπωσιακή επιμήκυνση της ζωής», όσο στην «εντυπωσιακή επιμήκυνση των γνωστικών δεξιοτήτων μας». Σύμφωνα με τη συνακόλουθη θεωρία, σε λίγα χρόνια (έως το 2045, όπως το έχει τοποθετήσει με ακρίβεια ο Κουρτσβάιλ), η Τεχνητή Νοημοσύνη θα έχει ξεπεράσει την ανθρώπινη. Αυτό θα είναι το ορόσημο για το επόμενο στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου και ο κόσμος θα αλλάξει οριστικά και αμετάκλητα.
Ένας διανθρωπιστής για πρόεδρος
Το μανιφέστο των διανθρωπιστών μπορεί να φαντάζει γραφικό (ή και επικίνδυνο) στους περισσότερους, αλλά εκτιμήσεις ανεβάζουν τους υποστηρικτές της φιλοσοφίας τους σε αρκετές χιλιάδες. Η πλειοψηφία τους ζει στις ΗΠΑ και διόλου τυχαία σε αυτούς στοχεύει και το πολιτικό κόμμα των Τρανσουμανιστών.
Πρόεδρος του κόμματος και ανεξάρτητος υποψήφιος στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ είναι ο Ζόλταν Ίστβαν, ένας 43χρονος δημοσιογράφος του τεχνολογικού ρεπορτάζ που περιοδεύει ήδη με το «λεωφορείο της αθανασίας» διαδίδοντας τις ιδέες του. Το λεωφορείο θυμίζει γιγαντιαίο φέρετρο, αλλά η αισθητική κάθε άλλο παρά ανασταλτικά λειτουργεί. Οι πολυάριθμοι ακόλουθοι και οι ουκ ολίγοι δωρητές και υποστηρικτές του αποδεικνύουν ότι οι ιδέες του τρανσουμανισμού και της παράτασης του ανθρώπινου βίου δεν είναι ελκυστικές αποκλειστικά σε πλουσιόπαιδα της Σίλικον Βάλεϊ.
Οι ιδέες αυτές, ιδίως αν τις αντικρίσουμε εκτός του φορτισμένου πλαισίου που δημιουργούν οι entrepreneurs και οι εκκεντρικοί φουτουριστές, είναι, λιγότερο ή περισσότερο, ελκυστικές για όλους μας. Για όσους, τέλος πάντων, έχουν συναίσθηση της φθαρτότητάς τους. Και μπορεί να μην ψηφίσουμε ποτέ έναν γραφικό που περιοδεύει με τροχοφόρο φέρετρο, ούτε να καταψύξουμε το σώμα μας με την προοπτική της αιώνιας ζωής, ούτε βέβαια να δεχθούμε να κατεβάσουμε σε ένα στικάκι τις σκέψεις και τα όνειρα μας. Σίγουρα όμως στην άκρη του μυαλού μας θα τριγυρίζει η παραδοχή ότι όλο αυτό –αυτό που ορίζουμε ως ζωή– έχει ένα αναπόδραστο τέλος. Η έννοια του αναπόδραστου θα συνεχίσει να μας κινητοποιεί.
Γιατί, όπως γράφει και ο Μαρκ Ο' Κόνελ στην εισαγωγική πρόταση του «Ο Άνθρωπος του Μέλλοντος»: «Όλες οι ιστορίες ξεκινούν από το τέλος μας: σκαρφιζόμαστε επειδή πεθαίνουμε. Από την πρώτη στιγμή που ξεκινήσαμε να αφηγούμαστε ιστορίες το βασικό θέμα τους είναι η λαχτάρα μας να απελευθερωθούμε από το ανθρώπινο σώμα μας». Αν στην προσπάθεια αυτή απέτυχε ο Γκιλγκαμές, ο Δαίδαλος, ο Προμηθέας, ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον να τα καταφέρει κάποιος άλλος θνητός.
Ίσως και όχι.
σχόλια