Όποιος έχει ασχοληθεί έστω και λίγο με τα μαθηματικά, έχει συναντήσει το όνομα του Απόστολου Γιαννόπουλου σε κάποιο σύγγραμμα ή σε κάποιες σημειώσεις, από τις πολλές που έχει γράψει στα 40 περίπου χρόνια που ασχολείται ενεργά με το αντικείμενο.
Ή μπορεί να υπήρξε ένας από τους χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριές του και να έχει γνωρίσει από κοντά το ενδιαφέρον, την αγάπη και τον ευφάνταστο τρόπο με τον οποίο ασκεί το επάγγελμά του.
Το 2018 του απονεμήθηκε το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας «Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού», ύστερα από πρόταση κάποιων φοιτητών και συναδέλφων στην αρμόδια επιτροπή, εν αγνοία του. Προηγουμένως, οι κατάμεστες αίθουσες στις οποίες δίδασκε, με την κατανυκτική ησυχία που επέτρεπε στη χαμηλή φωνή του να ακούγεται παντού, είχαν ήδη πιστοποιήσει την αξία και την ποιότητα της διδασκαλίας του.
Περισσότερο όμως από τις εκπαιδευτικές και μαθηματικές ικανότητές του, τον διακρίνει ένα αίσθημα μανιώδους προσφοράς, που συνοδεύεται πάντα από χαρακτηριστική σεμνότητα και από εξαιρετικό χιούμορ. Συναντηθήκαμε στο γραφείο του στο Μαθηματικό της Αθήνας και μιλήσαμε για δυόμιση περίπου ώρες. Ακολουθεί ένα μέρος από αυτά που μου είπε.
— Δώστε μου κάποιες βιογραφικές πληροφορίες για εσάς.
Γεννήθηκα στην Τρίπολη. Από ενός έτους βρέθηκα στην Αθήνα, όπου και μεγάλωσα. Αν και δεν υπήρχε κάποια ιδιαίτερη οικογενειακή παράδοση επιστημόνων στην οικογένεια, οι γονείς μου έδιναν μεγάλο βάρος στη μόρφωση και ήθελαν να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Πήγα στο δημοτικό σχολείο της γειτονιάς μου και στη συνέχεια –μετά από εξετάσεις– στο Βαρβάκειο, όπου φοίτησα στο γυμνάσιο και το λύκειο.
Υπάρχει ένα πολύ παλιό βιβλίο, το «From simple numbers to Calculus» του Colerus, το οποίο ξεκινάει με τη φράση: «Τα μαθηματικά είναι μια παγίδα. Αν κάποτε πιαστείς σε αυτήν, πολύ δύσκολα θα καταφέρεις να βρεις τον δρόμο της επιστροφής». Νομίζω ότι αν σου συμβεί αρκετά μικρός να ξοδεύεις τον ελεύθερο χρόνο σου σε κάτι, αυτό δείχνει ότι έχεις πιαστεί στην παγίδα. Μπορεί να είναι κάποια άλλη παγίδα, οποιαδήποτε.
Δηλώνω μαθηματικός στο επάγγελμα. Έκανα τις προπτυχιακές σπουδές μου στο Τμήμα Μαθηματικών της Αθήνας από το 1981 έως το 1986 και τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στο Τμήμα Μαθηματικών στο Ηράκλειο Κρήτης, απ’ όπου πήρα διδακτορικό το 1993. Κατόπιν είχα κάποιες μεταδιδακτορικές θέσεις στις ΗΠΑ και το 1997 εκλέχτηκα στο Τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου υπηρέτησα μέχρι το 2003. Έζησα ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου στην Κρήτη.
Από το 2003 ζω και πάλι στην Αθήνα, και από το 2004 εργάζομαι στο Τμήμα Μαθηματικών της Αθήνας. Αυτόν τον καιρό προετοιμάζω το επόμενο λάθος μου. Έχω κάνει αίτηση μετακίνησης στη ΣΕΜΦΕ. Αν ολοκληρωθεί, φαντάζομαι ότι θα κλείσω εκεί τη σταδιοδρομία μου.
Η σύζυγός μου είναι επίσης μαθηματικός και είμαστε μαζί από τα φοιτητικά μας χρόνια. Τα παιδιά μας, που γεννήθηκαν στο Ηράκλειο, είναι τώρα φοιτητές.
— Πότε θυμάστε να ξεκινάτε να ασχολείστε με τα μαθηματικά;
Έχω αρκετές αναμνήσεις σχετικές με τα μαθηματικά, τόσο από το δημοτικό σχολείο όσο και από τα χρόνια του γυμνασίου. Ξεκινούν από κάποιες απλές διακρίσεις. Θυμάμαι τον δάσκαλό μας Δ. Παπαφράγκο στο 53ο Δημοτικό κοντά στην Πλατεία Αττικής, συνήθιζε να δίνει κάποιο πρόβλημα αριθμητικής στην τάξη με έπαθλο μια σοκολάτα σε όποιον του πήγαινε τη λύση πρώτος. Μάλιστα, αυτήν τη μάρκα σοκολάτας προτιμώ ακόμα. Κάτι άλλο που θεωρώ σημαντικό –και που με κυνήγησε στη μετέπειτα ζωή μου– ήταν ότι βοηθούσα στην αριθμητική συμμαθητές μου, ήμασταν μια τάξη 54ων παιδιών τότε.
— Τι βρήκατε σε αυτά;
Υπάρχουν μαθητές που βρίσκουν γοητευτικά κάποια χαρακτηριστικά των μαθηματικών όπως η ακρίβεια, η συντομία, η κομψότητα και κυρίως η βεβαιότητα της απόδειξης. Στο γυμνάσιο, κάποια από τα σχολικά μαθηματικά, ειδικά η ευκλείδεια γεωμετρία, που απαιτούσαν αυστηρή αποδεικτική διαδικασία και όχι απλή εφαρμογή κανόνων, μου κίνησαν το ενδιαφέρον.
Κάποιοι χαρισματικοί καθηγητές έχουν επίσης τη δύναμη να σε επηρεάσουν καθοριστικά, χωρίς να το ξέρουν. Αν και ήταν οι φιλόλογοι του Βαρβακείου αυτοί που σήμερα με τους φίλους μου θυμόμαστε πιο ζωηρά. Κάπως παράξενο, αν σκεφτούμε ότι σχεδόν όλοι οι μαθητές αυτού του σχολείου πήγαιναν τότε στο Πρακτικό.
Στα χρόνια του λυκείου με τράβηξε η ανάλυση. Θυμάμαι επίσης να δανείζομαι από τη σχολική βιβλιοθήκη κάποια βιβλία θεωρίας αριθμών και πιθανοτήτων, θέματα που τότε δεν διδάσκονταν στο σχολείο. Είχα αρχίσει δηλαδή να διαβάζω μαθηματικά για την ευχαρίστησή μου.
Υπάρχει ένα πολύ παλιό βιβλίο, το «From simple numbers to Calculus» του Colerus, το οποίο ξεκινάει με τη φράση: «Τα μαθηματικά είναι μια παγίδα. Αν κάποτε πιαστείς σε αυτήν, πολύ δύσκολα θα καταφέρεις να βρεις τον δρόμο της επιστροφής». Νομίζω ότι αν σου συμβεί αρκετά μικρός να ξοδεύεις τον ελεύθερο χρόνο σου σε κάτι, αυτό δείχνει ότι έχεις πιαστεί στην παγίδα. Μπορεί να είναι κάποια άλλη παγίδα, οποιαδήποτε.
Ίσως η χαριστική βολή ήταν μια διάκριση στον διαγωνισμό της Μαθηματικής Εταιρείας στη Β’ λυκείου –τότε που πήρα και την απόφαση να γίνω μαθηματικός–, η οποία ήρθε χωρίς καμία «επί τούτου» προετοιμασία. Παίζει κάποιο ρόλο και η ατμόσφαιρα της εποχής, ήταν αρκετοί αυτοί που έλεγαν «θα σπουδάσω αυτό που μου αρέσει», χωρίς να λογαριάζουν αν η επιλογή τους θα αποδώσει επαγγελματικά. Είχα πολύ υψηλή επίδοση στις πανελλήνιες εξετάσεις, αλλά αποφάσισα να δηλώσω ως πρώτη προτίμηση το Τμήμα Μαθηματικών. Αυτό είχε προβληματίσει, για να μην πω απογοητεύσει, τους γονείς μου.
— Κατά την άποψή σας τα μαθηματικά είναι περισσότερο μια δημιουργική διαδικασία ή μια διαδικασία ανακάλυψης;
Για τους περισσότερους μαθηματικούς είναι στην πράξη μια διαδικασία ανακάλυψης, με την έννοια ότι το πρόβλημα που μελετούν έχει κάποια απάντηση, την οποία μπορεί να καταφέρουν ή να μην καταφέρουν να δώσουν. Ο ερευνητής των μαθηματικών δουλεύει με όπλο τη φαντασία του και μπορεί να θεωρεί ότι τα αντικείμενα της μελέτης του είναι άσχετα από τον κόσμο που μας περιβάλλει. Αισθάνεται επίσης πολύ άνετα με αυτά τα αντικείμενα.
Όμως, νομίζω ότι τα μαθηματικά δεν είναι αυθύπαρκτα και δεν θα πήγαιναν πολύ μακριά από μόνα τους. Διάφοροι κλάδοι τους αναπτύσσονται παράλληλα με άλλες επιστήμες και υπάρχουν φάσεις ισχυρής αλληλεπίδρασης με αυτές, όπως επίσης και φάσεις σχετικά ή πλήρως ανεξάρτητης ανάπτυξής τους.
— Ποια η σχέση των μαθηματικών με την πραγματικότητα, ειδικά τη φυσική;
Κάποιες σχέσεις είναι πολύ παλιές. Η φυσική και τα μαθηματικά αναπτύχθηκαν παράλληλα. Υπάρχουν έντονα διατυπωμένες απόψεις για τη σχέση τους – για παράδειγμα, ο Arnold ξεκινάει μια διάλεξη για τη διδασκαλία των μαθηματικών λέγοντας: «Τα μαθηματικά είναι κομμάτι της φυσικής – η φυσική είναι μια πειραματική επιστήμη, κομμάτι των φυσικών επιστημών. Τα μαθηματικά είναι το κομμάτι της φυσικής στο οποίο τα πειράματα είναι φτηνά».
Νομίζω ότι με λίγα λόγια τα μαθηματικά είναι η γλώσσα με την οποία προσπαθείς να δώσεις μια απλουστευμένη μορφή σε κάποια από τα φαινόμενα που παρατηρείς. Τα μαθηματικά φαίνονται στους περισσότερους πολύπλοκα, όμως αυτό που είναι πολύπλοκο είναι ο κόσμος. Μέσω της αφαίρεσης μπορείς πρώτα απ’ όλα να μιλήσεις γι’ αυτά τα φαινόμενα, αυτός είναι ο ρόλος τους ως γλώσσας. Εντάσσοντάς τα σε ένα αφηρημένο πλαίσιο, το πλαίσιο των μαθηματικών, μπορείς να φτάσεις σε κάποια αξιόπιστα συμπεράσματα για την απλουστευμένη μορφή των φαινομένων.
— Ο Hardy, στο βιβλίο του «Η απολογία ενός μαθηματικού», επισημαίνει με χαρά πόσο «άχρηστη» είναι η δουλειά του. Μετά από κάποια χρόνια η θεωρία αριθμών παίζει τεράστιο ρόλο στην κρυπτογραφία και στη διασφάλιση του απόρρητου των επικοινωνιών. Πόσο ανησυχείτε ότι η δική σας δουλειά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εφαρμογές που δεν θα θέλατε να έχει;
Η ρήση του Hardy δίνει μια ρομαντική ή ηρωική χροιά στο ότι απλώς έκανε ό,τι τον ευχαριστούσε, αντιμετώπιζε δηλαδή τα μαθηματικά ως τέχνη. Εκτός από αυτό, στην «Απολογία ενός μαθηματικού» περιγράφει την αγωνία του φτασμένου ερευνητή που κάποια στιγμή βλέπει τις δημιουργικές του δυνάμεις να τον εγκαταλείπουν.
Αυτό όμως που είναι ακόμη πιο ενδιαφέρον, για να επανέλθω στο ερώτημα τι μπορεί να βρει κάποιος στα μαθηματικά, είναι ότι ο Hardy περιγράφει με απίστευτη ειλικρίνεια την αρχική του σχέση με το αντικείμενο: «Δεν θυμάμαι να ήθελα ποτέ να γίνω κάτι άλλο εκτός από μαθηματικός – δεν θυμάμαι όμως να αισθάνθηκα, ως παιδί, κάποιο πάθος για τα μαθηματικά, τα σκεφτόμουν μέσα από τα διαγωνίσματα και τις υποτροφίες: ήθελα να κερδίσω τα άλλα παιδιά, και αυτός μου φαινόταν ο τρόπος με τον οποίο μπορούσα να το κάνω τόσο καθαρά».
Οι εφαρμογές των μαθηματικών μπορεί να είναι αθώες ή όχι. Υπάρχουν ολόκληροι κλάδοι των μαθηματικών που δημιουργήθηκαν για πολεμικούς σκοπούς ή για αμφιλεγόμενης ηθικής ανάγκες της αγοράς. Αντίστροφα, όπως δείχνει το παράδειγμά σου, η Ιστορία έχει δείξει ότι πολλοί ερευνητές, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν προβλήματα που η λύση τους θα έχει σημαντικές πρακτικές εφαρμογές, ανακαλύπτουν ότι οι βασικές ιδέες και τα εργαλεία που απαιτούνται είχαν διερευνηθεί πριν από πολλά χρόνια, με άλλη αφορμή και χωρίς στόχευση στις εφαρμογές. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι μια γόνιμη ιδέα πιθανότατα θα βρει εφαρμογές, αν και μπορεί να χρειαστεί πολύς χρόνος μέχρι να συμβεί αυτό.
Για να απαντήσω σε ό,τι αφορά την ερευνητική μου περιοχή. Αυτή συνδυάζει την ανάλυση, τη γεωμετρία και τη θεωρία πιθανοτήτων, στοχεύοντας στη μελέτη της γεωμετρίας χώρων πεπερασμένης αλλά μεγάλης διάστασης και στην κατανόηση του ρόλου της διάστασης καθώς αυτή τείνει στο άπειρο.
Η αφετηρία της περιοχής είναι σε έναν κλάδο των καθαρών μαθηματικών, όμως στις μέρες μας η μελέτη διακριτών δομών σε μεγάλες διαστάσεις είναι η θεωρητική βάση για πολλές εφαρμογές στην πληροφορική και την επιστήμη δεδομένων. Αστειευόμενος, δικαιούμαι να πω ότι είμαι πιο εφαρμοσμένος μαθηματικός από τους περισσότερους συναδέλφους που ασχολούνται με τα εφαρμοσμένα μαθηματικά. Ταυτόχρονα, δεν γνωρίζω από πρώτο χέρι ποιες είναι οι εφαρμογές και για να είμαι ειλικρινής δεν με απασχολεί το θέμα.
Τα μαθηματικά φαίνονται στους περισσότερους πολύπλοκα, όμως αυτό που είναι πολύπλοκο είναι ο κόσμος. Μέσω της αφαίρεσης μπορείς πρώτα απ’ όλα να μιλήσεις γι’ αυτά τα φαινόμενα, αυτός είναι ο ρόλος τους ως γλώσσας. Εντάσσοντάς τα σε ένα αφηρημένο πλαίσιο, το πλαίσιο των μαθηματικών, μπορείς να φτάσεις σε κάποια αξιόπιστα συμπεράσματα για την απλουστευμένη μορφή των φαινομένων.
— Μελλοντικά μπορεί να υπάρξει κάποιο όριο στην έρευνα; Να εξαντληθεί δηλαδή ως αντικείμενο ενδιαφέροντος ή να γίνει πολύ στριφνό για να προχωρήσει;
Εδώ η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Ο μεγάλος συγγενής των μαθηματικών είναι η φυσική. Οι νόμοι της φύσης περιγράφονται από διαφορικές εξισώσεις και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται προέρχονται κυρίως από την ανάλυση. Όμως, υπάρχουν και οι νέοι συγγενείς. Επιστήμες με ολοένα αυξανόμενη μαθηματική συνιστώσα, μεταξύ των οποίων οι οικονομικές επιστήμες και η βιολογία, στις οποίες τα διακριτά μοντέλα γίνονται όλο και πιο σημαντικά.
Η επιστήμη της πληροφορικής, που έχει ήδη εξελιχθεί στον δεύτερο μεγάλο συγγενή των μαθηματικών, είναι ανεξάντλητη πηγή πολύ δύσκολων διακριτών μαθηματικών προβλημάτων. Θα μπορούσε μάλιστα να ισχυριστεί κανείς ότι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα συνεχή και τα διακριτά μαθηματικά είναι παραπλανητική: οι βασικές δομές και μέθοδοι μοιάζουν διαφορετικές, όμως η περιγραφή του κόσμου μας ως συνεχούς ή ως μιας τεράστιας διακριτής δομής είναι τελικά ισοδύναμες και τονίζουν δύο όψεις της ίδιας πραγματικότητας.
Με δεδομένες τις άμεσες εφαρμογές των μαθηματικών στις οικονομικές επιστήμες, στη διοίκηση επιχειρήσεων, στην οργάνωση των μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, στη χρηματοοικονομική, στη διαχείριση κινδύνου και στις ασφαλιστικές επιστήμες, στη μελέτη νόσων και επιδημιών, στην ανάλυση βιολογικών εφαρμογών, στην ανάλυση και διαχείριση εικόνας (από προβλήματα μετάδοσης έως προβλήματα απεικόνισης – π.χ. μαγνητική τομογραφία), μπορεί κάποιος να προβλέψει ότι συνεχώς θα προκύπτουν νέες ερευνητικές περιοχές των μαθηματικών, οι οποίες θα γνωρίζουν την ακμή και την παρακμή τους. Και πιθανότατα θα επανέρχονται στο προσκήνιο.
— Έχετε καταλάβει πώς λειτουργεί η μνήμη σας; Είναι κοινό μυστικό των φοιτητών σας ότι θυμάστε τα πάντα.
Νομίζω ότι συγκρατώ αυτά που με ενδιαφέρουν και αυτά που με συγκινούν, όπως όλοι μας. Ίσως έχω γίνει αρκετά μονοδιάστατος, οπότε υπάρχει επαρκής αποθηκευτικός χώρος για πολλές μικρές λεπτομέρειες που έχουν σχέση με τη δουλειά μου, και αυτό είναι που μπορούν να δουν οι φοιτητές. Προσπαθούσα, για παράδειγμα, συνειδητά, να γνωρίζω όσο γίνεται περισσότερους, και ήταν πάρα πολλοί. Ταυτόχρονα, όμως, έχω ξεχάσει πολλές από τις ταινίες που έβλεπα παλιά και πολλά από τα βιβλία που είχα κάποτε διαβάσει. Ευτυχώς, θυμάμαι ακόμη πολλά πράγματα για τη μουσική.
— Η περίφημη ρήση του David Hilbert «πρέπει να μάθουμε, θα μάθουμε» πώς αντηχεί μες στην ψυχή σας;
Η ρήση αυτή χαρακτηρίζεται προκλητική, μέρος ενός πολύ φιλόδοξου σχεδίου που ανατράπηκε από το θεώρημα μη πληρότητας του Gödel. Αν τη διαβάσω λίγο διαφορετικά, μου φαίνεται μια πολύ αισιόδοξη άποψη για τη δύναμη και το μέλλον των μαθηματικών, η οποία είναι αρκετά δικαιολογημένη.
Ακούω τον Hilbert να λέει «το πρόβλημα είναι εκεί. Αναζητήστε τη λύση του. Στα μαθηματικά δεν υπάρχουν μη επιλύσιμα προβλήματα. Δεν υπάρχει "δεν θα μάθουμε ποτέ"!». Ας υποθέσουμε ότι αναφέρεται σε πολύ δύσκολα προβλήματα, τα οποία όμως είναι πραγματικά ενδιαφέροντα. Στα τριάντα πέντε χρόνια που ασχολούμαι με την έρευνα, είδα να δίνεται η απάντηση σε προβλήματα που θεωρούνταν άπιαστα. Πολύ συχνά η λύση ήρθε από νέους ανθρώπους, οι οποίοι μάλιστα είχαν διαφορετικό υπόβαθρο, εισήγαγαν δηλαδή μια νέα οπτική γωνία και εργαλεία που οι ειδικοί της εκάστοτε ερευνητικής περιοχής αγνοούσαν ή νόμιζαν ότι δεν είχαν άμεση σχέση με το πρόβλημα.
Για να προσθέσω μια ακόμα νότα αισιοδοξίας, υπάρχουν πρόσφατα εντυπωσιακά παραδείγματα στα οποία η «τύχη» χαμογέλασε σε ηλικιωμένους μαθηματικούς ή «ερημίτες». Αυτές οι ιστορίες δίνουν το υλικό για τη μαθηματική λογοτεχνία του μέλλοντος.
— Η διδασκαλία των μαθηματικών συχνά υποτιμάται σε σχέση με την ερευνητική δραστηριότητα. Εσείς πώς την αντιμετωπίζετε;
Ο χρόνος μου μοιράζεται στη διδασκαλία, την έρευνα και την επίβλεψη νέων ερευνητών στον τομέα με τον οποίο αποφάσισα να ασχοληθώ. Καθεμία από τις τρεις δραστηριότητες απαιτεί πολύ χρόνο και συχνά δίνει μεγάλη ικανοποίηση.
Η έρευνα είναι εκείνο το κομμάτι που ικανοποιεί την προσωπική σου ανάγκη ή φιλοδοξία να μελετήσεις σε βάθος, να δοκιμάσεις τις δυνάμεις σου, να αποδείξεις κάτι καινούργιο, να επικοινωνήσεις με αυτούς που δουλεύουν στην ίδια ερευνητική περιοχή, να συνεργαστείς μαζί τους και, γιατί όχι, να τους συναγωνιστείς.
Η διδασκαλία είναι κάτι που μου άρεσε πάντα, η επαφή με νέους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το τι διδάσκεις, σου δίνει την αίσθηση ότι κάνεις κάτι χρήσιμο και ενδιαφέρον. Στην πορεία συνέβη σιγά-σιγά να βρίσκω όλο και μεγαλύτερη ευχαρίστηση στη διδασκαλία, με συνέπεια να αφιερώνω περισσότερο χρόνο σε αυτήν και να τη θεωρώ σημαντική.
Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές είναι άνθρωποι στους οποίους βλέπεις κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό σου, θέλεις να τους βοηθήσεις να εξελιχθούν. Έχει και κάποια στοιχεία «σοβινιστικά» αυτή η προσπάθεια. Θέλω να υπάρχει συνέχεια και να είναι ανταγωνιστικά τα ελληνικά μαθηματικά.
— Τι ρόλο παίζει το χιούμορ στη ζωή σας;
Απολαμβάνω τους ανθρώπους που έχουν αυτό που λέμε πηγαίο και αθώο χιούμορ: ακτινοβολούν και μπορούν να φτιάξουν τη διάθεση μιας παρέας. Συχνά με διασκεδάζει το να μην αντιλαμβάνονται οι άλλοι πότε σοβαρολογώ και πότε αστειεύομαι. Κάποιου είδους χιούμορ είναι βασικό προσόν και στη διδασκαλία. Μια ξαφνική αστεία παρένθεση στη ροή ενός μαθήματος, είτε χαρακτηριστεί επιτυχημένη είτε όχι, σπάει τον πάγο.
Απολαμβάνω τους ανθρώπους που έχουν αυτό που λέμε πηγαίο και αθώο χιούμορ: ακτινοβολούν και μπορούν να φτιάξουν τη διάθεση μιας παρέας.
— Έχετε υπολογίσει πόσες σημειώσεις έχετε γράψει στη ζωή σας;
Έχω διδάξει περίπου είκοσι πέντε διαφορετικά μαθήματα, προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού επιπέδου. Για όλα σχεδόν έχω γράψει σημειώσεις και στα πιο βασικά προπτυχιακά μαθήματα οι σημειώσεις συνοδεύονται από μια μεγάλη συλλογή ασκήσεων και υποδείξεις γι’ αυτές. Αν με ρωτάς για αριθμό σελίδων, με έναν πρόχειρο υπολογισμό, αυτό το υλικό πρέπει να πλησιάζει τις δέκα χιλιάδες σελίδες. Αν συνυπολογίσουμε τρία βιβλία που έχω γράψει στην ερευνητική μου περιοχή και κάποιες μεταφράσεις συγγραμμάτων, θα έλεγα δεκαπέντε χιλιάδες σελίδες.
— Γιατί ζητήσατε μεταγραφή για τη ΣΕΜΦΕ;
Στην αίτηση μετακίνησης που έστειλα, έγραψα μόνο δυο-τρεις γραμμές: «Θεωρώ ότι έχω ολοκληρώσει τον κύκλο μου στο Τμήμα Μαθηματικών και έχω προσφέρει αρκετά σε αυτό. Επιθυμία μου είναι να προσφέρω στον Τομέα Μαθηματικών της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου όσα μπορώ στα τελευταία χρόνια της σταδιοδρομίας μου».
Νομίζω ότι αυτό που έγραψα είναι αληθές, ακριβές και επαρκές. Θα μπορούσα ασφαλώς να το αναλύσω πολύ περισσότερο, αλλά δεν θα ήθελα. Τέτοιες μετακινήσεις θα μπορούσαν να θεωρούνται φυσιολογικές και χρήσιμες.
— Για ποια πράγματα νιώθετε περήφανος στη ζωή σας; Θα αλλάζατε κάτι, αν μπορούσατε;
Είμαι περήφανος για τα παιδιά μου. Στη ζωή μου δεν θα ήθελα να αλλάξω κάτι. Σκέφτομαι όμως, αν είμαι καλά, σε μερικά χρόνια να επανέλθω σε εξωμαθηματικές δραστηριότητες που απολάμβανα πιο μικρός και κατά κάποιον τρόπο έχω στερηθεί.
— Πώς βλέπετε και πώς νιώθετε για την κατάσταση στην Ελλάδα και στον κόσμο;
Βλέποντας τους νέους ανθρώπους, τους φοιτητές, στο πανεπιστήμιο, νιώθω όπως πάντα. Είναι μια συνεχής πηγή αισιοδοξίας. Διαβάζοντας τις εφημερίδες, νιώθω επίσης όπως πάντα. Τα πράγματα θα πηγαίνουν προς το χειρότερο. Αυτά τα δύο συμβιβάζονται, έτσι ήταν πάντα.
— Επιστρέφει κόσμος από το εξωτερικό στα ελληνικά πανεπιστήμια;
Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει κόσμος που επιστρέφει παίρνοντας θέσεις ΔΕΠ στα ελληνικά πανεπιστήμια. Ταυτόχρονα, στα κεντρικά πανεπιστήμια βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής, με πολλές αφυπηρετήσεις ανθρώπων που εργάστηκαν και προσέφεραν επί σαράντα χρόνια σε αυτά.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι όμως ότι οι απώλειες από τις συνταξιοδοτήσεις μιας δεκαετίας δεν έχουν αναπληρωθεί. Κάτι που οδηγεί με βεβαιότητα στο σημείο να μην μπορούν οι σχολές να ανταποκριθούν πλήρως σε όλα τα αναγκαία γνωστικά αντικείμενα που τώρα θεραπεύουν. Αυτή ακριβώς είναι η φάση την οποία ζούμε τώρα. Αντί για μια περίοδο ουσιαστικής ανανέωσης και επαναπατρισμού λαμπρών νέων μαθηματικών, ζούμε μια περίοδο συρρίκνωσης και επιδείνωσης των προβλημάτων.
Χωρίς να θέλω να φανώ απαισιόδοξος, αυτό το σκηνικό εμποδίζει τους νέους ανθρώπους να δημιουργήσουν με κάποιο κέφι. Όπου υπάρχει στενότητα, υπάρχει αδυναμία σχεδιασμού. Μετά επέρχεται η απογοήτευση και η γκρίνια. Και όταν οι συνθήκες φαίνονται και είναι προβληματικές, η επιστροφή μοιάζει πολύ λιγότερο ελκυστική για κάποιον που βρίσκεται έξω και έχει ήδη πετύχει με τη δουλειά του πολλά και σε μικρό χρονικό διάστημα. Είναι ένα σοβαρό δίλημμα το να αφήσεις το ακαδημαϊκό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεσαι αλλά και τις αποδοχές που έχεις. Φοβάμαι ότι για πολλούς δεν είναι καν δίλημμα.
— Σκεφτήκατε να φύγετε μόνιμα στο εξωτερικό;
Όχι, ποτέ. Πήγα αρκετά μεγάλος, έχοντας κάνει όλες μου τις σπουδές στην Ελλάδα. Ένας συνδυασμός οικογενειακών και ιδεολογικών, με μια έννοια, λόγων με κρατούσε εδώ. Στην Αμερική όπου κι αν βρέθηκα αισθανόμουν επισκέπτης και, όπως στην περίοδο της στρατιωτικής μου θητείας, μετρούσα τις μέρες για να επιστρέψω.
Οφείλω όμως να πω ότι απέκτησα παραστάσεις που ήταν πολύτιμες για τον τρόπο δουλειάς μου αργότερα και γνώρισα ανθρώπους με τους οποίους είμαστε ακόμη φίλοι.
— Τι νομίζετε ότι θα έπρεπε να αλλάξει στο πανεπιστήμιο;
Αυτό που θα έπρεπε να αλλάξει είναι να δοθούν οι απαραίτητες θέσεις για να έρθουν αρκετοί νέοι και ικανοί άνθρωποι να δουλέψουν σε αυτό. Εκείνοι θα αλλάξουν τα υπόλοιπα. Η πολιτική βούληση εκεί κρίνεται.
