Από το 2013 έως το 2016, η Μιχαέλα Ελένη Ματσοπούλου ταξίδευε τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο στο Ιράν και ζούσε εκεί για αρκετές εβδομάδες κάθε φορά.
Η μητέρα της διετέλεσε διπλωματική ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στην Τεχεράνη και αυτό της προσέφερε μια μοναδική δυνατότητα να ζήσει ολόκληρους μήνες στην πρωτεύουσα του Ιράν, να ταξιδέψει στη χώρα και να αποκτήσει ντόπιες φίλες με τις οποίες επικοινωνούν μέχρι σήμερα, μέσω Facebook. Το καθεστώς μπορεί να απαγορεύει διά ροπάλου τα social media, όπως και «εκατομμύρια» άλλα πράγματα, αλλά όλοι έχουν VPN στα κινητά τους, μια πράξη μακροχρόνιας και σιωπηλής «επανάστασης» που μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί, πέρασε στους δρόμους με πρωτοφανή μαζικότητα και ένταση.
«Η Τεχεράνη δεν συγκρίνεται με το νότιο Ιράν, είναι τελείως διαφορετικοί άνθρωποι», λέει στη LiFO η Μιχαέλα,, συμφωνώντας να μας μιλήσει για τον φόβο και τις απαγορεύσεις στη χώρα, τα βαν της αστυνομίας ηθών και τη διπλή ζωή που κάνουν σχεδόν όλοι πίσω από τις κλειστές πόρτες των σπιτιών τους. Έχει ακόμα ταξιδέψει στο Ισφαχάν, στο Σιράζ και βόρεια ως την Κασπία. Ο θρησκευτικός τρόμος είναι πιο έντονος στις υποβαθμισμένες περιοχές, αλλά ανεξαρτήτως ταξικών διαφορών, πρακτικά καμία γυναίκα στη χώρα δεν ζει ελεύθερη.
Οι περισσότεροι στα κινητά τους και στους φορητούς υπολογιστές τους έχουν VPN. Οπότε όλοι έχουν Facebook κι ας απαγορεύεται. Όλοι έχουν Instagram. Όλοι ενημερώνονται και αυτό είναι το αδύναμο σημείο του καθεστώτος. Η παιδεία και η ενημέρωση που έχει σαν αποτέλεσμα τη σύγκριση.
«Η Τεχεράνη είναι μία μεγαλούπολη, ο βορράς με τον νότο δεν έχει καμία σχέση. Το βόρειο τμήμα της πόλης είναι το πιο εύπορο. Μένουν οι άνθρωποι που έχουν μια οικονομική άνεση. Εκεί θα δεις ότι οι μαντίλες, κάθε χρόνο μετακινούνταν και μερικά χιλιοστά πιο πίσω. Στα νότια και πιο φτωχά προάστια της πόλης βλέπεις ότι υπάρχει εντονότερος θρησκευτικός φανατισμός και προσκόλληση σε αυτά που λέει η κυβέρνηση.»
Μου μιλά για τις έξι Ιρανές φίλες της με τις οποίες επικοινωνεί ακόμα. «Πρόσφατα φιλοξένησα μία στην Ιταλία. Είναι γυναίκες από 17 έως 60 ετών».
— Τι εικόνα σου μεταφέρουν, βιώνουν καταπίεση; Ακόμα και στην κοσμική και πλούσια μεριά της Τεχεράνης;
Εννοείται. Να ξέρεις ότι οι γυναίκες, όλοι οι άνθρωποι στο Ιράν, ζουν διπλή ζωή. Είναι υποχρεωμένοι να υποκρίνονται ότι είναι κάτι που δεν είναι. Τα σπίτια στην Τεχεράνη έχουν ψηλούς μαντρότοιχους. Όταν κλείνει η πόρτα είναι λες και ζούνε κάτι διαφορετικό. Πετάνε κατευθείαν τα τσαντόρ, φοράνε διαφορετικά ρούχα. Έχω πάει σε πάρτι που έπιναν αλκοόλ και έβρισκα τις κάβες και τα μπαρ κρυμμένα σε καταπακτές, πίσω από βιβλιοθήκες. Όλα απαγορεύονται και όλα επιτρέπονται στο Ιράν.
— Άλλωστε δεν υπάρχουν κλάμπ ή μπαρ...
Όχι δεν υπάρχουν αλλά όλοι πίνουν αλκοόλ. Δεν πωλείται στα σούπερ μάρκετ, πωλείται στη μαύρη αγορά. Μου 'χει τύχει να μου πουλήσουν τράπουλα σε φανάρι, γιατί απαγορεύεται και ο τζόγος.
— Δεν θα ρωτήσω καν για το πορνό.
Όχι, όχι. Άλλωστε το μεγαλύτερο ποσοστό των ιστοσελίδων στο Ιράν είναι απαγορευμένο. Υπάρχει φίλτρο που απαγορεύει την πρόσβαση σε όλα τα site πορνογραφικού περιεχομένου, σε όλα τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία, σε όλα τα blogs. Επισήμως, ενημερώνεσαι μόνο από όπου θέλουν αυτοί να ενημερωθείς, αλλά ακόμα και για αυτό υπάρχει κάποια παράκαμψη.
Οι περισσότεροι στα κινητά τους και στους φορητούς υπολογιστές τους έχουν VPN. Οπότε όλοι έχουν Facebook κι ας απαγορεύεται. Όλοι έχουν Instagram. Όλοι ενημερώνονται και αυτό είναι το αδύναμο σημείο του καθεστώτος. Η παιδεία και η ενημέρωση που έχει σαν αποτέλεσμα τη σύγκριση.
Αν θες τη γνώμη μου, αυτό το καθεστώς ενέγραψε την ημερομηνία λήξης του τη στιγμή που επέτρεψε στις γυναίκες να έχουν ισότιμη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το 60% των αποφοίτων των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στο Ιράν είναι γυναίκες. Και είναι πλήρως ενταγμένες στο εργασιακό δυναμικό. Αυτές τις γυναίκες που έχουν μόρφωση, που έχουν τρόπο να παραβλέπουν τα φίλτρα που βάζει η κυβέρνηση και μπορούν να συγκρίνουν πώς ζουν και πώς θα μπορούσαν να ζουν, δεν μπορείς να τις καταπιέζεις για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κάποια στιγμή θα «σκάσει». Όποιος είχε πάει στο Ιράν έβλεπε ότι για χρόνια η κοινωνία ήταν ένα καζάνι που έβραζε, δεν ήταν κάτι που έγινε εν μία νυκτί.
— Ας υποθέσουμε ότι δεν γνωρίζω τίποτα για το Ιράν. Ποια είναι η καθημερινότητα αυτών των γυναικών, «εκεί έξω», στην εργασία και στον δρόμο;
Ακόμα και στο λεωφορείο οι γυναίκες απαγορεύεται να κάθονται δίπλα στους άνδρες. Τα λεωφορεία είναι χωρισμένα με μεταλλική μπάρα στη μέση. Διαχωρισμός κανονικός. Επαγγελματικά είναι ενταγμένες στα πάντα, από τη δημόσια διοίκηση ως την ιατρική. Στα νοσοκομεία, η πλειονότητα των οδοντιάτρων είναι γυναίκες, και των γιατρών. Έχουν θέσεις σε υπουργεία.
— Κι όταν βγαίνουν έξω για ψώνια ή για μία βόλτα τι συμβαίνει; Σου έχει κάνει ποτέ έλεγχο η αστυνομία ηθών στον δρόμο;
Πάμπολλες φορές. Θυμάμαι χαρακτηριστικά την πρώτη φορά που με σταμάτησε η αστυνομία ηθικής. Είχα σοκαριστεί γιατί με έπιασαν εξαπίνης. Ήμουν στο αεροδρόμιο, είχε καθυστέρηση η πτήση μου, με μισοπήρε ο ύπνος και γλίστρησε μια τούφα από τα μαλλιά μου, μέσα από το χιτζάμπ, που γενικά είναι πολύ συνηθισμένο γιατί καμία γυναίκα δεν φοράει τσαντόρ στο Ιράν. Καμία δεν καλύπτει όλο το πρόσωπο. Όλες φορούν το χιτζάμπ χαλαρά, δηλαδή φαίνονται μαλλιά - αλλά είναι να μην πέσεις σε έλεγχο.
Εγώ περίμενα για να φύγω και βλέπω ξαφνικά τις γυναίκες της Sepah, οι οποίες φορούν υποχρεωτικά τσαντόρ μαύρο, ήταν τρεις και έρχονταν κατά πάνω μου. Ένα αρκετά τρομακτικό θέαμα όπως καταλαβαίνεις.
Άρχισαν να μου φωνάζουν στα ιρανικά και να δείχνουν τα μαλλιά μου, εγώ τους έδειξα το διαβατήριό μου και με το που τούς είπα στα ιρανικά ότι είμαι Ελληνίδα απομακρύνθηκαν και δεν έδωσαν συνέχεια. Θυμάμαι ότι καθόταν δίπλα μου ένας Ιρανός και τον ρώτησα «Τι μου είπανε; Ποιο είναι το πρόβλημα;» και μου απάντησε στα αγγλικά «αυτές έχουν το πρόβλημα, δεν το έχεις εσύ».
Αλλά γενικά είναι πολύ συνηθισμένο, σε όλες τις πλατείες, στις πόλεις, υπάρχει πάντα ένα βανάκι, χαρακτηριστικό, μέσα στο οποίο είναι αυτές οι γυναίκες και κατασκοπεύουν όποιον περνά. Κι όταν βρουν κάποια γυναίκα που κατά τη γνώμη τους δεν τηρεί τους κανόνες - όπως αυτές θεωρούν τέλος πάντων ότι θα έπρεπε να είναι το ντύσιμο το σωστό - τη σταματούν, τη βάζουν μέσα στο βανάκι και ακολουθεί ένα μάθημα ηθικής.
— Πόσο κρατά αυτό το μάθημα ηθικής;
Εξαρτάται από την αντίσταση που θα δείξει η εκάστοτε γυναίκα. Την πρώτη φορά είναι μια απλή παρατήρηση, τη δεύτερη φορά σε πάνε στο τμήμα, την τρίτη φορά μπορεί να φυλακιστείς, την τέταρτη φορά μπορεί να σε μαστιγώσουν, έχει μία κλιμάκωση.
— Άρα κρατούν τα στοιχεία σου και το «ιστορικό;»
Εννοείται. Καλούν τους γονείς σου και τον άντρα σου στο τμήμα.
— Τους ξένους δεν τους ενοχλούν τόσο πολύ;
Συνήθως όχι, γιατί φοβούνται μην προκληθεί διπλωματικό επεισόδιο.
— Και ποια είναι αυτά «αδικήματα» που μπορεί να οδηγήσουν στα διαβόητα βαν της αστυνομίας ηθικής;
Μπορεί να είναι ότι το χιτζάμπ σου δεν είναι σωστά τοποθετημένο και εξέχουν μαλλιά, μπορεί να είναι ότι φοράς έντονα χρώματα ρούχων. Αν την «άλλη» (σ.σ από την αστυνομία ηθικής) την ενοχλήσει το χρώμα μπορεί να έχεις πρόβλημα. Αυτή είναι ο νόμος, αυτή αποφασίζει τι γίνεται. Μπορεί να τους ενοχλήσει ότι φοράς κόκκινο κραγιόν. Απαγορεύονται οι φούστες εννοείται, αλλά τα τελευταία χρόνια είχα παρατηρήσει ότι πολλές γυναίκες φορούσαν κολάν και από πάνω φορούσαν φούστα, σε μία προσπάθεια να ξεγελάσουν το καθεστώς. Ακόμα και οι άντρες που φορούν γραβάτα, μπορεί να τραβήξουν την προσοχή.
Οι απαγορεύσεις είναι λίγο υποκειμενικές, και κατά καιρούς γίνονται πιο ελαστικές. Δηλαδή δεν συγκρίνονται οι απαγορεύσεις της δεκαετίας του 1990 ή του 1980 με τώρα. Ανάλογα με το ποιος είναι ο πρόεδρος, αλλάζουν και καθώς προοδεύει η κοινωνία γίνονται πιο ελαστικοί, γιατί οι άνθρωποι θα επαναστατήσουν.
— Φαντάζομαι πάντως πώς σε οποιαδήποτε γυναίκα απαγορεύεται να δείξει την παραμικρή σπιθαμή δέρματος πέρα από τα δάχτυλα και το πρόσωπο;
Ναι. Ας πούμε, εγώ φορούσα πολύ πιο χαλαρά το μαντίλι, φαινόταν ο λαιμός μου, αλλά αν θέλουν να σε πιάσουν και για αυτό, θα σε πιάσουν. Όμως δεν είναι μόνο ενδυματολογικό το θέμα. Το ντύσιμο στο Ιράν είναι μία πολιτική δήλωση. Αν δεν ακολουθείς τους κανόνες που ορίζει η κυβέρνηση, είναι σα να κάνεις απλά μια πολιτική δήλωση εναντίον της. Σα να δηλώνεις ότι είσαι κατά του καθεστώτος, απλά με τα ρούχα που φοράς, γιατί δεν έχεις άλλον τρόπο να το κάνεις. Για αυτό θα δεις ότι στη βόρεια Τεχεράνη οι γυναίκες βάφονται πάρα πολύ, επειδή ο μόνος τρόπος που έχουν για να δείξουν την αντίθεσή τους, να δείξουν ότι διαφέρουν, την προσωπικότητά τους μέσω των καλλυντικών. Βάφουν τα μάτια τους, τα φρύδια τους.
— Παρ' όλα αυτά, ακόμα και εκεί, δεν θα τολμήσει μια γυναίκα να φορέσει φούστα και να βγει από το σπίτι; Όσο πλούσια κι αν είναι, όσο ισχυρή κι αν είναι η οικογένειά της...
Όχι, όχι. Το μόνο που ξέρω σαν περιστατικό είναι μία φίλη της μαμάς μου, που δεν ήθελε με τίποτα να βάλει χιτζάμπ στη μικρή κόρη της. Θεωρητικά μετά την περίοδο οι γυναίκες πρέπει να φορούν χιτζάμπ. Όποτε την σταματούσαν έλεγε ψέματα για την ηλικία της κόρης της, ώστε να την αφήσει όσα περισσότερα χρόνια μπορούσε να είναι ελεύθερη χωρίς να φορά μαντίλα.
Η ενοχή των ντόπιων για την εικόνα στο εξωτερικό
«Μου έκανε εντύπωση ότι, όσες φορές πήγα σε αρχαιολογικό ή σε μουσείο και αντιλαμβάνονταν ότι ήμουν ξένη - γιατί δεν είναι και πολύ συνηθισμένο να δέχονται τουρίστες, παρόλο που το Ιράν έχει τεράστιο πολιτισμό και δεν ξέρεις τι να πρωτοδείς εκεί πέρα - πάντα θα συναντούσα κάποιον, συνήθως νέο που θα με ρωτούσε από πού είμαι, αν περνώ καλά και αν έχει αλλάξει η άποψη που έχω για τη χώρα τους. Έχουν μια έντονη ανάγκη να δείξουν ότι δεν είναι αυτό που βλέπεις στις ειδήσεις. Ότι οι Ιρανοί δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που προβάλλεται προς τα έξω. Σα να νιώθουν ενοχικά για την εικόνα που βγάζει η κυβέρνηση προς τα έξω».
— Είναι πανταχού παρούσα η «σκιά» του ελέγχου και της ηθικής αστυνομίας;
Στα πιο κεντρικά σημεία σίγουρα. Δεν μπορώ να πω ότι οπουδήποτε ήμουν υπήρχε κάποιος undercover. Μπορεί και να υπήρχαν και να μην τους καταλάβαινα. Η μαμά μου που ήταν πιο εκπαιδευμένο το μάτι της, ή ο Έλληνας στρατιωτικός ακόλουθος, ήξεραν κατευθείαν να εντοπίζουν ποιος είναι ο κυβερνητικός. Δεν ξέρω πώς το έκαναν ακριβώς, αλλά ξεχώριζαν ποιος είναι πράκτορας, ποιος είναι της Sepah. Εδώ έβλεπα τα βανάκια αυτά στα πιο κεντρικά σημεία και επίσης μπορούσα να δω τους αστυνομικούς της Sepah, αυτοί είναι η δεύτερη αστυνομία του Ιράν, οι επονομαζόμενοι «Φρουροί της Επανάστασης», που αρμοδιότητά τους είναι να προστατεύουν το καθεστώς από οποιαδήποτε μορφή εξέγερσης και ανυπακοής.
Ένιωθα ότι όπου κι αν πήγαινα θα έβρισκα ένα βανάκι και θα έπρεπε να προσέχω πώς είμαι ντυμένη. Αλλά δεν αντιμετώπισα ποτέ, ως Ελληνίδα, κάποια ρατσιστική συμπεριφορά ως ξένη, ίσα-ίσα που είναι πάρα πολύ φιλόξενοι και αγαπούν τους Έλληνες πάρα πολύ. Κι επειδή έχω μεγαλώσει στο Βέλγιο πρέπει να σου πω ότι περισσότερο μοιάζουμε με τους Ιρανούς - όσο κι αν δε μας συμφέρει να το παραδεχτούμε - παρά με έναν Βέλγο. Ο τρόπος που είναι δομημένη η κοινωνία, το έντονο μητριαρχικό στοιχείο στις οικογένειες, η έντονη προσκόλληση στην οικογένεια, η μουσική, το φαγητό... μοιάζει πάρα πολύ με την Ελλάδα. Έχω πάει σε πάρτι και ακούγανε Καίτη Γαρμπή, τι άλλο να σου πω!
Τα μυστικά πάρτι με χαμηλή μουσική
Στο Ιράν δεν υπάρχουν μπαρ, ούτε ντίσκο. Οι γυναίκες απαγορεύεται να χορεύουν ή ακόμα και να τραγουδούν σε δημόσιους χώρους. Η κολύμβηση επιτρέπεται μόνο μακριά από τα βλέμματα των ανδρών. «Είναι λες και το καθεστώς προσπαθεί να αποστερήσει οποιαδήποτε πηγή χαράς και ευτυχίας για τις γυναίκες», λέει η Μιχαέλα.
Μετά τη δουλειά, οι γυναίκες και οι άνδρες του Ιράν μπορούν να βγουν για καφέ, φαγητό. Τα ψώνια σε πολυτελή εμπορικά κέντρα δεν έχουν πια τόσο μεγάλο ενδιαφέρον καθώς, λόγω του εμπάργκο, όλες οι πολυεθνικές έχουν αποσυρθεί και τα προϊόντα στα ράφια είναι εισαγόμενα είτε από την Τουρκία, είτε από την Κίνα. Για απελευθερωμένη διασκέδαση, διοργανώνονται κρυφά πάρτι σε μονοκατοικίες.
«Τα σπίτια στο Ιράν έχουν πάρα πολύ ψηλές μάντρες, ποτέ δεν βλέπεις τι γίνεται μέσα. Έχω πάει σε διαφόρων ειδών πάρτι. Σε όλα χαρακτηριστικό είναι ότι οι άνθρωποι χορεύουν πολύ. Η μουσική μοιάζει με την ελληνική μουσική, δηλαδή είτε ακούς Βέρτη, είτε ακούς ιρανική μουσική, δεν διαφέρει και πολύ. Αλκοόλ υπάρχει. Έπαθα σοκ όταν είδα σε σπίτι να υπάρχει κρυμμένο μπαρ.»
— Γιατί κρύβουν τα οικιακά μπαρ; Φοβούνται τις εφόδους;
Ακριβώς. Υπάρχει πάντα ο φόβος ότι ο διπλανός μπορεί να είναι καθεστωτικός και να σε καρφώσει. Ότι μπορεί να ακουστεί μουσική και κάποιος γείτονας να καλέσει την αστυνομία που θα κάνει έφοδο. Οπότε τα μπαρ είναι συνήθως κρυμμένα πίσω από βιβλιοθήκες, σε καταπακτές, σε υπόγεια. Έχω πάει σε σπίτι που οι άνθρωποι έφτιαχναν αλκοόλ, είχαν βαρέλια με κρασί στην αποθήκη τους στο υπόγειο.
Στα πάρτι δε βάζουν πολύ δυνατά μουσική. Βέβαια επειδή στα πάρτι που είχα πάει εγώ ήταν σε μονοκατοικίες, είχαν μια ευχέρεια. Αλλά ακόμα και οι Φρουροί της Επανάστασης που σου προανέφερα, λαδώνονται. Δηλαδή όλα απαγορεύονται και όλα επιτρέπονται, αρκεί να ξέρεις τους σωστούς ανθρώπους στις σωστές θέσεις.
— Φαντάζομαι πως εφόσον φοβούνται τις καταγγελίες, οι καλεσμένοι είναι οι ίδιοι πάνω-κάτω...
Ναι, ναι. Συνήθως είναι ο γνωστός του γνωστού. Επίσης πρέπει να σου πω ότι στα ιρανικά πάρτι έχω δει τα πιο προκλητικά ντυσίματα σε όλη τη ζωή μου. Και έχω πάει «παντού».
— Και σε πόσες χώρες έχεις ταξιδέψει;
Σε περίπου 30. Για να καταλάβεις πώς ζουν όσοι έχουν χρήματα στο Ιράν και γνωριμίες στην κυβέρνηση, ψάξε στο Google "Rich kids of Tehran". Ακριβώς εξαιτίας της καταπίεσης, όταν είναι ελεύθερες οι γυναίκες «του δίνουν και καταλαβαίνει». Δεν κωλώνουν πουθενά. Όταν κλείνουν οι πόρτες, συμβαίνουν τα πάντα.
Δεν μπορείς να αλλάξεις την ανθρώπινη συμπεριφορά. Να επιβάλεις κάτι που είναι κόντρα στη φύση για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Μπορείς να επιβάλεις σε έναν ομοφυλόφιλο να γίνει ξαφνικά ετεροφυλόφιλος; Αντίστοιχα δεν μπορείς να εμποδίσεις μια γυναίκα και έναν άνδρα από το να κάνουν κάτι όταν το θέλουν επειδή «απαγορεύεται από το καθεστώς». Όταν βρουν την πρώτη ευκαιρία θα κάνουν ό,τι θέλουν.»
Έγκλημα, «έγκλημα» και τιμωρία
Στο Ιράν η ποινή είναι συχνά κοινή, είτε είσαι επικίνδυνος βιαστής, είτε είσαι απλώς ένας άνθρωπος που θέλει να κάνει συναινετικό σεξ με άτομο του ίδιου φύλου.
«Αν είσαι ομοφυλόφιλος στο Ιράν και σε πιάσουν κινδυνεύεις να σε κρεμάσουν στην πλατεία (...) Ξέρω περιστατικό Ιρανής γυναίκας που εργαζόταν ως καθαρίστρια στην πρεσβεία. Μια μέρα άργησε να έρθει στην δουλειά, την είδε η μαμά μου κλαμένη στην κουζίνα. Την είδε με σπασμένα δόντια και τη ρώτησε τι συμβαίνει. Με τα χίλια ζόρια τής είπε ότι την είχαν βιάσει το προηγούμενο βράδυ ενώ επέστρεφε σπίτι της. Κάλεσαν την αστυνομία, έγινε καταγγελία. Εννοείται τους βρήκαν και μέσα σε δύο εβδομάδες τους είχαν κρεμάσει.»
— Προγαμιαίες σχέσεις επιτρέπονται;
Προγαμιαία δεν επιτρέπεται ούτε να πιάσουν χέρια δημοσίως. Αλλά ιδιωτικά γίνονται τα πάντα. Ειδικά μεταξύ ανθρώπων που έχουν ένα βιοτικό και πνευματικό επίπεδο και δεν είναι φανατικοί μουσουλμάνοι. Οι περισσότεροι άνθρωποι που συναναστρέφομαι στο Ιράν είναι πανεπιστημιακής μόρφωσης και έχουν κάποια οικονομική ευχέρεια. Αυτοί είναι εθιμικοί μουσουλμάνοι, όπως είμαστε εμείς εθιμικοί χριστιανοί. Έχω βαφτιστεί χριστιανή ορθόδοξη, αλλά δεν πάω στην εκκλησία κάθε Κυριακή, δεν πάω να προσκυνήσω... Με τον ίδιο τρόπο είναι έτσι πολλοί «μουσουλμάνοι».
Αυτοί που είναι ανοιχτόμυαλοι δεν είναι μουσουλμάνοι. Οι ίδιοι βρίζουν το καθεστώς και την εμμονική προσκόλληση στη θρησκεία και καταλαβαίνουν την παθογένεια αυτής της κατάστασης. Επίσης είναι πάρα πολλοί στο Ιράν παρότι δηλώνουν μουσουλμάνοι είναι ζωροάστρες. Ο ζωροαστρισμός ήταν η επίσημη θρησκεία τους πριν την επέλαση των Αράβων και την επιβολή του μουσουλμανισμού. Επίσης υπάρχουν πολλά ζωροαστρικά έθιμα που ουδέποτε κατάφεραν να τα εξαλείψουν, όπως είναι για παράδειγμα η Πρωτοχρονιά τους που τη γιορτάζουν ανήμερα της εαρινής ισημερίας.
— Είναι εμφανής η ανισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών στον ιδιωτικό βίο ή μπορούμε να μιλήσουμε και για κάποιες σχέσεις ισότητας; Ρωτώ για τους ανθρώπους που συναναστράφηκες άμεσα.
Έχω δει και τα δύο άκρα. Έχω το παράδειγμα μίας πολύ καλής μου φίλης, που νομίζω ότι δεν έχω δει πιο ζηλευτό ζευγάρι με τον άντρα της, στη ζωή μου. Την κοιτά στα μάτια, την αντιμετωπίζει σαν ισότιμο μέλος, κάνει τα πάντα για να είναι ευτυχισμένη. Και η ίδια γυναίκα, εισέπραξε τη μέγιστη απόρριψή από τον πατέρα της, ο οποίος δεν της μιλούσε επί δέκα χρόνια, επειδή εκείνη πήρε διαζύγιο από τον πρώτο της σύζυγο, «ντρόπιασε» την οικογένεια και παντρεύτηκε έναν άλλον άνδρα.
— Οι γάμοι μεταξύ ντόπιων και ξένων είναι ταμπού;
Δεν νομίζω. Ξέρω ότι όλοι οι ξένοι είναι περιζήτητοι γαμπροί. Όλες ψάχνουν ένα εισιτήριο, δηλαδή η βίζα προς την Ευρώπη είναι σανίδα σωτηρίας για πολλές γυναίκες.
— Πρέπει να παντρευτούν στο Ιράν για να φύγουν στο εξωτερικό;
Ναι. Με την προϋπόθεση ότι ο άντρας είναι Έλληνας ή οτιδήποτε άλλο, παίρνουν βίζα για να έρθουν στην Ελλάδα.
— Κατά τα άλλα δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα να φύγεις από τη χώρα, αν είσαι γυναίκα...
Όχι. Ξέρω γυναίκες που βρίσκονταν σε αντιδικία με τον πρώην σύζυγό τους, ο οποίος τους είχε πάρει το διαβατήριο και δεν είχαν κανένα δικαίωμα να βγουν από τη χώρα. Μέχρι σήμερα, ο μόνος τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες στο Ιράν μπορούν να παρακάμψουν τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς είναι να υπογράψουν στο σύμφωνο γάμου το δικαίωμα να ταξιδεύουν χωρίς τη συγκατάθεση του συζύγου τους. Ορισμένοι έχουν επιλέξει αυτή τη λύση αλλά, ακόμη και έτσι, ο άνδρας πρέπει να δώσει αρχικά τη συγκατάθεσή του για να ταξιδέψει η γυναίκα του χωρίς τη συγκατάθεσή του!
— Υπάρχει κάποια προσωπική ιστορία που να σου έχει κάνει τρομερή εντύπωση; Να είναι μία από τις πρώτες που σκέφτεσαι όταν σου μιλούν για το Ιράν;
Τώρα προσπαθώ να σκεφτώ κάτι ακραίο, αλλά για κάποιο λόγο αυτό που σκέφτομαι δεν είναι ακραίο, απλά είναι το πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μία φορά που είχαμε πάει για φαγητό με μία φίλη μου σε ένα ιταλικό εστιατόριο. Προσπαθούσαμε να φάμε αλλά όπως σκύβαμε προς τα μπροστά, η μαντίλα γλιστρούσε από το κεφάλι. Και ξαφνικά τη βλέπω να έχει θυμώσει και γυρνά και μου λέει «βλέπεις; για αυτό δεν θέλω πλέον να βγαίνω έξω. Προτιμώ χίλιες φορές να φάω στο σπίτι μου, αλλά να φάω σαν άνθρωπος». Μου λέει «θέλω να πάω pilates και φοβάμαι να πω σε αυτή που κάθεται δίπλα μου ότι το βράδυ έβλεπα Netflix, ότι είδα μια αμερικάνικη σειρά, γιατί δεν ξέρω ποια κάθεται δίπλα μου και αν πρέπει να της το πω, αν πρέπει να κάνω συζήτηση». Υπάρχει κίνδυνος να σε καταγγείλει κάποιος ότι βλέπεις αμερικανική τηλεόραση που διαφθείρει τα ήθη και τα έθιμα της χώρας»
