Θρυλική μορφή στα επιστημονικά χρονικά, με παγκόσμια αναγνώριση και ιδιαίτερη συμβολή σε μια σειρά από επιστημονικούς κλάδους, ο θεωρητικός φυσικός και μαθηματικός Φρίμαν Ντάισον (Freeman Dyson), που απεβίωσε στις 28 Φεβρουαρίου, στα 96 του, σ' ένα νοσοκομείο κοντά στο Πρίνστον, εξαιτίας των επιπλοκών μιας πτώσης, εξερευνούσε ως το τέλος της ζωής του με αμείωτη ζέση και περιέργεια θέματα σχετικά με τη βιολογία και με το τεχνολογικό μέλλον της ανθρωπότητας. Eιδικά σ' ό,τι αφορά την Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως φαίνεται σε μια από τις συνομιλίες του με τον διακεκριμένο Έλληνα μαθηματικό Μιχαήλ Θ. Ρασσιά, την οποία εξασφάλισε προς δημοσίευση η LiFO, ο Ντάισον συμμεριζόταν την άποψη ότι «οι άνθρωποι, ανταγωνιζόμενοι τις μηχανές, θα γίνουν δούλοι».
Γιος του Άγγλου συνθέτη Τζορτζ Ντάισον, γεννημένος στην Αγγλία το 1923, ο Φρίμαν Ντάισον μπορεί, όπως παραδεχόταν, να μην είχε μουσικό ταλέντο αλλά από παιδί είχε δείξει ενδιαφέρον για το ηλιακό σύστημα και τα μαθηματικά. Ανατράφηκε ως σοσιαλιστής και είχε πάντα ανατρεπτικές ιδέες.
Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εντάχθηκε στον Τομέα Επιχειρησιακών Ερευνών (ORS) της Διοίκησης Βομβαρδιστικών της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας. Το πρώτο του πτυχίο ήταν στα Μαθηματικά (Πανεπιστήμιο Cambridge 1945-1946) και οι πρώτες του ερευνητικές εργασίες στη Θεωρία Αριθμών.
Το 1947 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ για να κάνει μεταπτυχιακά κι εκεί γνώρισε τον ιδιοφυή Αμερικανό φυσικό Ρίτσαρντ Φάιμαν, τον οποίο και ακολούθησε. Δεν πήρε ποτέ διδακτορικό – ήδη από τότε ήταν αντίθετος με το σύστημα που δίνονταν οι συγκεκριμένοι τίτλοι. Έγινε καθηγητής στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών του Πρίνστον, όπου έζησε για περισσότερα από 60 χρόνια και, αποκηρύσσοντας τη βρετανική υπηκοότητα, επέλεξε την αμερικανική.
Παντρεύτηκε δύο φορές, την Ελβετίδα μαθηματικό Βερίνα Χούμπερ (απόφοιτο της Γερμανικής Σχολής Αθηνών) και τη δρομέα Ίμε Γιανγκ, αποκτώντας δύο παιδιά από τον πρώτο γάμο του και τέσσερα από το δεύτερο. Η μεγαλύτερη κόρη του, μάλιστα, η Έστερ Ντάισον, θεωρείται «η γυναίκα με τη μεγαλύτερη επίδραση στον κόσμο των υπολογιστών».
Το πιο όμορφο χαρακτηριστικό των Μαθηματικών είναι ότι είναι απρόβλεπτα. Η πρόοδος έρχεται με μεγάλα άλματα, ορισμένες φορές ενοποιώντας όλο τον κλάδο με νέες ιδέες, και άλλες φορές διαφοροποιώντας όλο τον κλάδο με νέα προβλήματα. Το μόνο πράγμα που γνωρίζω με σιγουριά για το μέλλον είναι πως το επόμενο μεγάλο άλμα θα είναι μια έκπληξη.
Γνωστός για τις μελέτες του στην κβαντική ηλεκτροδυναμική, τη φυσική στερεάς κατάστασης, την αστροφυσική και την πυρηνική φυσική, ο Φρίμαν Ντάισον συμμετείχε σε πολλά μεγάλα επιστημονικά προγράμματα, όπως στο «Πρόγραμμα Ωρίων» για διαστημικά ταξίδια με χρήση πυρηνικής ενέργειας ως προωθητικού μέσου, ενώ το 1958 έγινε μέλος της ομάδας σχεδίασης ενός μικρού και πολύ ασφαλούς πυρηνικού αντιδραστήρα που χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο, σε νοσοκομεία και πανεπιστήμια, για την παραγωγή ιατρικών ισοτόπων.
Στη διάρκεια της καριέρας του, πέρα από τον Ρίτσαρντ Φάιμαν, ο Ντάισον συνεργάστηκε με τους επίσης νομπελίστες φυσικούς Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, Βόλφγκαγκ Πάουλι και Τζούλιαν Σβίνγκερ καθώς και με τον πατέρα της υδρογονοβόμβας Έντουαρντ Τέλερ, ενώ υπήρξε στενός φίλος και συνεργάτης με τους μεγάλους Βρετανούς μαθηματικούς Χάρντι και Λίτλγουντ, όπως και με τον σπουδαίο Ρώσο μαθηματικό Μπεσικόβιτς.
Το πάθος του Ντάισον στα καθαρά μαθηματικά ήταν η μελέτη προβλημάτων στη Θεωρία Αριθμών, την Ανάλυση, την Τοπολογία, τους Τυχαίους Πίνακες και τις εφαρμογές τους. Για τέτοια ζητήματα και ιδιαίτερα για την Υπόθεση Riemann, ένα από τα δυσκολότερα ανοιχτά προβλήματα των μαθηματικών, συζητούσε ο ίδιος με τον νεαρό Έλληνα επιστήμονα, επισκέπτη ερευνητή στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών του Πρίνστον και ερευνητή στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης.
Η Υπόθεση Riemann απασχολούσε έντονα τον Ντάισον ο οποίος είχε κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες για την προσέγγισή του προβλήματος μέσω της Φυσικής, ενώ στο ίδιο ζήτημα είναι επικεντρωμένη και η έρευνα του Ρασσιά. Διόλου τυχαίο που το βιβλίο του τελευταίου «Exploring the Riemann Zeta Function: 190 years from Riemann's birth», το οποίο εξέδωσε με τους H. L. Montgomery και A. Nikeghbali προ τριετίας (εκδ. Springer), προλογιζόταν από τον Φρίμαν Ντάισον.
Στην τελευταία συνάντηση που είχαν οι δυο τους στο Πρίνστον αποφάσισαν να δημοσιεύσουν ένα μέρος των συνομιλιών τους, στο οποίο γίνεται λόγος για όλη την πορεία του Ντάισον, από τα 13 του χρόνια, όταν, διαβάζοντας ένα βιβλίο με βιογραφίες μαθηματικών στη γενέτειρά του την Αγγλία, αποφάσισε να σπουδάσει καθαρά Μαθηματικά, μέχρι τη γνωριμία του με τους παραπάνω κορυφαίους επιστήμονες του 20ού αιώνα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τον Ντάισον, για τον πρόωρο θάνατο του θρυλικού Ινδού μαθηματικού Ramanujan, η ζωή του οποίου έγινε ταινία («Ο Άνθρωπος που Γνώριζε το Άπειρο»), ευθύνεται, εν πολλοίς, ο G. H. Hardy. Το συγκεκριμένο απόσπασμα των συνομιλιών τους θα δημοσιευθεί σε λίγες μέρες στο Newsletter της Ευρωπαϊκής Μαθηματικής Εταιρείας, με την άδεια του οποίου το προδημοσιεύουμε.
— Ξεκινήσατε την ακαδημαϊκή σας καριέρα ως καθαρός μαθηματικός, εργαστήκατε για κάποιο χρονικό διάστημα με τον Davenport (διάσημος Βρετανός Μαθηματικός) και, μεταξύ άλλων, αποδείξατε την Εικασία του Minkowski στις τέσσερις διαστάσεις, αξιοποιώντας τεχνικές από διάφορες περιοχές των Μαθηματικών. Αργότερα στραφήκατε προς τη Φυσική. Σε ποια ηλικία αποφασίσατε να γίνετε μαθηματικός;
Γνώρισα τον Davenport το 1945-1946, όταν εργαζόμουν στο Imperial College. Εκείνος ήταν στο University College, οπότε δεν ήμουν επισήμως δικός του φοιτητής. Μου παρείχε απλόχερα ερευνητικά προβλήματα στα οποία θα μπορούσα να δουλέψω, τόσο δύσκολα ώστε να αποτελούν πρόκληση αλλά όχι στον βαθμό που να είναι εξαιρετικά δύσκολο να λυθούν.
Πρώτη ήταν η Εικασία Siegel ότι κάθε αλγεβρικός αριθμός μπορεί να προσεγγιστεί από ρητό αριθμό (p/q) με ακρίβεια που δεν ξεπερνά το q στην δύναμη 2+ε. Απέτυχα να την αποδείξω, και η εικασία αυτή αποδείχθηκε αργότερα από τον Klaus Roth.
Δεύτερη ήταν η Εικασία του Minkowski στις τέσσερις διαστάσεις, όπου κατάφερα να αποδείξω και αξιοποίησα την απόδειξη ως διατριβή για μια ερευνητική υποτροφία από το Κολέγιο Trinity του Cambridge. Παρέμεινα δια βίου φίλος με τον Davenport.
Πιστεύω πως η επιλογή μου για τα καθαρά Μαθηματικά ως καριέρα ήταν κυρίως αποτέλεσμα της ανάγνωσης του βιβλίου «Men of Mathematics» του Eric Bell στα 13 μου. Ήμουν διπλά τυχερός, καθώς το βιβλίο του Bell ήταν πρόσφατα δημοσιευμένο το 1937 και μου δόθηκε ως σχολικό βραβείο από το Κολέγιο Winchester. Το βιβλίο αυτό είναι μια συλλογή από μαθηματικές βιογραφίες, που φέρνει τους μαθηματικούς στη ζωή ως πραγματικούς ανθρώπους, εξηγώντας τη δουλειά τους με αρκετές τεχνικές λεπτομέρειες ώστε να ζωντανεύει τις ιδέες τους.
— Τι σας έκανε να στραφείτε αργότερα προς τη Φυσική;
Η στροφή προς τη Φυσική συνέβη όταν πήγα στο Κολέγιο Trinity του Cambridge το 1946. Εκεί γνώρισα τον Nicholas Kemmer, έναν παγκοσμίου φήμης θεωρητικό φυσικό ο οποίος ήταν επίσης αφιερωμένος στη διδασκαλία. Μου δίδαξε τα περισσότερα που έπρεπε να γνωρίζω προκειμένου να γίνω φυσικός. Είχα καταλάβει πως τα Μαθηματικά του 19ου αιώνα που γνώριζα θα ήταν χρήσιμα για πρακτικά προβλήματα της Φυσικής, ενώ παρέμενα αδαής σχετικά με τις πιο αφηρημένες ιδέες που τότε κυριαρχούσαν στα καθαρά Μαθηματικά.
Θα ήταν πολύ πιο συναρπαστικό να προσχωρήσω στο πλήθος που εξερευνούσε τα μυστήρια της Πυρηνικής Φυσικής και της Φυσικής του Σωματιδίου, από το να παραμείνω στον μικρό κόσμο της Αριθμοθεωρίας. Ως φυσικός δεν είχα καμία δυσκολία στο να βρω χρηματοδότηση να επισκεφτώ τις ΗΠΑ, όπου η επανάσταση την Φυσικής του Σωματιδίου ήταν σε πλήρη εξέλιξη.
— Υπήρξε κάποια συγκεκριμένη εργασία, κάποιο βιβλίο, μια διάλεξη, ή ακόμα και κάποιο θεώρημα που σας επηρέασε στον βαθμό που σας έκανε να επιλέξετε να γίνετε επιστήμονας, αντί –ας πούμε– να γίνετε μουσικός, όπως ο πατέρας σας;
Το βιβλίο που κατά κύριο λόγο επηρέασε την επιλογή της καριέρας μου ήταν το «Men of Mathematics». Ο πατέρας μου ήταν συνθέτης και μαέστρος. Έγινε διευθυντής του Βασιλικού Κολεγίου Μουσικής (Royal College of Music) το 1938. Είχε τη σοφία να διαβλέψει ότι δεν διέθετα κανένα μουσικό ταλέντο και ποτέ δεν προσπάθησε να με ωθήσει προς τη μουσική. Με ενθάρρυνε πάντα να ακολουθήσω τον δικό μου δρόμο προς την επιστήμη.
— Δεν ακολουθήσατε ποτέ κάποιο διδακτορικό πρόγραμμα προκειμένου να λάβετε τον Διδακτορικό Τίτλο. Στο θέμα αυτό έχετε ορισμένες ενδιαφέρουσες απόψεις οι οποίες είναι αρκετά μακριά από τη νόρμα.
Είχα την τύχη να έχω σπουδάσει στην Αγγλία, σε μια περίοδο όπου το διδακτορικό δεν ήταν απαραίτητο εισιτήριο για μια ακαδημαϊκή καριέρα. Ήμουν πάντα ενάντια στο διδακτορικό σύστημα, καθώς γινόταν όλο και περισσότερο άκαμπτο όσο περνούσαν τα χρόνια. Ήταν ένα σύστημα σχεδιασμένο για έναν μικρό πληθυσμό Γερμανών φοιτητών τον 19ο αιώνα και ήταν καλά προσαρμοσμένο στις δικές τους ανάγκες. Είναι εντελώς ακατάλληλο για τις ανάγκες ενός μεγάλου και ποικιλόμορφου πληθυσμού φοιτητών στον 21ο αιώνα.
Είναι ιδιαιτέρως επιβλαβές για τις γυναίκες, που έχουν να αντιμετωπίσουν το βιολογικό ρολόι της εγκυμοσύνης. Το άκαμπτο και μακροσκελές διδακτορικό σύστημα τους τρώει τα καλύτερά τους χρόνια. Αυτός είναι ένας από τους κυριότερους λόγους που ταλαντούχες γυναίκες εγκαταλείπουν ακαδημαϊκές καριέρες.
Είναι επίσης επιβλαβές για νεαρούς ανθρώπους όλων των φύλων που δεν τυχαίνει να ανήκουν σε πλούσιες οικογένειες ή οικογένειες της ανώτερης μεσαίας τάξης. Έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση και διαιώνιση της ανισότητας μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών στις μοντέρνες κοινωνίες.
— Υπάρχει κάποιος μαθηματικός ο οποίος σας επηρέασε κατά κύριο λόγο; Θυμάμαι να μου έχετε αναφέρει στο παρελθόν τον Α. Besicovitch, ο οποίος έτυχε να είναι και στενός σας φίλος.
Ο μαθηματικός που με επηρέασε κατά κύριο λόγο ήταν ο Besicovitch. Είχα την τύχει να βρεθώ στο Κολέγιο Trinity του Cambridge ως προπτυχιακός φοιτητής στα 17 μου, το 1941, όταν δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου προχωρημένοι φοιτητές. Οι ηλικιωμένοι και διάσημοι μαθηματικοί Hardy, Littlewood, Besicovitch έδιναν απλόχερα τον χρόνο και την προσοχή τους στους λίγους προχωρημένους φοιτητές που ήταν εκεί.
Έγινα γρήγορα προσωπικός φίλος των διάσημων αυτών μαθηματικών και ιδίως του Besicovitch που ήταν ο ιδιοκτήτης τραπεζιού μπιλιάρδου. Έπαιζα μπιλιάρδο κυρίως με τον Besicovitch και τον Hardy. Ο Besicovitch μου έδινε δύσκολα μαθηματικά προβλήματα για να δουλέψω και με έπαιρνε μαζί του για μεγάλους περιπάτους γύρω από το Cambridge, όπου μιλούσαμε μόνο στα ρωσικά.
— Δουλεύοντας ο ίδιος στη Μαθηματική Ανάλυση και την Αναλυτική Θεωρία αριθμών, εξεπλάγην όταν μου είχατε πει για πρώτη φορά ότι γνωρίζατε τον G. H. Hardy αρκετά καλά και ότι περνούσατε χρόνο μαζί του, παίζοντας ακόμα και μπιλιάρδο. Τι θυμάστε από εκείνη την περίοδο;
Ο Hardy έκανε θαυμάσιες διαλέξεις στη Μιγαδική Ανάλυση και ευρύτερα στη Μαθηματική Ανάλυση σε μια ομάδα τεσσάρων φοιτητών που κάθονταν γύρω από ένα μικρό τραπέζι. Ετοίμαζε τις διαλέξεις του με ιδιαίτερη προσοχή, έτσι ώστε η συζήτηση να φτάνει σε μια εντυπωσιακή κορύφωση, ακριβώς όταν τελείωνε η ώρα. Περιλάμβανε ιστορίες από την προσωπική ζωή και τις ιδιοσυγκρασίες των διάσημων μαθηματικών που είχε γνωρίσει. Μιλούσε γρήγορα και με έναν πλούτο λεπτομερειών. Έτσι έπρεπε να παρακολουθώ την κάθε λέξη.
Δίδασκε για τρεις ώρες την εβδομάδα χωρίς να επαναλαμβάνει ποτέ μια διάλεξη. Ήταν αντίθετος με το σύστημα εξέτασης Tripos που κυριαρχούσε στο Cambridge εκείνη την περίοδο, ακριβώς όπως το διδακτορικό σύστημα κυριαρχεί σήμερα. Προσπάθησε και απέτυχε να καταργηθεί το Tripos, όπως κι εγώ προσπάθησα και απέτυχα να καταργηθεί το διδακτορικό.
— Αν θυμάμαι καλά, πιστεύετε επίσης πως ο Hardy ευθύνεται εν μέρει για τον θάνατο του Ramanujan (μιας από τις μεγαλύτερες μαθηματικές ιδιοφυΐες της ιστορίας), σωστά;
Η ιστορία με την αρρώστια του Ramanujan κατέστη σαφής μετά τον θάνατό του. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι πέθανε από αμοιβική ηπατίτιδα, την οποία είχε από την Ινδία, πριν πάει στην Αγγλία. Η αμοιβική ηπατίτιδα ήταν μια γνωστή ασθένεια, την οποία ο οποιοσδήποτε γιατρός ειδικευόταν στην τροπική ιατρική μπορούσε να διαγνώσει. Ήταν από τότε μια θεραπεύσιμη ασθένεια με ένα αποδοτικό χημικό αντίδοτο.
Ο Hardy ήταν υπεύθυνος για την περίθαλψη του Ramanujan όταν αυτός αρρώστησε στην Αγγλία. Το κακό είναι ότι δεν τον πήγε να εξεταστεί από έναν ειδικό στην τροπική ιατρική. Οι τοπικοί γιατροί στο Cambridge έκαναν λάθος διάγνωση. Νόμιζαν πως είχε φυματίωση και προσπάθησαν να τον θεραπεύσουν χωρίς αποτέλεσμα.
Ο Hardy έβλεπε τον Ramanujan χρόνια άρρωστο, αλλά δεν έλαβε ποτέ το πρόβλημα στα σοβαρά. Απολάμβανε τον Ramanujan ως ένα λαμπρό μυαλό και έναν ενεργό συνεργάτη, αλλά δεν ενδιαφερόταν γι' αυτόν ως άνθρωπο. Αυτή είναι μια σκληρή ετυμηγορία, αλλά θεωρώ πως δικαιολογείται από τα στοιχεία.
— Σε έναν πιο χιουμοριστικό τόνο, αν υπήρχε ένα ανώτερο ον που θα σας επισκεπτόταν στον ύπνο σας και μπορούσε να σας παρουσιάσει τις λύσεις σε σημαντικά ανοιχτά προβλήματα, όπως ισχυριζόταν ο Ramanujan ότι συνέβαινε στον ίδιο, και ας πούμε πως μπορούσατε να έχετε ένα μόνο τέτοιο όνειρο, τη λύση σε πιο πρόβλημα θα θέλατε να δείτε;
Δεν το βρίσκω ελκυστικό να έχω ένα όνειρο που να μου δίνει τη λύση σε ένα βαθύ μαθηματικό ή φυσικό πρόβλημα, όπως η Υπόθεση Riemann ή η τιμή της σταθεράς λεπτής υφής (fine-structure constant). Η φύση μας έδωσε αυτά τα προβλήματα ως δοκιμασίες της φαντασίας μας, και το να μας δινόταν η λύση έτσι απλά θα αφαιρούσε το μυστήριο και την ομορφιά της φύσης.
Έτσι, θα επέλεγα μια ερώτηση ιστορικού περιεχομένου που αφορά γεγονότα τα οποία έχουν χαθεί στο παρελθόν. Πού και πότε παρουσιάστηκε η πρώτη μορφή ζωής στον πλανήτη μας. Πού και πότε εμφανίστηκε η πρώτη ανθρώπινη γλώσσα.
— Για μια μικρή περίοδο της ζωής σας είχατε ζήσει στη Ζυρίχη, όπου είχατε και την ευκαιρία να γνωρίσετε τον W. Pauli (Αυστριακός Νομπελίστας θεωρητικός φυσικός).
Είχα την τύχη να ζήσω στη Ζυρίχη το καλοκαίρι του 1951, όταν ο Pauli κι εγώ ήμασταν οι δύο μοναδικοί τακτικοί επισκέπτες του Ινστιτούτου Θεωρητικής Φυσικής του Ομοσπονδιακού Πολυτεχνείου της Ζυρίχης (ETH-Zurich).
Στον Pauli άρεσε να πηγαίνει για περιπάτους μετά το μεσημεριανό φαγητό και συχνά με προσκαλούσε να τον ακολουθήσω. Λάτρευε να μιλά για όλων των ειδών τα προβλήματα, από τη Φυσική μέχρι την Ψυχανάλυση, κι εγώ απολάμβανα να ακούω. Μεταξύ πολλών άλλων θεμάτων, συζητούσαμε για το κατά πόσο η σειρά που εκφράζει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ σωματιδίων στην κβαντική ηλεκτροδυναμική συγκλίνει ή αποκλίνει.
Αν η σειρά συγκλίνει, αποδεικνύει ότι η αντίστοιχη θεωρία είναι υπαρκτή ως ένα καλώς ορισμένο μαθηματικό αντικείμενο. Αν η σειρά αποκλίνει, αποδεικνύει ότι η θεωρία είναι κακώς ορισμένη και μαθηματικά ανύπαρκτη. Τότε πίστευα πως η σειρά συγκλίνει ενώ ο Pauli πίστευε πως η σειρά αποκλίνει. Το αποτέλεσμα των συζητήσεών μας ήταν να βρω μια απλή απόδειξη ότι ο Pauli είχε δίκιο κι εγώ άδικο. Ήμουν βαθιά ευγνώμων στον Pauli που με ανάγκασε να αντιμετωπίσω την ανεπιθύμητη αλήθεια.
— Καθώς ο Pauli ήταν κβαντικός φυσικός, αυτό μου θύμισε ένα άλλο θέμα. Ποιες είναι οι απόψεις σας σχετικά με την δυνατότητα κατασκευής των Κβαντικών Υπολογιστών, καθώς και σχετικά με την εξέλιξη κλάδων όπως η Κβαντική Κρυπτογραφία, στην προσπάθειά μας να προστατευθούμε ενάντια στην πιθανή χρήση Κβαντικών Υπολογιστών για το σπάσιμο τωρινών κρυπτοσυστημάτων;
Η ονομασία Κβαντικοί Υπολογιστές που χρησιμοποιούμε δεν είναι η σωστή. Η σωστή ονομασία είναι Κβαντικές Υπορουτίνες. Είναι φυσικά αντικείμενα με κβαντική συμπεριφορά που επεξεργάζεται πληροφορίες ταχύτερα από τα κλασικά αντικείμενα. Πρέπει να είναι συνδεδεμένα με κλασικά υπολογιστικά συστήματα που παρέχουν εισόδους και εξόδους καθώς και αλληλεπίδραση με ανθρώπους που τα χειρίζονται.
Οι Κβαντικές Υπορουτίνες είναι θεωρητικά ισχυρές και είναι πιθανόν να είναι πρακτικά χρήσιμες. Χρειάζεται ακόμα τεράστια μηχανική εξέλιξη προτού να είμαστε σε θέση να θέσουμε όρια στις δυνατότητές τους.
Μια από τις σημαντικές εφαρμογές θα είναι στην Κρυπτογραφία. Ένα Κβαντικό Κρυπτοσύστημα θα είναι θεωρητικά πιο ασφαλές από ένα κλασικό Κρυπτοσύστημα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως ένα Κβαντικό Κρυπτοσύστημα είναι ασφαλέστερο στον πραγματικό κόσμο. Στον πραγματικό κόσμο, τα Κρυπτοσυστήματα συνήθως σπάνε αξιοποιώντας ανθρώπινα σφάλματα των χρηστών κατά την καθημερινή χρήση. Τα ανθρώπινα λάθη θα είναι ίσως τόσο πιθανά στα Κβαντικά Συστήματα όσο είναι και στα κλασικά συστήματα. Όσο συμμετέχουν άνθρωποι στην πρακτική εφαρμογή των Κρυπτοσυστημάτων, κανένα σύστημα δεν θα είναι ασφαλές εναντίων των χάκερς.
Οι δύο άνθρωποι που με εντυπωσίασαν περισσότερο ήταν και οι δυο τους επιστήμονες. Ο Richard Feynman και ο Stephen Hawking. Και οι δυο τους ήταν φυσικοί. Αυτό μάλλον δεν είναι τυχαίο. Έζησαν μια περίοδο που η Φυσική προσέλκυε ένα μεγάλο μέρος των πιο λαμπρών νέων, με νέα πειράματα και θεωρίες και επαναστατικές ανακαλύψεις σε εξέλιξη. Τώρα, ύστερα από εβδομήντα χρόνια, η Φυσική έχει επιβραδύνει, ενώ η Αστρονομία και η Βιολογία έχουν επιταχύνει.
— Κάτι διασκεδαστικό που μου είχατε πει σε μια συζήτησή μας στο παρελθόν σχετικά με τον σημαντικό φυσικό Edward Teller (πατέρα της Βόμβας Υδρογόνου), με τον οποίο είχατε συνεργαστεί, ήταν ότι για να είσαι με τον Teller πρέπει να ξέρεις πώς να βρίσκεσαι με παιδιά. Γιατί αυτό;
Ο Edward Teller εργάστηκε μαζί μου στον σχεδιασμό ενός πυρηνικού αντιδραστήρα που λέγεται TRIGA, ο οποίος ήταν πολύ πιο ασφαλής από άλλους αντιδραστήρες. O Teller ήταν ένας λαμπρός επιστήμονας με άφθονες ιδέες. Ήταν επίσης πριμαντόνα που έκανε σκηνές με νεύρα σαν πεντάχρονο, αν τολμούσε οποιοσδήποτε να του φέρει αντίρρηση. Συνεπώς, η συνεργασία μας δούλευε πάρα πολύ καλά.
Κάθε μέρα ο Edward θα πρότεινε μια καινούργια τρελή ιδέα, εγώ θα του εξηγούσα γιατί η ιδέα δεν θα δούλευε, κι εκείνος θα έκανε σκηνή. Την επόμενη ημέρα, εκείνη η ιδέα είχε ξεχαστεί και μια καινούργια τρελή ιδέα έπαιρνε την θέση της. Με αυτόν τον τρόπο, καταλήξαμε σε ένα σχέδιο που δούλευε στην πράξη.
Η συνεργασία μας δούλεψε καλά διότι είχα μεγάλη εμπειρία από τα πεντάχρονα παιδιά που είχα στο σπίτι. Ο αντιδραστήρας ήταν μια εμπορική επιτυχία. Πουλήσαμε 75 αντιδραστήρες εκ των οποίων ορισμένοι δουλεύουν ακόμα, ύστερα από εξήντα χρόνια.
— Από όλους τους ανθρώπους που γνωρίσατε στην ζωή σας, ποιος σας εντυπωσίασε περισσότερο;
Οι δύο άνθρωποι που με εντυπωσίασαν περισσότερο ήταν και οι δυο τους επιστήμονες. Ο Richard Feynman και ο Stephen Hawking. Και οι δυο τους ήταν φυσικοί. Αυτό μάλλον δεν είναι τυχαίο. Έζησαν μια περίοδο που η Φυσική προσέλκυε ένα μεγάλο μέρος των πιο λαμπρών νέων, με νέα πειράματα και θεωρίες και επαναστατικές ανακαλύψεις σε εξέλιξη.
Τώρα, ύστερα από εβδομήντα χρόνια, η Φυσική έχει επιβραδύνει, ενώ η Αστρονομία και η Βιολογία έχουν επιταχύνει. Πλέον κουβεντιάζω με αστρονόμους και βιολόγους περισσότερο από ότι με φυσικούς.
— Τι είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό σας όταν σκέφτεστε σήμερα την λέξη «Φυσική»;
Όταν σκέφτομαι την λέξη «Φυσική» σήμερα, μου έρχονται στο μυαλό τα θηριώδη μέσα όπως ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (Large Hadron Collider), τα οποία κόστισαν δισεκατομμύρια δολάρια για να φτιαχτούν και μπορούν να κάνουν μόνο ένα πείραμα κάθε δέκα χρόνια. Σκέφτομαι επίσης διάφορες θεωρίες της μόδας οι οποίες δεν ελέγχονται ποτέ καθώς δεν κάνουν επαληθεύσιμες προβλέψεις. Αν ήμουν νέος σήμερα, δεν θα επέλεγα να δουλέψω στη Φυσική.
— Μπορεί να πει κανείς ότι ο κλάδος των Μαθηματικών, τα τελευταία εκατό χρόνια, έχει επεκταθεί εξαιρετικά με την εμφάνιση πολλών διαφορετικών περιοχών και την ανακάλυψη ποικίλων νέων μεθόδων, γεφυρώνοντας φαινομενικά διαφορετικές μεταξύ τους περιοχές. Πώς βλέπετε το μέλλον των Μαθηματικών από αυτή την άποψη; Πιστεύετε πως η διεπιστημονικότητα θα κυριαρχήσει στο μέλλον, για παράδειγμα;
Το πιο όμορφο χαρακτηριστικό των Μαθηματικών είναι ότι είναι απρόβλεπτα. Η πρόοδος έρχεται με μεγάλα άλματα, ορισμένες φορές ενοποιώντας όλο τον κλάδο με νέες ιδέες, και άλλες φορές διαφοροποιώντας όλο τον κλάδο με νέα προβλήματα. Το μόνο πράγμα που γνωρίζω με σιγουριά για το μέλλον είναι πως το επόμενο μεγάλο άλμα θα είναι μια έκπληξη.
— Πολλοί επιστήμονες από ένα ευρύ φάσμα περιοχών έχουν εκφράσει διάφορες απόψεις, ακόμα και φόβους σχετικά με τις πιθανές μελλοντικές επιπτώσεις της εξέλιξης της Τεχνητής Νοημοσύνης, σχετικά με το λεγόμενο «πρόβλημα ελέγχου Τεχνητής Νοημοσύνης» (AI-control problem). Ως ένας άνθρωπος που έχει ζήσει μεγάλες αλλαγές στην επιστήμη, που δημιούργησαν νέες εποχές και δεδομένα, ποιες είναι οι απόψεις σας σχετικά με τις πιθανές σημαντικές εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν τις ζωές των ανθρώπων στο σύνολό τους;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένας τεράστιος τομέας και δεν μπορώ να κάνω μια περίληψη των προοπτικών της για το μέλλον. Η πιο ξεκάθαρη άποψη για την Τεχνητή Νοημοσύνη δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «The Human Use of Human Beings» του Norbert Wiener το 1950. Ο Wiener έδειξε καταπληκτική διορατικότητα στο όραμά του για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Προέβλεψε την αποτυχία της κοινωνίας μας να βρει οφέλη της Τεχνητής Νοημοσύνης για την ανθρωπότητα από τα πλεονεκτήματά της και τρόπους αντιμετώπισης για το μειονεκτήματά της.
Εβδομήντα χρόνια αργότερα, η ετυμηγορία του, ότι οι άνθρωποι ανταγωνιζόμενοι τις μηχανές θα γίνουν δούλοι, αποδεικνύεται αληθής. Οι τρόποι αντιμετώπισης που πρότεινε δεν εφαρμόζονται πουθενά σε κλίμακα επαρκή σε σχέση με το μέγεθος των προβλημάτων. Δεν μπορώ να τα καταφέρω καλύτερα στον ορισμό των προβλημάτων από ό,τι έκανε ο Wiener το 1950.
σχόλια