Άρωμα τυπογραφικής μελάνης
Συναντήσεις με βιβλία σε τέσσερις πράξεις.
«Η τέχνη του βιβλίου» είναι μια ξεχασμένη στον τόπο μας υπόθεση. Κάθε φορά που ετοιμάζω ένα βιβλίο σκέφτομαι τις δημόσιες εναντίον μου επιθέσεις που κατά κανόνα ξεκινάνε από καλοπροαίρετους και ανίδεους ανθρώπους.
Θυμάμαι πάντα το Γιώργο Σεφέρη που ακλόνητος σαν δεχτήκαμε μύδρους για τα 500 αντίτυπα που τράβηξα για το «Άσμα Ασμάτων» να μου λέει: «Κι όμως είναι πολλά, εγώ όταν τύπωσα τη Στέρνα την τύπωσα σε 250 νομίζω αντίτυπα…». Το μεράκι του Γιώργου Σεφέρη για το καλό βιβλίο εκφράστηκε μια φορά όταν μου είπε: «…αν δεν είμουνα ποιητής θα ήθελα να είμουνα τυπογράφος».
[...]
Το άρωμα του τυπογραφικού μελανιού ασκεί βαθιά στις αισθήσεις μου μια ασύλληπτη γοητεία. Όταν κυκλοφόρησα το Άσμα Ασμάτων πολλοί γράψανε ότι ο Σεφέρης κι εγώ πλουτήσαμε. Κι όμως εγώ πάντα περιμένω ένα εκδότη που θα θέλει να πλουτίσει αμέσως να μου αναθέσει να χαράξω 110 πλάγια ξύλα για ένα βιβλίο όπως λ.χ. της «Λυσιστράτης», ναβρει ένα χαρτί αξιόλογο και φύλλο φύλλο να τα περάσουμε όλα από το μάτι στο ΄χερι κι από το ΄χερι στην καρδιά και μετά μα μετρήσουμε τα κέρδη μας για να δούμε πόσο πλουσιώτεροι γίναμε…
[...]
Οι δάσκαλοι της γενιάς μου Δημήτρης Γαλάνης, Γιάννης Κεφαλληνός και Άγγελος Θεοδωρόπουλος μας δίδαξαν την αγάπη για το καλό βιβλίο και την πολύτιμη αξία του χαρτιού ποιότητος. Όσο για την τυπογραφία σαν τέχνη την τοποθέτησαν στη συνειδησή μας σε μεγάλη περιοπή. Ανήκω σ’ αυτούς που με τα διδάγματα αυτά μαθήτεψαν κοντά στον «εξ Ιωαννίνων Τυπογράφο Ιωάννη Γλυκή» που θεμελίωσε στη Βενετία το ύφος της Ελληνικής Τυπογραφίας δίνοντας της μεγάλες αισθητικές προεκτάσεις.
1.
Τα παραπάνω είναι αποσπάσματα από κατά καιρούς σημειώσεις του Α. Τάσσου στο ένθετο 8σέλιδο της Λυσιστράτης, μία σπάνια έκδοση-παραγωγή του ίδιου του χαράκτη (στενού συνεργάτη της Ασπιώτη-ΕΛΚΑ όπου και πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις της το όλο εγχείρημα το 1978). Το αντίτυπο αρ. 367 έφθασε πριν λίγες μέρες στο γραφείο ως δώρο στον εκδότη μας Στάθη Τσαγκαρουσιάνο. Στο ένθετο υπάρχουν σημειώσεις αναφορικά με τη Λυσιστράτη, το Άσμα Ασμάτων και άλλων δύο συλλεκτικών εκδόσων, Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και η Κύρου Ανάβασις που ο Τάσσος σχεδίασε και επιμελήθηκε τυποτεχνικά για το Limited Edition Club της Νέας Υόρκης (για το ένα γράφει πως δεν είναι ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα).
2.
Τις προάλλες βγάζοντας βόλτα το σκυλάκι έκανα την καθιερωμένη στάση στο βιβλιοδετείο της φίλης Ιωάννας Ραϊσάκη στη Τρώων (Άνω Πετράλωνα) – μόλις είχε τελειώσει το κάλυμμα παραγγελία μιας αγγλίδας καλλιτέχνιδας η οποία χρησιμοποιεί παλιά βιβλία ως υπόστρωμα για να σχεδιάζει πάνω στις σελίδες του. Βλέποντας το Elasticity Fracture and Flow ψάρωσα, το φωτογράφησα να μάθω περισσότερα. Προέρχεται λοιπόν αυτούσιο (και γνωστό βιβλίο) από τον επιστημονικό κόσμο της Φυσικής – εμείς θα το λέγαμε Δυναμική των ρευστών(;).
3.
Εμβόλιμα στο χωροχρονικό σύμπαν των τελευταίων ημερών (προσφάτως «τεχνοφέουδο» κατά Βαρουφάκη) κάποιος ανάρτησε το εξώφυλλο των Σταυρών του Άθωνα του Ράλλη Κοψίδη. Αποθήκευσα μόνο την φωτό (αδύνατον να θυμηθώ περισσότερα) αυτού του αξιοσημείωτου αγιογράφου-εικονογράφου λαογραφικών θεμάτων. Στη συνέχεια εντόπισα ολόκληρο το pdf του βιβλίου, όπου και παραθέτω.
4.
Το Σάββατο πήγα στο σπίτι των φίλων της Ζωής Χατζηγιαννάκη και του Δημ. Μητρόπουλου, προκειμένου να συζητήσουμε το ενδεχόμενο έκδοσης ενός αφιερωματικού τόμου για τον πατέρα της Γιώργο και του εστιατορίου Selene της Σαντορίνης που έφυγε από τη ζωή σχετικά πρόσφατα. Η κουβέντα έγινε εν μέσω της βιβλιοθήκης των γονιών της απ’ όπου και οι σχετικές λήψεις με δώρο το Λεξικό (και τα δύο βιβλιαράκια του Χάκκα).
Ακολουθούν οι πρώτες αράδες του προλόγου από το ΓΑΛΛΕΛΛΗΝΙΚΟΝ λεξικόν των Σχινά – Λεβαδέως, προφητικές διαπιστώσεις για την μοίρα των γλωσσών και εθνών ή λαών που τις ομιλούν. Έκδοση του τυπογραφείου Κωνσταντινίδου, 1889
»Εκ διαφόρων στοιχείων κατ΄αρχάς συσταθείσαι των εθνών αι γλώσσαι ακμάζουσι μέχρι τινός, έπειτα δε κατ΄ολίγον εκλειπούσι, καθώς και εκείνα ενίοτε. Αλλ΄αντ΄αυτών συγγενείς πάλιν άλλαι αναφαινόμεναι τελειοποιούνται ταχέως, ή βραδέως κατά λόγον της πολιτικής, ή ηθικής καταστάσεως των κοινωνιών, τουτέστι διαμένουσι μεν ως αμορφός τις ύλη επί του αγρίου των ανθρώπων βίου, ειδοποιούνται δε και ρυθμίζονται, καθ΄όσον προκόπτουσιν αι επιστήμαι και αι τέχναι, επικρατεί δε η πολιτική ελευθερία, έως αφανισθώσι και αυταί ομοίως δια νέας περιπετείας της τύχης, ή μεταβολάς της φύσεως.
– Άσμα Ασμάτων
Θες με ως σφραγίδα επί την καρδίαν σου,
ως σφραγίδα επί τον βραχίονά σου.
Ότι κραταιά ως Θάνατος Αγάπη,
σκληρός ως Άδης Ζήλος.
αυτής περίπτερα πυρός, φλόγες αυτής.
Ύδωρ πολύ ου δυνήσεται σβέσαι την αγάπην,
και ποταμοί ου συγκλύσουσιν αυτήν.
Η Φλέρυ Νταντωνάκη και ο Δημήτρης Ψαριανός από τον Μεγάλο Ερωτικό (1972) του Μάνου Χατζιδάκι
Περισσότερα:
– Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Τα αγιορειτικά» του Ράλλη Κοψίδη (1929-2010), 2012 [απαπαρχθέν από το Diakonima.gr, προερχόμενο –πιθανολογώ λόγω λανθασμένης αναγραφής– από την Αυγή και το blog Αγιορείτικες μνήμες] και μία φετινή περφόρμανς στη γενέτειρά του Λήμνο
– Limited Editions Club [NY]
The History of the Peloponnesian War, in the Richard Crawley Translation
