Tην επόμενη Πέμπτη, 18 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιείται στη Σκωτία δημοψήφισμα με το ερώτημα «Πρέπει η Σκωτία να είναι ανεξάρτητο κράτος;». Το δημοψήφισμα είναι η κατάληξη μιας μακράς διαδικασίας διαβουλεύσεων μεταξύ της Κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου και της Σκωτίας, η οποία ξεκίνησε από το 1998 με την πολιτική «Αποκέντρωσης» (Devolution), όταν και δημιουργήθηκε τοπική κυβέρνηση και Σκωτσέζικο κοινοβούλιο με αρκετές εξουσίες και μέχρι το 2012, οπότε και οριστικοποιήθηκε η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.
Ας δούμε λίγο τις καμπάνιες και την βασική επιχειρηματολογία των δύο πλευρών.
Καταρχάς ποιοι απαρτίζουν τα δύο μπλόκ.
Υπέρ της ανεξαρτησίας είναι η καμπάνια "Yes Scotland" με βασικό σύνθημα το "Scotland's future in Scotland's hands", την οποία στηρίζουν το πολιτικά κυρίαρχο Εθνικό Κόμμα της Σκωτίας (National Scottish Party), το Σκωτσέζικο Σοσιαλιστικό Κόμμα (SSP - είναι άλλο από το Εργατικό Κόμμα), οι Πράσινοι της Σκωτίας και ανεξάρτητες ομάδες πολιτών.
Ο πολιτικός λόγος της καμπάνιας είναι κυρίως συναισθηματικός και εστιάζει στο δίκαιο της απόλυτης ανεξαρτησίας της Σκωτίας. Αναφέρεται ασφαλώς και σε πρακτικά θέματα προκειμένου να καθησυχάσει όσους αγωνιούν για την επόμενη μέρα, αλλά ο λόγος είναι σαφέστατα ετεροβαρής.
Κατά της ανεξαρτησίας είναι η καμπάνια "Better Together", με βασικό σλόγκαν το "Νο, thanks". H καμπάνια στηρίζεται από τα 3 μεγάλα κόμματα της Βρετανίας (Συντηρητικούς, Εργατικούς, Φιλελεύθερους) καθώς και ανεξάρτητες ομάδες πολιτών. Επικεφαλής της καμπάνιας είναι ο Άλιστερ Ντάρλινγκ, κορυφαίο στέλεχος των Εργατικών και πρώην Υπουργός Οικονομικών στην Κυβέρνηση Μπράουν.
Σε αντίθεση με το "Υes Scotland", η εκστρατεία των «ενωτικών» δίνει έμφαση στους κινδύνους από την ανεξαρτησία και τις επιπτώσεις από την ανεξαρτησία για την οικονομία, την καθημερινότητα των Σκωτσέζων.
Και οι δύο καμπάνιες είναι πολυσυλλεκτικές και οι υποστηρικτές τους δεν έχουν ενιαίο λόγο. Είναι χαρακτηριστικό ότι στους υπέρμαχους του «Ναι» οι δυο πυλώνες, ο κυρίαρχος του NSP υποστηρίζει ότι παρά την Ανεξαρτησία η Σκωτία θα παραμείνει στη στερλίνα και σε μία κοινοπολιτεία κρατών με επικεφαλής τη Βασίλισσα, ενώ το Σοσιαλιστικό Κόμμα είναι υπέρ ενός ρεπουμπικανικού κράτους, υπέρ ανεξάρτητης νομισματικής και οικονομικής πολιτικής και διακηρύσσει ότι απώτατος στόχος είναι μια σοσιαλιστική Σκωτία.
Από την άλλη, οι υποστηρικτές του «Όχι», είναι τα παραδοσιακά κόμματα, τα οποία με εξαίρεση το ζήτημα της Σκωτίας, είναι οι κλασικοί πολιτικοί ανταγωνιστές στη Βρετανική πολιτική σκηνή.
Μεγάλη συζήτηση έγινε για τους όρους διεξαγωγής του δημοψηφίσματος.
Στις 18 Σεπτεμβρίου θα ψηφίσουν μόνο οι μόνιμοι κάτοικοι της Σκωτίας τα τελευταία χρόνια και όχι οι Σκωτσέζοι που δεν μένουν μόνιμα στην πατρίδα τους, ακόμα και αν είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους. Αυτό μάλιστα αποφασίστηκε χωρίς καμία εξαίρεση (ο Σον Κόνερι π.χ. υπέβαλε ειδικό αίτημα να ψηφίσει και απορρίφθηκε).
Οι Σκωτσέζοι εκτός Σκωτίας υπολογίζονται γύρω στις 800.000, αποτελούν δηλαδή το 15% του συνόλου των Σκωτσέζων, στην πλειοψηφία τους δε, ειδικά όσοι μένουν στη Βρετανία, είναι κατά της απόσχισης για προφανείς λόγους. Ωστόσο όλες οι σχετικές ενστάσεις έπεσαν πατώντας στο προηγούμενο του δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας της Βορείου Ιρλανδίας, όταν τέθηκε ως βάση το κριτήριο της γεωγραφικής διαμονής και όχι της εθνικότητας.
Επίσης, για πρώτη φορά σε ψηφοφορία στη Βρετανία δικαίωμα ψήφου θα έχουν οι άνω των 16 ετών και όχι οι άνω των 18, όπως ισχύει στις εθνικές εκλογές.
Τι λέει σε γενικές γραμμές η κάθε πλευρά.
Η καμπάνια του «Yes Scotland» υποστηρίζει ότι η Σκωτία έχει αδικηθεί από την πολιτική των βρετανικών κυβερνήσεων οι οποίες έχουν κρατήσει την Σκωτία υποβαθμισμένη, συνέβαλλαν στην αποβιομηχάνιση και προκάλεσαν υψηλή ανεργία. Παράλληλα κατηγορούν την Βρετανική κυβέρνηση ότι τους εμπλέκει σε πολέμους και τριβές που οι ίδιοι δεν επιθυμούν, καθώς δεν έχουν τη δυνατότητα άσκησης αυτόνομης εξωτερικής πολιτικής. Γι αυτό και απαιτούν δική τους οικονομική και εξωτερική πολιτική.
Οι του «Νο, thanks» απαντούν ότι η ανεργία στη Σκωτία πλέον είναι στα ίδια επίπεδα με την υπόλοιπη Βρετανία, ενώ μεγάλο μέρος της οικονομίας τους στηρίζεται στην υποστήριξη, τις υποδομές και τις οικονομίες κλίμακας που προσφέρει η συμμετοχή τους στο Ηνωμένο Βασίλειο. Παράλληλα υποστηρίζουν ότι σε μια ταραγμένη εποχή όπως η σημερινή, η παρουσία της Σκωτίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και το ΝΑΤΟ αποτελεί δίχτυ ασφαλείας και για την ίδια.
Οι υπέρμαχοι της Ανεξαρτησίας ισχυρίζονται ότι τα πετρέλαια της Βόρειας θάλασσας αρκούν για να διατηρήσουν ή και να ανεβάσουν το οικονομικό επίπεδο της Σκωτίας. Οι ενωτικοί απαντούν ότι οι εκτιμήσεις αυτές είναι υπεραισιόδοξες, ότι το πραγματικό ποσοστό εσόδων είναι λίγο μεγαλύτερο από τον ετήσιο προϋπολογισμό της Παιδείας και ότι σε λίγες 10ετίες τα πετρέλαια τελειώνουν, άρα τότε η Σκωτία θα αντιμετωπίσει σοβαρά ζητήματα.
Πολύ κομβικό θέμα σε όλη την εκστρατεία αποτελεί το ζήτημα του νομίσματος.
Οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας λένε ότι επιθυμούν την παραμονή στη Στερλίνα μέσω μιας οικονομικής ένωσης. Οι Βρετανοί απαντούν ότι αυτό δεν θα το δεχτούν διότι εγκυμονεί κινδύνους για την βρετανική οικονομία. Οι του «Ναι» ανταπαντούν ότι αυτά είναι μπλόφες και ότι η Βρετανία θα αναγκαστεί να δημιουργήσει κοινή νομισματική ένωση μαζί τους και για το δικό της όφελος.
Τι κλίμα υπάρχει σήμερα;
Οι υπέρ της Ανεξαρτησίας κατηγορούν τους υπέρ της Ένωσης ότι κάνουν «καμπάνια φόβου». Οι απέναντι απαντούν ότι ο κόσμος πρέπει να ξέρει και να ψηφίσει με λογική, άρα ορθώς επισημαίνουν τους κινδύνους.
Όμως η όλη συζήτηση γίνεται πραγματικά υποδειγματικά, χωρίς ιδιαίτερη οξύτητα και βαριές κουβέντες.
Σε όλες τις δημοσκοπήσεις από την αρχή του 2014 ήταν σταθερά μπροστά το «Όχι». Με προβάδισμα μάλιστα που ξεκινούσε από 3 έως και 15%. Όμως το τελευταίο διάστημα η διαφορά μειώνονταν σταθερά και πριν δύο μέρες εμφανίστηκε η πρώτη δημοσκόπηση που έδειξε οριακά μπροστά το «Ναι». Σε αυτό συνέβαλε και η επικράτηση του Σκωτσέζου πρωθυπουργού Άλεξ Σάλμοντ επί του Άλιστερ Ντάρλινγκ στο δεύτερο μεταξύ τους ντιμπέητ πριν λίγες μέρες. (Σε δημοσκόπηση του ICM για την εφημερίδα Guardian το 71% θεώρησε νικητή τον Σάλμοντ).
Σε πρόσφατη κοινή δήλωσή τους οι επικεφαλείς των 3 μεγάλων βρετανικών κομμάτων, Ντέηβιντ Κάμερον, Εντ Μίλιμπαντ και Νικ Κλέγκ, έκαναν έκκληση υπέρ του «Όχι», προτείνοντας παράλληλα αμέσως μετά το δημοψήφισμα, να ξεκινήσει διαδικασία διαβούλευσης για ακόμα αποκέντρωση εξουσιών, η οποία πλέον θα περιλαμβάνει και δημοσιονομικά ζητήματα.
Επίσης, αυτή την εβδομάδα ανεβαίνει στη Σκωτία για περιοδείες υπέρ του «Όχι» ο πρώην πρωθυπουργός των Εργατικών Γκόρντον Μπράουν, ο μόνος 100% Σκωτσέζος Πρωθυπουργός της Βρετανίας. (Υπήρχαν και άλλοι Σκωτσέζικης καταγωγής, όπως ο ΜακΜίλαν, αλλά μόνο ο Μπράουν γεννήθηκε, μεγάλωσε, σπούδασε και εργάστηκε στη Σκωτία πριν ανέβει στην ιεραρχία της βρετανικής πολιτικής σκηνής).
Η ΕΕ πώς αντιδρά;
Η ΕΕ ανησυχεί καθώς φοβάται τις επιπτώσεις από την απόσχιση. Η ηγεσία της έχει διακηρύξει σε όλους τους τόνους ότι τυχόν απόσχιση της Σκωτίας θα αφαιρέσει την ιδιότητα μέλους και η διαδικασία ένταξης (αίτηση, εναρμόνιση, αποδοχή) θα πρέπει να γίνει από την αρχή. Υποστηρίζουν επίσης, ότι ακόμα και αν η Σκωτία θελήσει να υιοθετήσει το Ευρώ, αυτό δεν είναι εφικτό, καθότι η Σκωτία δεν έχει κεντρική τράπεζα – τη δημιουργία της οποίας δηλώνουν ότι δεν θέλουν ούτε οι υποστηρικτές της Ανεξαρτησίας, οι οποίοι απαντούν ότι και αυτό είναι μπλόφα και ότι η ΕΕ θα τους κάνει αμέσως μέλος χωρίς καμία καθυστέρηση.
Το ζήτημα αυτό πάντως δεν είναι καθόλου απλό, καθότι αρκετές χώρες ανησυχούν ότι μια διαδικασία αυτόματης ένταξης της Σκωτίας θα λειτουργούσε ενθαρρυντικά για τα δικά τους αποσχιστικά κινήματα. Πολλοί μάλιστα προχωράνε ακόμα παραπέρα λέγοντας ότι ακόμα και αν οι Βρετανοί δεν έχουν πρόβλημα με την ένταξη της Σκωτίας, ίσως η αντίδραση έρθει από τρίτες χώρες (βλ. Ισπανία).
Σε 10 μέρες θα ξέρουμε αν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ακόμα διαζύγιο στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Το οποίο ασφαλώς δεν θα έχει την τραγικότητα που είχε εκείνο των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας, αλλά είναι αμφίβολο αν θα είναι τόσο βελούδινο και με απολύτως μηδενικές επιπτώσεις, όπως εκείνο της Τσεχίας με την Σλοβακία. Το μόνο βέβαιο είναι ότι όσοι κάποτε προέβλεψαν το τέλος της ιστορίας βιάστηκαν πολύ.
σχόλια