Στο τρένο από τη Φρανκφούρτη για το Κάσελ αφηρημένος χάζευα τους καλοσιδερωμένους συνταξιούχους που έλυναν σταυρόλεξα στα ολοκαίνουργια καθίσματα. Έτσι σιωπηλά, σοκαρίστηκα. Ήμουν στην καρδιά της Γερμανίας της μεσαίας τάξης που είχε εργαστεί κανονικά και τώρα ζούσε άνετα σε ένα άψογα οργανωμένο κράτος κοινωνικών παροχών και τέλειων υποδομών. Χωρίς να το θέλω, σκέφτηκα τον συνταξιούχο που είχα δει εκείνο το πρωί να ψάχνει τα σκουπίδια στο Παλαιό Φάληρο.
Φτάνοντας στο αφράτο μεσοαστικό Κάσελ, κατάλαβα γιατί αυτή η αδιάφορη πόλη φιλοξενεί κάθε πέντε χρόνια την πιο σημαντική έκθεση σύγχρονης τέχνης στον κόσμο. Εκτός της οικονομικής ισχύος (η φετινή dOCUMENTA 13 είχε προϋπολογισμό 25,6 εκατομμύρια ευρώ), το Κάσελ έχει όσο χαρακτήρα έχει μια άδεια γκαλερί τέχνης, δηλαδή όσο λιγότερο γίνεται. Το τυπικό μεσευρωπαϊκό προάστιο του τίποτα είναι ο καλύτερος «λευκός κύβος» για να δείξεις τέχνη, έτσι τα έργα λειτουργούν απομονωμένα από την πραγματικότητα, όπως ακριβώς στους λευκούς τοίχους μιας αίθουσας τέχνης. Η dOCUMENTA 13, με επιμελήτρια την Carolyn Christov Bakargiev και επιμελητικούς πράκτορες όπως η Chus Martinez και ο Raimundas Malasaukas, εξαπλώνεται στους συνήθεις χώρους, όπως οι Fridericianum, Neu Gallerie, Documenta Halle και Orangerie, στο πάρκο και σε μικρά, off-site venues, όπως το πολυκατάστημα C&A, αλλά και πολύ πιο μακριά, όπως στην Καμπούλ (ναι, στο Αφγανιστάν), την Αλεξάνδρεια (ναι, στην Αίγυπτο) και στο Μπανφ (ναι, στον Καναδά).
Τις μέρες των εγκαινίων άκουσα κάποιον να λέει «καλά, 25 εκατομμυριάκια ευρώ και πέντε χρόνια δεν φτούρησαν να βρουν κι ένα κόνσεπτ για την έκθεση;». Υπήρχε μια αμηχανία στον αέρα, γιατί όλοι περιμένουν την d13 για να δουν ποιο είναι το επόμενο ρεύμα στην τέχνη, τι θα δούμε τα επόμενα χρόνια, ποιο θα είναι το στυλ. Θυμούνται την dOCUMENTA X που όρισε τα χρόνια από τότε (1997) μέχρι τώρα και ψάχνουν κάτι αντίστοιχο, αλλά φευ!
Η Bakargiev και, νομίζω, από πολύ κοντά της η Chus Martinez, με την οποία συνεργάστηκα στο World Question Center στη 2η Μπιενάλε της Αθήνας, αποφάσισαν ότι φέτος δεν έχει κόνσεπτ, έχει έρευνα. Δεν έχει απαντήσεις, αλλά πολλές ερωτήσεις. Τόσο πολλές ερωτήσεις και εννοιολογικά νήματα, που δεν μπορείς να καταλάβεις αν υπάρχουν έστω και υποθετικές απαντήσεις. Αυτές οι ερωτήσεις παίρνουν είτε τη μορφή έργων (δεν νομίζω να έχω δει τόσο πολλά μαζεμένα δυνατά έργα σε έκθεση) είτε τη μορφή συζητήσεων, δράσεων και συνεδρίων τόσο πολλών, που είναι αδύνατο κάποιος να παρακολουθήσει έστω και τα μισά. Αν έκανα μια λίστα με τα έργα που ακόμα σκέφτομαι, θα έβαζα το παράξενο γλυπτό της Marianna Castillo Deball, την ονειρική εγκατάσταση της Nalini Malani, τη σουρεαλιστική ιστορία της Anna Boghiguian, τον γεωπολιτικό εφιάλτη της Maria Theresa Alves και τα βαγκνερικά γλυπτά και κολάζ του Thomas Bayrle που μόνο μια κλίμακα σαν της dOCUMENTA μπορεί να φιλοξενήσει. Ήθελα να κάτσω με τις ώρες να δω τις ταινίες του Wael Shawky και να κλέψω έναν μικρό πινάκα του Francis Alys.
Όμως, καθώς περπατούσα από χώρο σε χώρο, αναρωτιόμουν μήπως η σύγχρονη τέχνη έχει ορίσει σε τόσο μεγάλο βαθμό τη γλώσσα με την οποία μεταδίδει τις ιδέες της, ώστε αυτά που μεταδίδονται να έχουν γίνει κάπως δεδομένα. Κοιτώντας όλα αυτά τα πολύ σημαντικά έργα, σκεφτόμουν πού είναι η νεολαία που ερωτεύεται στο facebook, πού είναι οι ακτιβιστές του twitter, πού είναι τα κορίτσια με τα μπλογκ και γιατί βλέπω συνέχεια μπροστά μου χειρόγραφα γράμματα, επιστολές δακτυλογραφημένες και χειροποίητα πραγματάκια. Γιατί να δω μπαλέτο με καθυστερημένους και όχι μπαλέτο για τη ζωή στα news feed και τα timelines που είναι η κοινωνία του ίντερνετ, και γιατί να με ενδιαφέρουν τα καθωσπρέπει ντεκορασιόν για σπίτια τέχνης, κομψά παλαιωμένες φωτογραφίες από φοίνικες πάνω σε λευκά βαθράκια τοποθετημένα 23,7 χιλιοστά από τον τοίχο. Μήπως η σύγχρονη τέχνη πρέπει να διευρύνει λίγο το λεξιλόγιό της, ώστε να περιλάβει και τη σύγχρονη ζωή;
Αργότερα, περιφερόμενος στα δωμάτια υπόκωφων ρυθμών του νεαρού Τούρκου Cevdet Erek στον άδειο όροφο του πολυκαταστήματος C&A, παρατηρούσα τις ελάχιστες επεμβάσεις στον χώρο, όπως το παρατημένο δοκιμαστήριο ρούχων, που ξαφνικά έμοιαζε με εκλογικό παραβάν ψηφοφόρου, και το δείγμα όψης κτιρίου, που τοποθετημένο διαγώνια έμοιαζε με αστυνομικό κουβούκλιο παρακολούθησης, πλησίασα σ’ έναν διάδρομο όπου ταμπέλες εκπτώσεων συλλάβιζαν REREREREDUZIERT (ΕΕΕΕΕΕΚΠΤΩΣΕΙΣ), μπήκα μέσα στον διάδρομο, κοιτώντας το μαύρο μαλακό ηχομονωτικό πάτωμα, και βρέθηκα στο τμήμα εσωρούχων και καλτσών του C&A. Έκπληκτος έκανα ένα βήμα πίσω. Ο καλλιτέχνης με είχε αιφνιδιαστικά πετάξει έξω από τον χώρο της τέχνης και μέσα στη σκέτη καθημερινότητα, σε μια θάλασσα προσφορών και εκπτώσεων, άσχημα t-shirts και απαντήσεις στα πιο μπανάλ ερωτήματα (πόσο κάνει;).
Στενοχωριέμαι που δεν είδα το σουρεαλιστικό απόκοσμο πάρκο του Pierre Huyghe με τα πεινασμένα σκυλιά και το μαρμάρινο κορίτσι με σφηκοφωλιά για πρόσωπο, ήθελα πολύ να παρακολουθήσω το συνέδριο «The worldwide conspiracy called Movement: Collective mantra as a return for the emancipation from the abstract rhythm of financial capitalism» αλλά και πάρα πολλά άλλα. Η dOCUMENTA 13 είναι σαν ένα τεράστιο, παράξενο, σκοτεινό αντικείμενο, τοποθετημένο σε ένα πάρα πολύ μικρό διαμέρισμα. Καθώς περνάς από δωμάτιο σε δωμάτιο προσπαθείς να καταλάβεις τι είναι αυτό το αντικείμενο, ποιο είναι το σχήμα του, πού ακριβώς τελειώνει, από ποσά υλικά είναι φτιαγμένο, σε τι χρησιμεύει, αλλά ποτέ δεν μπορείς να το δεις ολόκληρο, ποτέ δεν θα το καταλάβεις ακριβώς, γιατί είναι εκεί για να σε κάνει να αναρωτηθείς, να σκεφτείς, ούτε λίγο ούτε πολύ, ποιος είσαι και πού πας.
σχόλια