Είκοσι δύο χρόνια από την ίδρυση της Ε.Ε. (1/11/93) και δεκαέξι από τη θέσπιση του ευρώ, η γηραιά ήπειρος βιώνει τη μεγαλύτερη μεταπολεμική δοκιμασία της, με τις αντιδράσεις των ιθυνόντων της στην κρίση χρέους, τη βιωσιμότητα του ευρώ και το προσφυγικό να θέτουν «εν αμφιβόλω» τον πολιτισμό, τα ήθη και την ίδια την έννοια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Η κατάσταση ήταν, βέβαια, πολύ πιο αισιόδοξη την 1η Νοεμβρίου του σωτήριου έτους 1993, οπότε η πρώην ΕΟΚ μετονομαζόταν σε Ε.Ε. Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε λήξει με θριαμβεύτρια τη Δύση «της ελευθερίας και της δημοκρατίας», ο hardcore νεοφιλελευθερισμός γινόταν το «άγιο δισκοπότηρο» της γενναίας νέας εποχής, η ιστορία η ίδια έπνεε τα λοίσθια, όπως μας διαβεβαίωνε ο Φράνσις Φουκουγιάμα – μόνος λόγος παγκόσμιας ανησυχίας ήταν τα ανύπαρκτα, εν τέλει, πυρηνικά του Σαντάμ. Όταν δε ως επίσημο νόμισμα, αρχικά του «σκληρού πυρήνα» και ύστερα των περισσότερων χωρών-μελών καθιερώθηκε το ευρώ, η αισιοδοξία των «ευρωπαϊζόντων» έφτανε σε ιστορικό (και μάλλον ανεπανάληπτο) ρεκόρ. Πρόσφυγες πολέμου δεν μας έρχονταν τότε, οι Ανατολικοευρωπαίοι οικονομικοί μετανάστες εξασφάλιζαν φτηνό εργατικό δυναμικό, ενώ τα χρέη δεν έμελλαν κανέναν, αντίθετα όλοι παρακινούμασταν από τις τράπεζες να δανειζόμαστε με τη σέσουλα ακόμα και για να... απαυτώσουμε.
Ο ίδιος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ξεχώρισε όχι μόνο για τα επιτεύγματα και τον ενίοτε αμφιλεγόμενο ανθρωπιστικό/δικαιωματικό του χαρακτήρα αλλά, προπάντων, επειδή τολμά να αμφισβητεί διαρκώς εαυτόν.
Δυστυχώς, τα καλά πράγματα στη ζωή δεν διαρκούν. Γρήγορα φάνηκαν οι αδυναμίες ενός ενιαίου νομίσματος κομμένου και ραμμένου στα μέτρα των ισχυρών, βασικά, δηλαδή, των Γερμανών. Γιγαντώθηκαν, ταυτόχρονα, οι θεσμικές ανακολουθίες μιας ευρωζώνης «πολλαπλών ταχυτήτων». Το μεγάλο «κραχ» του '08 επιδείνωσε κι άλλο την κατάσταση – ακόμα η Υφήλιος πληρώνει τις εγκληματικά υπερφίαλες ηλιθιότητες των «χρυσών καγκουριών» της Wall Street. Το δημόσιο χρέος των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών εκτοξεύτηκε (ήδη ακούγονται φωνές για συνολική αναδιάρθρωση) και η υπερχρεωμένη από γεννησιμιού της Ελλάδα ήταν η πρώτη «φούσκα» που έσκασε. Τη συνέχεια τη ζούμε. Τα μνημόνια που εφαρμόστηκαν σε Πορτογαλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Κύπρο, Ελλάδα (συν τα «άτυπα» Ιταλίας, Γαλλίας, Βελγίου) περιείχαν πλήθος αντιδημοκρατικές διατάξεις και μεθοδεύσεις, πρωτοφανείς στα μεταπολεμικά χρονικά. Η Ελλάδα ειδικά, με τις γνωστές οικονομικές και δομικές της «επίκτητες ανεπάρκειες», έγινε το ιδανικό «πεδίο βολής». Το νέο ευρωπαϊκό «διευθυντήριο» γλυκοκοιτά τις κοινωνικές ανισότητες του 19ου αιώνα, είναι ξιπασμένο, αυταρχικό κι αμείλικτο, όπως έδειξε το διαπραγματευτικό μας «βατερλό».
Έλα όμως που οι... μύγες πολλαπλασιάζονται εύκολα κι αυτό που εδώ φάνηκε να ρυθμίζεται με την «κανονικοποίηση» του ΣΥΡΙΖΑ, βρίσκεται ήδη στον αέρα στην και καλά επιτυχημένη Πορτογαλία, ο Πρόεδρος της οποίας προσπαθεί «πραξικοπηματικά» να παραμείνει εξουσία η δεξιά κυβέρνηση μειοψηφίας. Ταυτόχρονα, στη Βρετανία επικεφαλής του Εργατικών και υποψήφιος επόμενος πρωθυπουργός εξελέγη ένας «ακροαριστερός», o Τζέρεμι Κόρμπιν. Γάλλοι και Ιταλοί, με τα χρέη στον θεό και τη γερμανική ηγεμονία δυσβάστακτη, ξεθάρρεψαν κι εκείνοι. Το πιο ενδιαφέρον, πάντως, στις τρεις παραπάνω περιπτώσεις που αμφισβητούν το υφιστάμενο status quo της Ε.Ε. –ο ΣΥΡΙΖΑ (ακόμα και μετά τη «μεταμόρφωση» του Ιουλίου), ο αριστερός συνασπισμός στην Πορτογαλία καθώς και οι Εργατικοί του «κόκκινου» Κόρμπιν– είναι πως οι κατηγορίες που εκτοξεύονται από «συστημικής» πλευράς ταυτίζονται: είστε, λένε, αιθεροβάμονες, αντιευρωπαϊστές, απειλή για την ασφάλεια, την οικονομία, το έθνος, την οικογένεια, ολάκερο τον μονάκριβο δυτικό πολιτισμό. Ωστόσο, η σημαντικότερη απειλή για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν είναι το... φάντασμα του Μαρξ αλλά το «φούσκωμα» της εθνικιστικής δεξιάς, από τη «λαϊκή» ως τη «μαύρη κι άραχνη» εκδοχή της. Τελευταίο «κρούσμα» η Πολωνία, όπου ένα παρεμφερές κόμμα εξελέγη προχθές κυβέρνηση με 40%! Αυτά έφεραν η ύφεση διαρκείας, η αυξανόμενη δυσπιστία απέναντι σε μια μυστικοπαθή και οριακά δημοκρατική «υπερκυβέρνηση» γραφειοκρατών και τεχνοκρατών (που καυτηριάζουν πια ακόμα και καπιταλιστικές «Βίβλοι» σαν το περιοδικό «Forbes»), ιδίως όμως η προσφυγική κρίση.
Η τελευταία σύνοδος της Ε.Ε. ορθώνει νέα φράγματα στους πρόσφυγες των πολέμων και της ανέχειας. Η εξιδανικευμένη Ευρώπη που φαντάζονται σου λέει, τώρα, κοίτα, πήραμε όσους χρειαζόμασταν, κομμένες οι ουμανιστικές γυμναστικές και τα Lacoste δάκρυα! Δυσκολεύουμε βίζα, άσυλο, ελεύθερη διακίνηση κι άσε Νότιους και Βαλκάνια να κάνουν τους χωροφύλακες και τους αποθηκευτές ψυχών. Ουγγαρία, Κροατία, Σλοβενία θωρακίζουν τα σύνορά τους, στην Ελλάδα ενισχύεται η Frontex και μας παραγγέλνουν στρατόπεδα-πόλεις. Η κυβέρνηση είπε «όχι», αλλά ίσως αύριο μεταστραφεί, αν υπάρξουν ικανά «ανταλλάγματα» – σε κάθε περίπτωση, δημιουργείται ένα ακόμα γόνιμο έδαφος για να ανθίσουν ο αυταρχισμός, η εκμετάλλευση και η ξενοφοβία.
Όμως το μέλλον δεν μπορεί να είναι μια κερδοσκοπική Ευρώπη-«φρούριο» πολλαπλών ταχυτήτων με την ακροστιχίδα TINA στο οικόσημο. Ο ίδιος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ξεχώρισε όχι μόνο για τα επιτεύγματα και τον ενίοτε αμφιλεγόμενο ανθρωπιστικό/δικαιωματικό του χαρακτήρα αλλά, προπάντων, επειδή τολμά να αμφισβητεί διαρκώς εαυτόν.
σχόλια