Ο Σύριζα προ των εκλογών του '15 έλεγε (και πίστευε εν μέρει) ότι θα σκίσει τα μνημόνια. Η συνέχεια γνωστή. Η Νέα Δημοκρατία προ των εκλογών του '19 έλεγε (και πιθανώς πίστευε) πως θα «βάλει τάξη» στο προσφυγικό... Η πραγματικότητα αποδείχθηκε διαφορετική. Στο προσφυγικό, σήμερα, τα πράγματα είναι όμως πολύ, μα πολύ δύσκολα και κινδυνεύουμε με εκτροχιασμό.
Το προσφυγικό εξελίσσεται ταχύτατα στο «Μνημόνιο» της Νέας Δημοκρατίας. Η επίμονη πραγματικότητα που ξεπερνά τις βουλές της τσακίζοντας την αξιοπιστία της. Ο απεχθής συμβιβασμός που ταπεινώνει την ασύγγνωστη έπαρση. Η ανατροπή της υπόσχεσης για μια καλύτερη και αποτελεσματικότερη διοίκηση. Τέλος, η χίμαιρα του αισθήματος ασφάλειας που τόσο φάνηκε να μονοπωλεί τον κυβερνητικό λόγο προεκλογικά αλλά και στους πρώτους μήνες της θητείας.,
Η κυβέρνηση είχε πει πάρα πολλά για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Υποσχέθηκε αφειδώς τάξη και ασφάλεια στους πολίτες, γρήγορες διαδικασίες που θα ξεχωρίζουν τους άξιους προστασίας από τους υπόλοιπους. Και φυσικά –τι άλλο;– υποσχέθηκε επιστροφές των ανθρώπων αυτών στις πατρίδες τους. Οι πολιτευτές της συντηρητικής παράταξης κάνανε την ανέφελη καμπάνια τους στις περιφέρειές τους υποσχόμενοι στους ψηφοφόρους ότι οι μετανάστες κι οι πρόσφυγες δεν θα εμφανιστούν ποτέ στα μέρη τους. Και τώρα τρέχουν και δε φτάνουν... Τέλος, με συνοπτικές διαδικασίες ήρθε πρoς ψήφιση ένας νόμος για το άσυλο ο οποίος κατά τα κυβερνητικά χείλη «θα λύσει τα προβλήματα» επειδή διέπεται από αυστηροποίηση του καθεστώτος.
Το προσφυγικό ήρθε για να μείνει και αυτό πρέπει να το ακούσει η ελληνική κοινωνία, ιδίως από συντηρητικά χείλη.
Η κυβέρνηση, με δυο λόγια, καλλιέργησε προσδοκίες λύσης. Καίριο σφάλμα. Το προσφυγικό και το μεταναστευτικό δεν «λύνονται». Εν μέρει κάπως μπορεί να υπάρχουν διευθετήσεις, όχι όμως λύσεις και μάλιστα τέτοιου είδους σαν αυτές που επαγγέλλονται κάποιες ακραίες φωνές στην κυβέρνηση. Το προσφυγικό ήρθε για να μείνει και αυτό πρέπει να το ακούσει η ελληνική κοινωνία, ιδίως από συντηρητικά χείλη.
Στο κείμενο αυτό δεν θα εστιαστώ σε ζητήματα δικαιωμάτων και ανθρωπισμού. Σειρά εκπτώσεων δικαιωμάτων έχουν τεκμηριωθεί και σύντομα θα δοκιμαστούν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων αλλά και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Θα αναφερθώ μόνο στην πολιτική σκοπιμότητα, τις κοινωνικές συνέπειές του κυβερνητικού λόγου και τις πρακτικές επιπτώσεις της εφαρμογής του νέου νομοθετήματος.
Ο νόμος αυτός έχει δύο πολύ βασικά προβλήματα:
Αυστηροποιώντας τις διαδικασίες λήψης ασύλου και αδρανοποιώντας ουσιαστικά το δεύτερο βαθμό προσφυγής για τους αιτούντες άσυλο, θέτει αυτομάτως έναν ολοένα διερυνόμενο αριθμό ανθρώπων εκτός κάποιου προβλεπόμενου από την έννομη τάξη καθεστώτος διαμονής. Εκθέτει τους ανθρώπους που δεν θα λάβουν καθεστώς προστασίας σε νομικό limbo.
Φαντάζομαι την ήδη έτοιμη απάντηση: "μα θα φύγουν!". Έλα όμως ντε που δεν θα φύγουν! Και δεν θα φύγουν διότι ούτε οι χώρες των οποίων είναι πολίτες τους δέχονται ούτε η Ελλάδα (ούτε καν η ΕΕ), δεν έχει κάποιο σοβαρό μέσο πίεσης ώστε οι απελάσεις να γίνουν δεκτές. Τα μεγέθη είναι αδυσώπητα: το πρώτο εξάμηνο του 2019 είχαμε 5331 απελάσεις εκ των οποίων περίπου οι μισές (2243) προς την Αλβανία. Προς το Αφγανιστάν είχαμε 122 και το Πακιστάν 516...
Να μιλήσουμε για επιστροφές στην Τουρκία με βάση την Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας; Εδώ πέφτουμε κι άλλο: από τον Απρίλη του 2016 που εφαρμόζεται η Συμφωνία και δεν έχουμε ακόμη φτάσει τις 2000 επιστροφές. 1914 έχουν επιστρέψει στην Τουρκία ενώ τους τελευταίους μήνες, επί κυβέρνησης ΝΔ, τα μεγέθη κινούνται στο χώρο του ευτράπελου: 7 τον Ιούλιο, 15 τον Αύγουστο και 7 το Σεπτέμβριο.
Με δυο λόγια: δεν μπορεί να γίνει φερέγγυος σχεδιασμός στο προσφυγικό-μεταναστευτικό που θεωρεί πως οι απελάσεις κι οι απομακρύνσεις από τη χώρα θα καλύψουν υπολογίσιμο αριθμό ανθρώπων. Οι προσπάθειες θα συνεχίζονται και τα αποτελέσματα θα είναι πάντα περιορισμένα. Αυτό δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα· είναι παγκόσμια πραγματικότητα. Μάλιστα, οι ελληνικές επιδόσεις στις απομακρύνσεις –αυτές που αναφέρθηκαν πριν– είναι πάνω του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Αριθμοί ασήμαντοι...
Ακριβώς λοιπόν επειδή οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντελήφθησαν ότι το σπορ των απελάσεων- απομακρύνσεων είναι ακριβό και ατελέσφορο, κατέληξαν στη λύση της "εξωτερίκευσης" (externalisation) της διαχείρισης του προσφυγικού και μεταναστευτικού που συνίσταται στο να πληρώνουμε τους φτωχούς μας γειτόνους να βαστούν τους φτωχότερους γειτόνους τους που θέλουν να έρθουν σε μας. Κάπως έτσι, δυσάρεστα, μπαίνει στο χάρτη κι η Ελλάδα ως εξωτερικό όριο της ΕΕ.
Το δεύτερο πολύ θεμελιώδες, δομικό πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα, με όποιον νόμο και να το κάνει, είναι το γεγονός ότι η Τουρκία δεν δέχεται επιστροφές ανθρώπων που έχουν φύγει από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου προς την ενδοχώρα. Αν αυτό δεν αλλάξει –και η κυβέρνηση έχει λόγους να εξαντλήσει όποια διπλωματική πίεση μπορεί να διαθέσει για να αλλάξει– τότε η χώρα θα συνεχίσει να ζει στο ζουρλομανδύα της Συμφωνίας αυτής. Να θέλει να αποσυμφορήσει τα νησιά αλλά να ξέρει πως άπαξ στείλει κόσμο στην ενδοχώρα, ο κόσμος αυτός δεν πρόκειται να φύγει.
Είναι κρίμα να οδηγηθούμε σε επικίνδυνες καταστάσεις, επειδή ένα κομμάτι της κοινωνίας θα πιστεύει ότι για τα δεινά της φταίνε 80 χιλιάδων ανθρώπων που ψάχνουν ψωμί και στέγη στην Ευρώπη διωγμένοι από τις πατρίδες τους.
Με λίγα λόγια, ο νόμος αυτός αντί να αποσυμφορήσει την κατάσταση θα προσθέσει νέα προβλήματα: ανθρώπους χωρίς χαρτιά περιφερόμενους στην επικράτεια. Νιώθω ότι η πολιτική ηγεσία του τόπου δεν έχει συναίσθηση του προβλήματος. Επίσης, κακά τα ψέμματα: όπως η Αριστερά δεν είχε αυτιά και τεχνογνωσία για το επιχειρείν π.χ. έτσι και η Δεξιά δεν έχει τα αντίστοιχα για το προσφυγικό. Η πραγματικότητα όμως δεν συγχωρεί την άγνοια. Χρειάζεται άμεσα μια ένεση επίγνωσης.
Οι ανοησίες –η καλλιέργεια προσδοκιών που δεν μπορούν να υλοποιηθούν– δεν είναι αβλαβείς· έχει μια νοσηρή συνέπεια: δηλητηριάζει τον κόσμο και εκφασίζει τις κοινωνίες. Δείτε μόνο ένα βίντεο από τη Σκύδρα όπου ομάδα κατοίκων βεβαιώνει πως θα πάρει τα όπλα αν έρθουν στον τόπο τους πρόσφυγες κι ένας παπάς να δηλώνει πως δεν θέλει μουσουλμάνους «γιατί το Κοράνι είναι για φανατικούς ενώ η Βίβλος λέει "αγαπάτε αλλήλους"».
Αν συνεχίσει το δηλητήριο αυτό, η διάχυση του οποίου ευνοείται από το κλίμα ξενοφοβίας που είχε ήδη καλλιεργηθεί, τότε η ασφάλεια και η κοινωνική συνοχή στην Ελλάδα, που ούτως ή άλλως είναι εύθραυστη, απειλούνται ζωτικά. Ο προσφυγικός πληθυσμός σε κατάσταση ολικής ματαίωσης δεν θα έχει να χάσει και πολλά και θα εξαγριώνεται, ο ελληνικός πληθυσμός στα νησιά μπορεί να ξεφύγει εντελώς, ενώ και στην ενδοχώρα να ισχύει το «ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος».
Αυτά όμως είναι πολύ σοβαρά πράγματα που δεν πρέπει να αφήσουμε να γίνουν στη χώρα μας. Έχουμε λόγους να είμαστε πολύ ανήσυχοι. Παλεύουμε δέκα χρόνια με την κρίση και η κοινωνία βγαίνει λαβωμένη, αλλά στοιχειωδώς όρθια. Παλεύουμε από το 2013 κι ύστερα να τελειώσουμε με το κτήνος του ναζισμού που σήκωσε κεφάλι στα δύσκολα χρόνια και τα καταφέραμε. Είναι κρίμα να οδηγηθούμε σε επικίνδυνες καταστάσεις, επειδή ένα κομμάτι της κοινωνίας θα πιστεύει ότι για τα δεινά της φταίνε 80 χιλιάδων ανθρώπων που ψάχνουν ψωμί και στέγη στην Ευρώπη διωγμένοι από τις πατρίδες τους.
Η μόνη διέξοδος είναι να στείλουμε ένα μήνυμα ένταξης: ας είναι κι αυστηρό. Να είναι όμως μήνυμα που αφήνει μια προοπτική κοινωνικής ειρήνης και καταλλαγής. Δεν μπορούμε να εξαϋλώσουμε τους ανθρώπους. Άπαξ είναι εδώ –και όσο είναι εδώ– θα πρέπει να ζήσουν ανθρώπινα και μόνο έτσι μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία, ώστε κάτι καλό να μείνει. Ο αβίωτος βίος είναι συνταγή διάλυσης της κοινότητας.
Θα έρθουν κι άλλοι; Ναι, και θα έρχονται όσο κι αν ελέγξουμε τα σύνορα. Το προσφυγικό δεν είναι ατύχημα, είναι σύμπτωμα των καιρών μας και η κοινωνία πρέπει να μάθει ότι θα ζήσει μ' αυτό. Μόνο έτσι μπορούμε κάπως να πορευτούμε ώστε να διαπραγματευτούμε με την ΕΕ και να μοιραστούμε την έγνοια.¹ Το ξέρω ότι για μια κυβέρνηση σαν την ελληνική σήμερα, το μήνυμα αυτό δεν είναι ό,τι ευκολότερο. Είναι κόντρα στο δομικό της υλικό. Η εξουσία όμως είναι συνώνυμη της ευθύνης.
Ειδάλλως είναι ανάξια εξουσία.
(1): Παρεμπιπτόντως, η έννοια του αναλογικού καταμερισμού της ευθύνης δεν αφορά μετανάστες αλλά πρόσφυγες εντός της ΕΕ. Η καραμέλα ότι "δεν έχουμε προσφυγικό, αλλά μεταναστευτικό" πρέπει να πάψει άμεσα διότι πέραν του ότι είναι ανακριβής είναι και βλαπτική για την ελληνική ελπίδα να υπάρξει μια ισότιμη και αναλογική κατανομή των πληθυσμών αυτών στην ΕΕ.
