Ναι, φανταστικό πρόσωπο είναι ο νεαρός Αλέξης, ο συνομιλητής μου. Φανταστικός είναι εξάλλου και ο εαυτός που υποδύομαι. Πιθανότατα, ξέρετε, δεν θα έγραφα ένα τέτοιο βιβλίο, αν δεν μου το παράγγελνε ο εκδότης μου. Και για να προλάβω τυχόν ενστάσεις για το κατά παραγγελία γράφειν, δηλώνω εξαρχής υπέρ, εφόσον το 90% των παγκόσμιων αριστουργημάτων στην τέχνη προέκυψε από παραγγελίες. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες και συγγραφείς είχαν πάτρωνες και μαικήνες που τους υποστήριζαν - ήδη από την αρχαιότητα.
Υπήρξαν, όμως, και δύο άλλες βασικές εμπειρίες που ώθησαν στη συγγραφή αυτή: στην Ελλάδα, επιστήμη και τεχνολογία θεωρούνται γενικά δευτερεύουσες, «μη πνευματικές» ασχολίες. Λέτε ότι τα νέα παιδιά παίζουν στα δάκτυλα τις νέες τεχνολογίες. Όμως δεν αρκεί να ξέρεις να παίζεις βιντεοπαιχνίδια ή να σερφάρεις στο Διαδίκτυο. Το θέμα είναι να υπάρχει πρωτογενής σχέση με το περιεχόμενο της επιστήμης και της τεχνολογίας, κάτι που δεν διδάσκεται ούτε από το σχολείο ούτε από την οικογένεια και σχετίζεται με την παραδοσιακή δυσπιστία, αν όχι εχθρότητα, απέναντι στη Δύση, καθώς επίσης και με το ότι ουδέποτε γνωρίσαμε πραγματικό Διαφωτισμό. Τι να λέμε, εδώ δεν διδάσκεται καν ο Δαρβίνος! Αυτή η στάση είναι βαθιά αντιδραστική, αναχρονιστική, κλειστοφοβική. Είμαστε ανορθολογιστές, θεοποιούμε το αρχαίο μας παρελθόν, λατρεύουμε τις θεωρίες συνωμοσίας, «δαιμονοποιούμε» τον υπολογιστή, το κινητό, το αυτοκίνητο ακόμα. Φερόμαστε, βέβαια, να λατρεύουμε τα δύο τελευταία, όμως ας μην μπερδεύουμε τη χρήση των τεχνολογικών προϊόντων με τη γνώση. Άλλο το «παιχνίδι» και το μέσο επίδειξης, άλλο η διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων. Η νοοτροπία αυτή αποτελεί βασική συνιστώσα της κρίσης, εφόσον ευθύνεται για μια σειρά φαινομένων όπως η γραφειοκρατία, η έλλειψη παραγωγικότητας, η φοροδιαφυγή. Μα, η τελευταία θα ήταν πρακτικά αδύνατη σε μια καλά οργανωμένη ψηφιακά χώρα - ούτε «φακελάκια», ούτε «μαύρα», ούτε «φαγωμένος» ΦΠΑ. Ποιο ηλεκτρονικό φακέλωμα, εδώ μας είχαν φακελώσει όλους σε εποχές που δεν υπήρχαν κομπιούτερ. Πολιτειακό είναι το ζήτημα, οπότε. Τα συστήματα πληροφορικής, αν ποτέ ολοκληρώνονταν, θα εκμηδένιζαν την ταλαιπωρία στις δημόσιες υπηρεσίες, την αυθαιρεσία, τη διαφθορά. Έτσι, θα καταφέρναμε να γίνουμε ανταγωνιστικοί. Διότι αυτό που κάναμε ως τώρα ήταν να δανειζόμαστε αφειδώς για να εισάγουμε αγαθά, εφόσον οι λιγοστές εξαγωγές μας δεν επαρκούσαν να καλύψουν το ισοζύγιο πληρωμών. Εντάξει, δεν είπα να γίνουμε Silicon Valley, αλλά, να, ο Ολλανδός αγρότης π.χ. έχει δεκαπλάσια απόδοση στο στρέμμα τις τομάτες από τον δικό μας. Αυτό που χρειαζόμαστε, ξέρετε, είναι μια επανάσταση, μια σαρωτική, «βίαιη» αλλαγή. Όμως, δεν αναφέρομαι σε οδοφράγματα και μολότοφ. Ένα παράδειγμα είναι η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών - είναι αδιανόητο π.χ. σήμερα ένας δάσκαλος ή καθηγητής να είναι ψηφιακά αναλφάβητος. Να υποχρεωθούν να αποκτήσουν τεχνολογικές δεξιότητες ή να μπουν στην εφεδρεία. Ναι, έτσι επαναστατείς!
Αλλά, οι πραγματικές αλλαγές μας τρομάζουν στην Ελλάδα ακριβώς διότι είμαστε τεχνοφοβικοί. Όχι, βέβαια, πως το έχουμε αποκλειστικότητα. Υπάρχει μια τεχνοφοβική κουλτούρα στην οποία έχει συμβάλει και η διανόηση - περιέργως, οι περισσότεροι διανοούμενοι ήταν ανέκαθεν συντηρητικοί απέναντι στην τεχνολογική εξέλιξη, επειδή θεωρούν εαυτούς θεματοφύλακες της υπάρχουσας γνώσης. Ήδη τον 15ο αιώνα κατηγορούσαν την τυπογραφία ότι θα αφανίσει τη γραφή, όταν πρωτοβγήκε το τηλέφωνο έλεγαν ότι θα καταστρέψει την επικοινωνία, τα ίδια και χειρότερα έσερναν στο κινητό. Αλλά όχι, το μέσο δεν είναι το μήνυμα, όπως διακήρυττε ο Μακ Λούαν, το μήνυμα είναι που προέχει κι αυτό διακινεί το εκάστοτε μέσο. Εξίσου αντιδραστικοί εμφανίζονται οι οικολόγοι ή, ακριβέστερα, οι ψευτοοικολόγοι (τους αποκαλώ «οικοχόνδριους») που είναι, ουσιαστικά, βαθιά θρησκευόμενοι άνθρωποι. Πιστεύουν φανατικά στην ιερότητα της φύσης και την υπερασπίζονται με τρόπο που καταντά παραλογισμός, όπως συμβαίνει με κάθε θρησκεία. Όμως «βιασμός της φύσης» υπάρχει αφότου ο άνθρωπος άρχισε να καλλιεργεί, εφόσον την εξανάγκασε να παράγει ό,τι εκείνος ήθελε, σωστά; Ο Καρλ Πόπερ έλεγε ότι η τεχνολογία είναι η δαρβινική μετάλλαξη του ανθρώπου... Αυτή είναι η σύγχρονη μαγεία! Σύμφωνοι, όπως η μαγεία χωρίζεται σε «λευκή» και «μαύρη», έτσι υπάρχει καλή και κακή τεχνολογία. Εξαρτάται από τη χρήση της, όμως, η ίδια είναι ιδεολογικά ουδέτερη. Κίνητρο, βεβαίως, για την ανάπτυξή της είναι το κέρδος, πώς να το κάνουμε; Και αυτό εξασφαλίζουν οι ευρεσιτεχνίες και οι πατέντες, που θα πρέπει, ωστόσο, να είναι περιορισμένης χρονικής διάρκειας.
Αυτά περί τεχνολογικών επαναστάσεων. Περί των πολιτικών-κοινωνικών, τώρα, αυτό που προσπαθώ να πείσω τον Αλέξη είναι ότι, ιστορικά, οι βίαιες, αιματηρές επαναστάσεις σχεδόν πάντα καταλήγουν σε καταστάσεις χειρότερες της αρχικής. Αν ταυτίζω τη λεγόμενη βία των άκρων; Όχι, διότι διαφέρουν τα κίνητρα, ούτε «καλή» βία όμως υπάρχει. Η καταφυγή σε αυτή δικαιολογείται μόνο σε έσχατες περιπτώσεις, π.χ. σε έναν εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Οι ουσιαστικές αλλαγές επέρχονται με αργά, σταθερά βήματα και ευρεία κοινωνική συναίνεση. Ο Τσε π.χ. έγινε παγκόσμιο είδωλο, όμως τι πέτυχε; Ο Γκάντι, αντίθετα, απελευθέρωσε μια ολόκληρη χώρα και εισήγαγε μια ιδεολογία που άλλαξε τον κόσμο, αυτήν της μη βίαιης αντίστασης. Τη μεγαλύτερη επανάσταση στις μέρες μας την κάνουν, εκτιμώ, οι ΜΚΟ. Βασική προϋπόθεση της δημοκρατίας είναι η ελευθερία και αυτή είτε θα είναι ίδια για όλους είτε δεν θα είναι καθόλου. Και γνώμονάς της είναι το συμφέρον των πολλών. Απαραίτητη για τη δημοκρατία είναι επίσης μια ελεύθερη αγορά, που όμως δεν θα είναι ασύδοτη, θα έχει κάποιους κανόνες. Απεναντίας, είδαμε πού κατέληξε η κεντρικά σχεδιαζόμενη οικονομία.
Αν είμαι υπεραισιόδοξος; Καθόλου. Υπάρχει διαρκώς ο κίνδυνος του εκτροχιασμού και, όπως ένας μηχανοδηγός φροντίζει να κινεί το τρένο με υψηλή μεν ταχύτητα αλλά προσέχοντας να παραμείνει στις ράγες, έτσι απαιτείται εγρήγορση ώστε να αποτρέπουμε την κατάχρηση εξουσίας σε κάθε τομέα. Είναι όμως, νομίζω, ξεκάθαρο πως εναλλακτική λύση δεν υπάρχει. Ένας άλλος κόσμος είναι μάλλον ανέφικτος. Είτε θα έχουμε το ισχύον σύστημα στη βέλτιστη δυνατή εκδοχή του είτε δικτατορίες πολιτικές, πολιτιστικές, οικονομικές κ.λπ. Να το αμφισβητούμε, ναι, αλλά για να το καλυτερέψουμε, όχι να το καταστρέψουμε. Να σας πω και κάτι: υπάρχει αμεσότερη δημοκρατία από αυτή που προσφέρει σήμερα το Διαδίκτυο; Μπορείς να πεις και να κάνεις μέσω αυτού σχεδόν τα πάντα. Διαδραστικά. Από το να βρεις εργασία μέχρι να οργανώσεις μια εξέγερση. Εννοείται πως προσπάθειες λογοκρισίας κι ελέγχου γίνονται και θα γίνονται, είναι όμως τέτοια η φύση του μέσου ώστε μόνο αν αποκόψεις τελείως κάποια κομμάτια του είναι μερικώς εφικτό, όπως κάνουν π.χ. Κίνα και Β. Κορέα.
Γράφω άλλοτε από τσαντίλα, άλλοτε από μεράκι. Το παρόν πόνημα ανήκει στην πρώτη κατηγορία, προτιμώ όμως να με θυμούνται για τη δεύτερη. Όχι τον ορθολογιστή συγγραφέα αλλά τον δημιουργικό. Η «εκπαιδευτική ιδιότητα» δεν μου αρέσει, είναι μια παράπλευρη λειτουργία που δεν επεδίωξα. Ούτε θέλω να κάνω τον «μπαμπά» στον οποιονδήποτε Αλέξη. Άλλωστε, ο Κλεμανσό έλεγε ότι αν δεν είσαι κομμουνιστής στα 20 χρόνια σου, τότε έχεις πρόβλημα. Συμπλήρωνε, ωστόσο, πως αν παραμένεις τέτοιος στα 40 σου, τότε το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο!
σχόλια