Τις μέρες αυτές συμπολίτες μας ανακοινώνουν την πρόθεσή τους να αναλάβουν έναν δήμο. Συχνά, η ανακοίνωση συνοδεύεται από ηχηρές διακηρύξεις για τα εξαιρετικά ιδεώδη του υποψηφίου και ενίοτε για το πάθος του για την πατρίδα, για το πόσους αγώνες έκανε και πόσες σημαντικές θέσεις κατείχε, από λαμπρή παρουσίαση του βιογραφικού του, γυαλιστερά φυλλάδια και αφίσες με γραφιστικά θαύματα. Πάντα ακούμε όλα αυτά τα κούφια λόγια, όπως πάντα οι πόλεις μας έχουν τα χάλια τους.
Έτσι, για αλλαγή, θα ήθελα, λοιπόν, να ακούσω πώς ακριβώς θα διασφαλιστεί στην καθημερινή ζωή μας ένα στοιχειωδώς ευρωπαϊκό επίπεδο. Τι θα κάνει ο δήμος για να μην κυκλοφορούμε σε δημόσιους χώρους που θυμίζουν βομβαρδισμένη Συρία (χωρίς προσβολή για την άτυχη χώρα), πώς, τέλος πάντων, θα φροντίσουν το δεντράκι μπροστά στο σπίτι μας που βλέπουμε να μαραζώνει από εγκατάλειψη. Ακολουθεί, λοιπόν, μια μικρή λίστα με το τι περιμένει ένας φυσιολογικός πολίτης από μια σοβαρή δημοτική διοίκηση.
Μια κλασάτη πόλη δεν χτίζεται σε μια μέρα και δεν φτιάχνεται χωρίς όραμα. Περιμένω μια σαφή κατεύθυνση μακροχρόνιας αισθητικής βελτίωσης της πόλης.
Πεζοδρόμια - δρόμοι
Το πρώτο, απλούστερο και σημαντικότερο που περιμένω σε έναν δήμο είναι να μπορώ να κινούμαι ελεύθερα παντού, χωρίς κίνδυνο τραυματισμού! Όχι μόνο εγώ αλλά και οι ηλικιωμένοι που δεν περπατάνε ή δεν βλέπουν καλά, και οι γονείς με καροτσάκια και όλοι οι πολίτες με κινητικές δυσκολίες εν τέλει. Περιμένω από τον δήμο να εξασφαλίσει, χωρίς «ναι μεν, αλλά», ότι τα πεζοδρόμια είναι για τους πεζούς, όπως λέει και η λέξη.
Γιατί το επίπεδο πολιτισμού μιας κοινωνίας φαίνεται από το πόσο προσέχει τους αδύναμους, αυτούς που χρειάζονται φροντίδα και το θέαμα της μετακίνησης στις ελληνικές πόλεις μάς καθιστά βαθιά απολίτιστους.
Τι σημαίνει ελεύθερη μετακίνηση; Ξεκινάμε, φυσικά, με γερά και αδιάκοπα πρόστιμα για όποιο όχημα βρίσκεται έξω από τη φυσική του θέση, τον δρόμο, και δη στο πεζοδρόμιό μας. Δεν του ταιριάζει, τι να κάνουμε! Όπως τα ψάρια κολυμπάνε στη θάλασσα, έτσι το ατσάλινο κτήνος των δύο τόνων που αγοράσατε πρέπει να κινείται σε άσφαλτο, όχι ανάμεσα στα πόδια μας.
Δεν φτάνει αυτό όμως. Στους περισσότερους δήμους τα πεζοδρόμια είναι σε άθλια κατάσταση. Περιμένω από τον δήμο ένα ξεκάθαρο πρόγραμμα διόρθωσης όλων των πεζοδρομίων, ξεκινώντας όχι από τις κατοικίες δημάρχων και άλλων δήθεν VIP αλλά από τις συχνότερες διαδρομές των πολιτών. Ας πάρει δέκα ή και είκοσι χρόνια ‒ θέλω να ξέρω ότι υπάρχει πρόγραμμα και ότι προχωράει καθημερινά.
Από το ίδιο πρόγραμμα περιμένω και επεμβάσεις για την απελευθέρωση από κάθε εμπόδιο. Κάδοι σκουπιδιών (ποιος εγκέφαλος αποφάσισε να κόψει μέτρα από τα ήδη στενά πεζοδρόμια για να παρκάρει κάδους;), στάσεις λεωφορείων, κολόνες ΔΕΗ, ΟΤΕ ή τρόλεϊ, όλα αυτά πρέπει να αφήνουν ελεύθερο χώρο για να περνάει ένα καροτσάκι, δηλαδή περίπου ένα μέτρο.
Τον ίδιο χώρο θα πρέπει να προβλέπουν ‒και ξέρω ότι θα ακουστεί περίεργο‒ οι δήμοι και οι κάτοικοι όταν φυτεύουν δέντρα, δεντράκια και θάμνους. Αν είναι να διαλέξω ανάμεσα στην υγεία της νεραντζιάς στο πεζοδρόμιο και του μικρού παιδιού που κινείται στην πόλη, συγγνώμη, αλλά θα χάσει η νεραντζιά. Παρομοίως, φυσικά, όλα τα δέντρα πρέπει να κλαδεύονται, για να μην περπατάμε στα πεζοδρόμια λες κι έχουμε πάθει λουμπάγκο.
Παράλληλα με τα πεζοδρόμια, περιμένω πλήρη επισκευή των δρόμων της πόλης. Κάθε λακκούβα κοστίζει λόγω της φθοράς που δημιουργεί στα οχήματα, πέρα από τη ναυτία που προκαλεί στους επιβαίνοντες. Εκτός από την επισκευή των δρόμων, ακόμα σημαντικότερη είναι η συνεχής επιτήρηση όσων τους ξηλώνουν. Τα περισσότερα χαντάκια και λακκούβες δεν έχουν γίνει από φυσική φθορά αλλά από ανεύθυνες ΔΕΚΟ και εταιρείες τηλεπικοινωνιών που καταστρέφουν τους δρόμους. Πρέπει να δοθεί ένα τέλος: όποιος ξηλώνει, πληρώνει.
Δημόσιοι χώροι
Αφού αρχίσει η καλυτέρευση των πεζοδρομίων και των δρόμων, θέλω να δω επέκταση και αναβάθμιση του δημόσιου χώρου γενικά. Ειδικά έξω από το κέντρο της Αθήνας, υπάρχουν άπειροι αναξιοποίητοι χώροι. Όχι μόνο δημοτικά οικόπεδα αλλά και σταυροδρόμια, γωνίες όπου συναντιούνται στραβοί δρόμοι, λεωφόροι που δεν έχουν σχεδιαστεί σωστά. Τέρμα στο κλασικό φαινόμενο του δρόμου με μιάμιση λωρίδα, με τα οχήματα να κινούνται άναρχα πέρα-δώθε. Οι λωρίδες θα είναι ή μία ή δύο και παράλληλες, χωρίς να φαρδαίνουν ή να στενεύουν άσκοπα. Αν περισσεύει χώρος κατά μήκος του δρόμου, θα αποδίδεται στο πεζοδρόμιο ή σε ποδηλατόδρομο. Αν περισσεύει χώρος σε μικρό σημείο, θα γίνεται θέση στάθμευσης ή θα φυτεύονται δέντρα.
Κλασική περίπτωση σπατάλης χώρου σε αθηναϊκό προάστιο: Στο κόκκινο τρίγωνο δεν περνάει οδικός άξονας και δεν υπάρχει θέση στάθμευσης ούτε πράσινο. Είναι απλώς άχρηστο τσιμέντο.
Παρομοίως, θα πεζοδρομούνται δρόμοι στα εμπορικά κέντρα και θα επιτηρούνται αυστηρά. Έχουμε καταπληκτικό καιρό, μπορούμε να περπατάμε και για 10 λεπτά την ημέρα από το αυτοκίνητό μας μέχρι το κατάστημα, δεν θα πάθουμε κάτι (τουναντίον, ίσως κάψουμε καμιά θερμίδα και καταφέρουμε να φύγουμε από την κορυφή της λίστας με τους πιο παχύσαρκους στην Ευρώπη).
Χωρίς να μπω σε άλλες λεπτομέρειες, ας πούμε απλώς ότι η διαχείριση κίνησης και στάθμευσης δεν είναι πυρηνική φυσική. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν, πάνω-κάτω, σε όλη την Ευρώπη. Εκτός από μας, δηλαδή, που εφηύραμε τη λέξη «χάος» και δεν θέλουμε να την αποχωριστούμε.
Ελεγχόμενη στάθμευση
Οι πιο «αυτοκινητόπληκτοι» εξ υμών εξεγείρεστε ήδη. Με όλα αυτά που συζητάμε, πού θα χωρέσει το όχημά σας; Πού θα παρκάρετε; Δεν είναι δικαίωμά σας να πηγαίνετε απ' άκρη σ' άκρη της χώρας, μαρσάροντας, καίγοντας βενζίνη και ρυπαίνοντας;
Η απάντηση είναι προφανώς όχι. Σε κάποια μέρη της χώρας απλώς δεν χωράνε τα οχήματα όλων. Από σήμερα, όμως, βάζοντας λίγη τάξη, θα χωράνε περισσότερα!
Αν το σκεφτείτε, η διαχείριση της στάθμευσης σήμερα είναι εκπληκτικά αναποτελεσματική. Στους περισσότερους δήμους, όποιος θέλει παρκάρει όπου θέλει, για όσο θέλει, φτάνει να βρει θέση. Ελεγχόμενη στάθμευση σημαίνει ιεράρχηση προτεραιοτήτων: πολύτιμες θέσεις μπροστά σε μαγαζί ή πολυσύχναστη υπηρεσία δίνονται μόνο για λίγο χρόνο, για όσους τις χρειάζονται πραγματικά. Όποιος θέλει να παρκάρει για να πάει κάπου αλλού, για 10 ώρες ή 5 μέρες, δεν θα παρκάρει μπροστά στο μαγαζί ή την υπηρεσία, αλλά λίγο πιο πέρα. Μπροστά στις 10 ώρες τι είναι λίγα λεπτά περπάτημα;
Παρομοίως, σε κάποιους δρόμους σε ώρες αιχμής η στάθμευση πρέπει να απαγορεύεται πλήρως (και να τηρείται!) για διευκόλυνση της κυκλοφορίας. Σήμερα, για να παρκάρουν δέκα αντικοινωνικοί άνθρωποι στην Ιπποκράτους καθυστερούν χιλιάδες πολίτες να πάνε στον προορισμό τους ‒ εντελώς παράλογο! Από την άλλη, η στάθμευση επιτρέπεται όταν δεν έχει κίνηση (τι ενοχλεί ένα παρκαρισμένο στην Ιπποκράτους, στη Μητροπόλεως ή στην Πατριάρχου Ιωακείμ στις 2 το πρωί; Για ποιον λόγο πέφτουν κλήσεις εκεί, αν όχι για να εισπραχθούν τα πρόστιμα;).
Χωρίς να μπω σε άλλες λεπτομέρειες, ας πούμε απλώς ότι η διαχείριση κίνησης και στάθμευσης δεν είναι πυρηνική φυσική. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν, πάνω-κάτω, σε όλη την Ευρώπη. Εκτός από μας, δηλαδή, που εφηύραμε τη λέξη «χάος» και δεν θέλουμε να την αποχωριστούμε.
Πού θα βρούμε λεφτά;
Δεν λέω ότι λεφτά υπάρχουν γενικώς, ωστόσο στους δήμους υπάρχουν.
Πρώτα απ' όλα, υπάρχουν αναξιοποίητοι ευρωπαϊκοί πόροι, χαμένοι στην αδράνεια και στην ανικανότητα της δημοτικής γραφειοκρατίας.
Από κει και πέρα, όπως εξήγησα πιο πριν, πολλές επεμβάσεις κοστίζουν λίγο, αλλά αποφέρουν πολλά. Κάθε λακκούβα που κλείνει κοστίζει λίγα ευρώ, αλλά σώζει πολλά αυτοκίνητα. Ο δήμος δεν έχει μόνο δικαίωμα αλλά και υποχρέωση να παίρνει από τους πολίτες πόρους για να κάνει ωφέλιμες για όλους επενδύσεις, σαν αυτή.
Αν το σκεφτείτε, ο δήμος εισπράττει ελάχιστα χρήματα σήμερα απευθείας από το κοινό (ο δήμος Χαλανδρίου εισπράττει απ' όλα τα μπαρ και τα εστιατόρια 150.000 ευρώ, τρίχες δηλαδή!). Λίγα περισσότερα τέλη, κατάλληλα αξιοποιημένα, θα έκαναν θαύματα.
Και, φυσικά, έρχομαι στο θέμα της αξιοποίησης. Οι δήμοι κάνουν πολύ κακή διαχείριση των πόρων τους. Έργα και προμήθειες χωρίς κατάλληλους διαγωνισμούς, αποσπασματικές παρεμβάσεις σε μικρά κομμάτια του δήμου που αλλάζουν κάθε τόσο (ράβε-ξήλωνε), γενική ανικανότητα σε πολλές σημαντικές διοικητικές θέσεις. Μπορούμε καλύτερα, πολύ καλύτερα.
Μεταρρύθμιση, λογοδοσία και τεχνολογία
Ένας λόγος για τον οποίον οι δήμοι δεν λειτουργούν καλά σήμερα είναι ότι δεν υπάρχει λογοδοσία: οι πολίτες ψηφίζουν συχνά με βάση προσωπικές γνωριμίες και κομματική ταυτότητα, αντί βάσει του έργου που (δεν) γίνεται. Ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση θα είναι η απόδοση του ΕΝΦΙΑ στους δήμους (που στηρίζουν ήδη κάποια κόμματα). Όχι γιατί θα αυξηθεί ο προϋπολογισμός τους (προφανώς θα μειωθεί ισόποσα η κρατική χρηματοδότηση) αλλά γιατί θα αυξηθεί η λογοδοσία.
Σήμερα, οι δημότες νομίζουν ότι τα λεφτά του δήμου έρχονται από τον ουρανό. Όταν όμως τα σημαντικά ποσά που πληρώνουν σε ΕΝΦΙΑ αρχίσουν να πηγαίνουν απευθείας στον δήμο, θα μπορούν να βλέπουν αν τα χρήματα πιάνουν τόπο ή αν καίγονται σε χωματερές ανικανότητας. Οι καλοί δήμαρχοι θα ανταμείβονται, οι κακοί θα φεύγουν.
Στη λογοδοσία μπορεί να βοηθήσει και η τεχνολογία. Υπάρχει τάση στην πολιτική να γίνονται μεγάλες ανακοινώσεις για τον ρόλο της τεχνολογίας, που καταλήγουν σε ημιτελή ή άχρηστα «πιλοτικά» προγράμματα και υπερτιμημένες υπηρεσίες (βλ. ιστοσελίδες της πλάκας που κοστίζουν δεκάδες χιλιάδες ευρώ). Υπάρχουν όμως και υπηρεσίες ενημέρωσης του πολίτη που μπορούν να βοηθήσουν. Προγράμματα όπως το novoville διευκολύνουν τον πολίτη να καταθέτει αναφορές για τρύπες στους δρόμους ή άλλες φθαρμένες υποδομές και, το κυριότερο, να παρακολουθεί τι γίνεται με το αίτημά του.
Στο μέλλον
Για να μην αναλωνόμαστε μόνο στα τετριμμένα και στο σήμερα, περιμένω κάποιον δήμαρχο με όραμα. Δεν εννοώ ότι θέλω τη γνώμη του για ζητήματα στην άλλη άκρη του κόσμου ούτε πομπώδεις διακηρύξεις για το μέλλον της ανθρωπότητας, αλλά να μπορεί να σκεφτεί το μέλλον της πόλης μου σε είκοσι, τριάντα ή εξήντα χρόνια. Μια κλασάτη πόλη δεν χτίζεται σε μια μέρα και δεν φτιάχνεται χωρίς όραμα.
Περιμένω μια σαφή κατεύθυνση μακροχρόνιας αισθητικής βελτίωσης της πόλης. Σε μια χώρα που βιώνει καλοκαιρία κάπου 330 μέρες τον χρόνο, η εξύψωση της αισθητικής δεν είναι απλή πολυτέλεια αλλά πλουτοπαραγωγική διαδικασία: φέρνει (βόρειους) επισκέπτες, επιχειρήσεις, συνέδρια, δραστηριότητα. Αν φτιάξουμε Βιέννη και Στοκχόλμη στην Ελλάδα, κανείς δεν θα μείνει στη Βιέννη και στη Στοκχόλμη. Είναι τεράστιο λάθος το ότι δεν το κάνουμε. Αν όχι για μας, κάντε το για τους Σουηδούς που υποφέρουν το μισό έτος από SAD (Seasonal Affective Disorder).
Ας ξεκινήσουμε με τα απλά: από σήμερα και για τα επόμενα τριάντα ή πενήντα χρόνια κάθε υποδομή στον δήμο θα υπακούει σε μια αισθητική ομοιομορφία. Σας φαίνονται πολλά τα τριάντα χρόνια; Στη Βαρκελώνη κάποια συνεχώς χρησιμοποιούμενα αρ νουβό μοτίβα είναι 90 χρόνων!
Δεν θα βλέπεις σκουριασμένα καγκελάκια στα πεζοδρόμια (για προστασία από τους κανίβαλους με τα Ι.Χ.), λίγο πιο πέρα πράσινα κολονάκια, μετά αυτοσχέδιους σωλήνες και έπειτα τσιμεντένιες μπάλες. Δεν θα βλέπεις κόκκινα πεζοδρόμια, μετά γκρίζες πλάκες, μετά μπεζ, μετά κίτρινα. Ένα σχέδιο, ενιαίο και καλαίσθητο, με διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, και τέρμα. Θέλουν ιδιώτες να προσθέσουν κάποιον επιπλέον εξοπλισμό στο πεζοδρόμιό τους; Μόνο από εγκεκριμένο κατάλογο με αρχιτεκτονικά κοσμήματα.
Θα πρότεινα ακόμα υπογειοποίηση όλων των καλωδίων ΔΕΗ, ΟΤΕ κ.λπ, απομάκρυνση των τρόλεϊ, καλαίσθητο δημόσιο φωτισμό δρόμων, τέρμα στις φτηνιάρικες γιγαντιαίες πινακίδες σε καταστήματα. Ναι στη φύτευση δέντρων που μεγαλώνουν και αποδίδουν σε ορίζοντα δεκαετιών, όχι στις μίζερες νεραντζιές που δεν μεγαλώνουν ποτέ. Η βελτίωση υποδομών και αισθητικής θα αυξήσει την αξία των ακινήτων, θα φέρει ανακαινίσεις και αρχιτεκτονική αναβάθμιση. Όλοι θα κερδίσουμε αν κάνουμε τις πόλεις μας ελκυστικές, όχι μόνο όσοι έχουν αισθητικές ευαισθησίες.
Για να τελειώνουμε με αυτή την εικόνα μεσογειακής πόλης:
Θέλω να φτιάξουμε αυτή την εικόνα μεσογειακής πόλης:
Τίποτα λιγότερο.
