Μια πανδημία που πλήττει τις μπανάνες εξαπλώνεται σε νέες χώρες, αναγκάζοντας τη βιομηχανία να εξετάσει πάλι τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργούνται τα πιο ευρέως διαδεδομένα φρούτα στον κόσμο και ακόμη και το πώς θα μπορούσε να είναι η γεύση τους.
Η ασθένεια εμφανίζεται ξαφνικά, εξαπλώνεται χωρίς ίχνη πριν ακόμη γίνουν ορατά τα συμπτώματα και μόλις γίνει αντιληπτή, είναι ήδη πολύ αργά για να εμποδιστεί. Το BBC γράφει για την ασθένεια, την οποία μάλιστα παρομοιάζει ως ισοδύναμη με την πανδημία του κορωνοϊοϋ, αλλά για τα φρούτα.
Η Tropical Race 4 (TR4), μια ασθένεια που επηρεάζει τις μπανάνες, είναι γνωστή και ως νόσος του Παναμά και είναι ένας μύκητας που εξαλείφει τις φυτείες μπανάνας τα τελευταία 30 χρόνια. Αλλά, την τελευταία δεκαετία η επιδημία επιταχύνθηκε ξαφνικά, εξαπλώθηκε από την Ασία στην Αυστραλία, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και πιο πρόσφατα τη Λατινική Αμερική, από όπου προέρχονται οι περισσότερες μπανάνες που αποστέλλονται σε σούπερ μάρκετ στον βορρά. Μέχρι σήμερα, έχει εντοπιστεί σε περισσότερες από 20 χώρες, προκαλώντας φόβους για «πανδημία μπανάνας» και ελλείψεις των φρούτων στον κόσμο.
Επιστήμονες σε όλο τον κόσμο εργάζονται συνεχώς για να προσπαθήσουν να βρουν μια λύση, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας γενετικά τροποποιημένων μπανανών και ενός εμβολίου. Αλλά, όπως ακριβώς και η Covid-19, το ερώτημα δεν είναι μόνο εάν μπορούμε να βρούμε μια θεραπεία, αλλά και πώς θα ζούμε με μια νέα κανονικότητα που θα αλλάξει τις μπανάνες για πάντα.
Το πρώτο μέρος για να αναζητηθούν ενδείξεις είναι η προέλευση της σύγχρονης μπανάνας που όλοι αναγνωρίζουμε. Η ιστορία δείχνει τι συμβαίνει εάν αγνοηθεί αυτή η ασθένεια. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι μπανάνες αντιμετώπισαν μια τέτοια απειλή, εξηγεί ο Fernando García-Bastidas, ερευνητής στον τομέα της υγείας των φυτών, ο οποίος μελετά την TR4 στο Πανεπιστήμιο του Wageningen στις Κάτω Χώρες. Στη δεκαετία του 1950 η βιομηχανία αποδεκατίστηκε από αυτό που περιγράφει ως «μια από τις χειρότερες βοτανικές επιδημίες στην ιστορία», όταν η νόσος του Παναμά την έπληξε για πρώτη φορά. Η μυκητιακή ασθένεια προήλθε από την Ασία, όπου συν-εξελίχθηκε με μπανάνες, πριν εξαπλωθεί στις απέραντες φυτείες της Κεντρικής Αμερικής.
Ο λόγος που ήταν τόσο καταστροφική, λέει ο García-Bastidas, ήταν επειδή οι μπανάνες ήταν όλες μιας ποικιλίας, της Gros Michel ή «Big Mike». Η ποικιλία επιλέχθηκε από την αναπτυσσόμενη βιομηχανία μπανάνας επειδή παράγει μεγάλα, νόστιμα φρούτα που μπορούν να κοπούν από το άγουρο δέντρο, καθιστώντας δυνατή τη μεταφορά εξαιρετικά ευπαθών, εξωτικών τροφίμων σε μεγάλες αποστάσεις ενώ συνεχίζει να ωριμάζουν. Κάθε φυτό ήταν ένας κλώνος περίπου του ίδιου μεγέθους και σχήματος, που παράγεται από βλαστούς που αναπτύσσονται από τη ρίζα καθιστώντας εύκολη τη μαζική παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φυτό μπανάνας είναι γενετικά σχεδόν πανομοιότυπο, παράγοντας μια αξιόπιστη, συνεπή καλλιέργεια φρούτων. Από επιχειρηματικής άποψης, ήταν μια ευκαιρία κέρδους, αλλά από επιδημιολογικά, ήταν ένα ξέσπασμα αναμενόμενο.
Το σύστημα παραγωγής μπανάνας θεμελιώθηκε στην περιορισμένη γενετική ποικιλομορφία μιας ποικιλίας, καθιστώντας την ευπαθή σε ασθένειες, λέει ο García-Bastidas. Θα πίστευε κανείς ότι η βιομηχανία είχε διδαχθεί από τα λάθη της, αλλά τελικά δεν έγινε κάτι τέτοιο.
Η αναζήτηση ξεκίνησε για μια ποικιλία που θα αντικαταστήσει τη Gros Michel και που θα μπορεί να είναι ανθεκτική στη νόσο του Παναμά. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, μια άλλη ποικιλία, η Cavendish, έδειξε σημάδια αντίστασης που θα μπορούσαν να σώσουν τη βιομηχανία μπανάνας. Μέσα σε μερικές δεκαετίες είχε γίνει ο νέος γενετικός κλώνος για τη βιομηχανία μπανάνας και παραμένει έτσι έως σήμερα. Αλλά, για τους επιστήμονες που παρακολουθούσαν τις τεράστιες, επεκτεινόμενες φυτείες, ήταν θέμα χρόνου προτού να υπάρξει μια άλλη εστία.
Στη δεκαετία του 1990 εμφανίστηκε ένα νέο στέλεχος της νόσου του Παναμά, γνωστό ως TR4, και πάλι στην Ασία, που ήταν θανατηφόρο για τις μπανάνες Cavendish. Αυτή τη φορά, με μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία όπου ερευνητές, αγρότες και επισκέπτες σε φυτείες μπανανών μπορούν να πετούν σε όλο τον κόσμο, η νόσος εξαπλώθηκε ακόμη πιο γρήγορα.
Ο García-Bastidas, ο οποίος ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην TR4 στο Πανεπιστήμιο του Wageningen, περιγράφει τη σύγχρονη νόσο της μπανάνας, η οποία επιτίθεται στα αγγειακά συστήματα φυτών και σκοτώνει το φυτό, ως «πανδημία». «Οι μπανάνες είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο σημαντικά φρούτα στον κόσμο και αποτελούν βασικό τρόφιμο για εκατομμύρια καταναλωτές», λέει. «Δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει η τρέχουσα πανδημία TR4 στην επισιτιστική ασφάλεια».
Ο García-Bastidas εντόπισε την TR4 εκτός Ασίας για πρώτη φορά στην Ιορδανία το 2013. Από τότε ήλπιζε πως δεν θα υπάρξει ξέσπασμα στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι μπανάνες είναι βασικά τρόφιμα. Αλλά, είναι ήδη στην Αφρική, αφού εντοπίστηκε στη Μοζαμβίκη.
Ο λόγος που η TR4 είναι τόσο θανατηφόρα είναι επειδή, εξαπλώνεται χωρίς να αφήνει ίχνη, αν και σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Ένα άρρωστο φυτό θα φαίνεται υγιές έως και ένα χρόνο προτού εμφανίσει τα ενδεικτικά σημάδια λεκιασμένων κίτρινων, μαραμένων φύλλων. Με άλλα λόγια, όταν το εντοπίσετε, είναι πολύ αργά, η ασθένεια πιθανότατα θα έχει ήδη εξαπλωθεί μέσω σπόρων στο έδαφος. Ο García-Bastidas, ο οποίος κατάγεται από την Κολομβία, ήξερε ότι η TR4 θα φτάσει τελικά στο κέντρο παραγωγής μπανάνας στη Νότια Αμερική.
Το 2019 ο χειρότερος εφιάλτης του έγινε πραγματικότητα σε ένα αγρόκτημα στην Κολομβία. Τα φυτά μπανάνας είχαν μαραμένα κίτρινα φύλλα και ήθελαν να του στείλουν δείγματα. «Ήταν σαν ένα κακό όνειρο», λέει και θυμάται να εξηγεί στον υπουργό της κυβέρνησης της Κολομβίας ότι έχει συμβεί το χειρότερο.
Όπως κάθε άλλη χώρα, η Κολομβία προσπαθεί τώρα να επιβραδύνει το ξέσπασμα καθώς ο κόσμος παρακολουθεί σημάδια της νόσου στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει θεραπεία, το μόνο που μπορεί να γίνει είναι η απομόνωση των μολυσμένων φυτειών και η επιβολή μέτρων βιοασφάλειας, όπως η απολύμανση σε μπότες και η αποτροπή της μετακίνησης φυτών μεταξύ αγροκτημάτων.
Εν τω μεταξύ, ο αγώνας συνεχίζεται για να βρεθεί θεραπεία και τρόπος αντιμετώπισης. Στην Αυστραλία, οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει μια γενετικά τροποποιημένη μπανάνα Cavendish που είναι ανθεκτική στην TR4. Το Ίδρυμα Bill and Melinda Gates υποστηρίζει επίσης τη συνεχιζόμενη διαγονιδιακή έρευνα. Ωστόσο, παρά τις ισχυρές επιστημονικές ενδείξεις ότι τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα είναι ασφαλή, η μπανάνα είναι απίθανο να βρεθεί στο ράφι σούπερ μάρκετ σύντομα, καθώς οι ρυθμιστικές αρχές και το κοινό εκφράζουν καχυποψία.
Για τον García-Bastidas, ο οποίος τώρα εργάζεται στην ερευνητική εταιρεία KeyGene σε στενή συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Wagengingen, η γενετικά τροποποιημένη μπανάνα είναι μια «εύκολη λύση» που μπορεί να λύσει το πρόβλημα για πέντε έως δέκα χρόνια, αλλά δεν αντιμετωπίζει την καρδιά του προβλήματος, το οποίο είναι μια ολόκληρη βιομηχανία που βασίζεται σε μία κλωνοποιημένη ποικιλία φυτών.
Αντίθετα, ο García-Bastidas θέλει να εισαγάγει περισσότερη ποικιλομορφία στην καλλιέργεια μπανανών, έτσι ώστε να είναι πιο ανθεκτική σε ξεσπάσματα ασθενειών όπως η TR4. Επισημαίνει ότι υπάρχουν εκατοντάδες μπανάνες με δυνατότητα καλλιέργειας σε όλο τον κόσμο. «Γιατί να μην τις χρησιμοποιήσουμε; Ήδη σε χώρες όπως η Ινδία, η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες, οι άνθρωποι τρώνε δεκάδες διαφορετικές ποικιλίες μπανανών, οι οποίες προσφέρουν διαφορετικές γεύσεις και διαφορετικά μεγέθη». Αλλά, είναι δύσκολο να αναπτυχθούν και να εξαχθούν στην κλίμακα της ποικιλίας Cavendish, η οποίο έχει αναπτυχθεί για να αντέχει στις μεταφορές μέσω των ωκεανών.
Στο εργαστήριό του, ο García-Bastidas και οι συνεργάτες του χρησιμοποιούν τις τελευταίες τεχνικές στην αλληλουχία DNA για να εντοπίσουν γονίδια ανθεκτικά στην TR4 και να αναπαραγάγουν μπανάνες που μπορεί να αντέξουν την ασθένεια, καθώς και να είναι εμπορικά βιώσιμες. «Έχουμε εκατοντάδες ποικιλίες μήλων», επισημαίνει. «Γιατί να μην προσφέρουμε διαφορετικές ποικιλίες μπανανών;».
Ελπίζουν πως θα εμφανιστεί μια ανθεκτική μπανάνα για εξαγωγή τα επόμενα πέντε έως δέκα χρόνια. Αλλά, αυτό δεν είναι αρκετό καθώς αυτή τη φορά η βιομηχανία μπανάνας πρέπει να εξετάσει κάτι περισσότερο από την απλή εισαγωγή ενός άλλου κλώνου. Ο Dan Bebber, αναπληρωτής καθηγητής οικολογίας στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ, έχει περάσει τα τελευταία τρία χρόνια μελετώντας τις προκλήσεις στο σύστημα εφοδιασμού μπανάνας στο πλαίσιο του έργου BananEx που χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Λέει ότι ο καλύτερος τρόπος για τη βιομηχανία μπανάνας να επιβιώσει από την TR4 είναι να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργούνται οι μπανάνες.
Προς το παρόν, οι μπανάνες Cavendish καλλιεργούνται σε μια τεράστια μονοκαλλιέργεια, που σημαίνει πως όχι μόνο η TR4, αλλά όλες οι ασθένειες εξαπλώνονται γρήγορα. Κατά τη διάρκεια μιας καλλιεργητικής περιόδου, οι μπανάνες μπορούν να ψεκάζονται με μυκητοκτόνα από 40 έως 80 φορές. «Αυτό θα μπορούσε να έχει τεράστιες επιπτώσεις στο μικροβιότοπο του εδάφους», λέει ο Bebber. «Για να φροντίζεις τις μπανάνες πρέπει να φροντίζεις το χώμα.».
Ο Bebber επισημαίνει κάποιες αναφορές από τις Φιλιππίνες ότι τα βιολογικά αγροκτήματα επιδεικνύουν καλές επιδόσεις ενάντια στην TR4, επειδή τα μικροβιοτικά στο έδαφος είναι ικανά να καταπολεμήσουν τη μόλυνση. Λέει ότι οι φυτείες μπανάνας πρέπει να εξετάζουν την προσθήκη οργανικής ύλης και αλλαγές σε όλο το σύστημα - κάτι που μπορεί να σημαίνει ότι οι μπανάνες κοστίζουν περισσότερο, αλλά μακροπρόθεσμα θα είναι πιο βιώσιμες.
Σύμφωνα με τον Bebber, οι μπανάνες είναι πολύ φθηνές αυτή τη στιγμή. Όχι μόνο επειδή δεν έχει ληφθεί υπόψη το περιβαλλοντικό κόστος μιας μονοκαλλιέργειας με βαριές χημικές ουσίες, αλλά και το κοινωνικό κόστος της απασχόλησης ατόμων με πολύ χαμηλούς μισθούς. Η οργάνωση Banana Link, η οποία κάνει εκστρατεία επί του θέματος, κατηγορεί τα σούπερ μάρκετ πως για να ρίξουν τις τιμές θέτουν σε κίνδυνο το περιβάλλον, την υγεία των εργαζομένων και τελικά την υγεία της καλλιέργειας μπανάνας.
«Εδώ και χρόνια δεν έχουμε λάβει υπόψη το κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος των μπανανών», λέει. «Ήρθε η ώρα να αρχίσουμε να πληρώνουμε μια δίκαιη τιμή, όχι μόνο για τους εργαζόμενους και το περιβάλλον, αλλά και για την υγεία των ίδιων των μπανανών».
Η Jackie Turner έχει επίσης αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργούνται οι μπανάνες από τότε που εργάστηκε σε μια φυτεία ως φοιτήτρια και συμφωνεί ότι η λύση έγκειται στην δικαιοσύνη και την ποικιλομορφία. Στην ταινία της «Bananageddon», μιλά με τους επιστήμονες που προσπαθούν να σταματήσουν την εξάπλωση της TR4, ειδικούς στην επισιτιστική ασφάλεια που προειδοποιούν για ελλείψεις και τους εργαζόμενους στις σχετικές φυτείες.
Αφού ταξίδεψε στον κόσμο για δύο χρόνια για να δει τον αντίκτυπο που έχει ήδη η TR4, η Turner είναι πεπεισμένη ότι οι μπανάνες πρέπει να καλλιεργούνται με διαφορετικό τρόπο, που σημαίνει την εισαγωγή νέων ποικιλιών. «Ίσως τρώμε λιγότερες μπανάνες και πληρώνουμε περισσότερα για αυτές. Αλλά, θα ξέρουμε πως θα είναι καλύτερες μπανάνες», λέει.
σχόλια