Στις 12 Φεβρουαρίου του 1962 ο Γιούρι Γκαγκάριν φτάνει στην Αθήνα, καλεσμένος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής προβληματίζεται για την επίσκεψη. Ο ωραίος Γιούρι είναι ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο Διάστημα (μπαίνοντας σε τροχιά γύρω από τη Γη στις 12 Απριλίου του 1961) και επίσης «πρόκειται περί ανδρός Σοβιετικού και κομμουνιστού», με την Ελλάδα «ν' ανήκει εις την Δύσιν». Βρισκόμαστε στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου και ο μετέπειτα «εθνικός μας Εθνάρχης» δεν θέλει ιστορίες με τους κομμουνιστάς. Η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, ταυτισμένη με το εκτός νόμου Κομμουνιστικό Κόμμα), όπως πιστεύει ο Καραμανλής και το επιτελείο του, περιμένει τον Γκαγκάριν για να βγάλει το άχτι της για τη βία και νοθεία των εκλογών του 1961, το μυστικό Σχέδιο Περικλής (που τέθηκε σε εφαρμογή μετά τον θρίαμβο της αριστεράς στις εκλογές του 1958), τις διώξεις και την αντικομμουνιστική υστερία που κρατούσε στη φυλακή τον Μανώλη Γλέζο για παράβαση του αναγκαστικού νόμου 375/1936 (κατασκοπεία υπέρ της ΕΣΣΔ).
Τα επεισόδια που φοβούνταν Καραμανλής και ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση) ξεκίνησαν από το αεροδρόμιο του Ελληνικού. Συγκεντρωμένα μέλη της ΕΔΑ έσπασαν τον αστυνομικό κλοιό, φωνάζοντας στα ρωσικά «Γκαγκάριν - Ειρήνη!», «Γκαγκάριν, σώσε την Ελλάδα, Γκαγκάριν, σώσε μας!». Η «Ακρόπολις» στο φύλλο της 13ης Φεβρουαρίου θα μιλήσει για «εγκάθετους της αριστεράς» και «διά απόπειραν της ΕΔΑ όπως δημιουργήση ασχημίας».
Το «Γκαγκάριν, σώσε μας» θα ξανακουστεί πολλές φορές το διήμερο αυτής τη επίσκεψης. Στο Σύνταγμα, στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, έξω από την Ακαδημία Αθηνών, ακόμα και στη δεξίωση στη Μεγάλη Βρετανία με τους τρεις χιλιάδες καλεσμένους. Τον Γκαγκάριν, σχεδόν σε κάθε του βήμα, ακολουθούσαν μέλη της ΕΔΑ και άλλοι «κίτρινοι» (συνθηματικό για τους μη «εθνικόφρονες» από μυστικές υπηρεσίες και παρακράτος), παίζοντας κρυφτούλι με την αστυνομία. Το Παλάτι θα τηρήσει τις αποστάσεις του. Ο Γκαγκάριν θα εγγραφεί στο Βιβλίο των Ανακτόρων, αλλά δεν θα γίνει δεκτός από τον διάδοχο και αντιβασιλέα Κωνσταντίνο. Λίγο το αντισοβιετικό ντελίριο, λίγο οι φούριες για τον επικείμενο γάμο της πριγκίπισσας Σοφίας και του Χουάν Κάρλος, το Παλάτι την κάνει με ελαφρά.
Η πολύπαθη επίσκεψη του Γκαγκάριν έκλεισε με ένα παραδοσιακό γλέντι στο Λιόπεσι. Εκεί, ο πάντα χαμογελαστός Γιούρι έφαγε κοκορέτσι και χόρεψε καλαματιανό.
Η «γάτα» Καραμανλής θα δεχτεί εγκάρδια τον Γκαγκάριν στο πολιτικό (και όχι στο πρωθυπουργικό του) γραφείο, αλλά θα δώσει γραμμή στον «εθνικόφρονα» Τύπο («Ακρόπολις», «Απογευματινή», «Εθνικός Κήρυξ») να κατακεραυνώσει τους «εγκαθέτους ταραξίες κομμουνιστάς» που βρήκαν ευκαιρία να εκμεταλλευτούν για κομματικά οφέλη τη σπουδαία αυτή επίσκεψη. Ο μεγάλος φόβος της δεξιάς ήταν η έμμεση προπαγάνδα που προκαλούσε ο Σοβιετικός «Ίκαρος του Διαστήματος» ως ζωντανό παράδειγμα της σοβιετικής υπεροχής στην επιστήμη και τον πολιτισμό. Η ταύτισή του, μάλιστα, με το παγκόσμιο φιλειρηνικό κίνημα ενοχλούσε τις αντίστοιχες προσπάθειες του CCF (Congress for Cultural Freedom/Κογκρέσο για την Πολιτιστική Ελευθερία), του χρηματοδοτούμενου από τις Αμερικανικές Μυστικές Υπηρεσίες μυστικού προγράμματος πολιτισμικού εξαμερικανισμού που είχε κάνει ήδη τις απλωτές του στη διχασμένη μετεμφυλιακή Ελλάδα.
Στην Ακρόπολη έγινε και αυτό που η ΕΡΕ του Καραμανλή ήθελε να αποφύγει πάση θυσία: μια μυστήρια γυναίκα τον πλησίασε (σπάζοντας για μία ακόμη φορά τα αυστηρά μέτρα) και μιλώντας του ρωσιστί τού υπέδειξε το σημείο όπου ο έγκλειστος Γλέζος (μαζί με τον Σάντα) είχε κατεβάσει τη ναζιστική σημαία. Το όνομα του Γλέζου ακούστηκε καθαρά, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής, από το στόμα του Γκαγκάριν, ο οποίος, συγκινημένος, πλησίασε στο σημείο που του υπέδειξε η «άγνωστος» και φωτογραφήθηκε, αποτίοντας έτσι φόρο τιμής στον έγκλειστο αγωνιστή.
Η πολύπαθη επίσκεψη του Γκαγκάριν έκλεισε με ένα παραδοσιακό γλέντι στο Λιόπεσι. Εκεί, ο πάντα χαμογελαστός Γιούρι έφαγε κοκορέτσι και χόρεψε καλαματιανό. Την επόμενη μέρα ταξίδεψε για την Κύπρο για μια προγραμματισμένη συνάντηση με τον Μακάριο. Έξι χρόνια μετά, στις 27 Μαρτίου 1968, ο Γιούρι σκοτώθηκε, ενώ πετούσε με ένα MiG-15. Τα αίτια του δυστυχήματος δεν ξεκαθαρίστηκαν ποτέ. Ήταν 34 χρονών και ήδη μύθος.
Απ' όσα έχουν γραφεί στον Τύπο της εποχής για το πολύπαθο αυτό πέρασμα του Γκαγκάριν από την Ελλάδα, ιδιαίτερο και συγκινητικό είναι το άρθρο του περιοδικού «Δρόμοι της Ειρήνης», το οποίο τύπωνε η ΕΕΔΥΕ (Ελληνική Επιτροπή διά την Διεθνήν Ύφεσιν και Ειρήνην) με εκδότη τον πρώην βουλευτή της ΕΔΑ Ανδρέα Ζάκκα και αρχισυντάκτη τον μουσικολόγο Μάρκο Δραγούμη. Οι «Δρόμοι της Ειρήνης», μαζί με την εφημερίδα «Αυγή», ήταν οι βασικότεροι δίαυλοι επικοινωνίας της αριστεράς.
Το τεύχος 49, με ημερομηνία 1/1962 (πηγή: ΑΣΚΙ-Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας / Βιβλιοθήκη / Περιοδικά / 1950-1967), κυκλοφόρησε με εξώφυλλο τον Γκαγκάριν. O Γκαγκάριν φορά τη στολή και τα παράσημά του και χαμογελάει, κρατώντας το προηγούμενο τεύχος του περιοδικού με εξώφυλλο την Μπριζίτ Μπαρντό και τη δήλωσή της: «Δεν θέλω να ζήσω σε μια ναζιστική χώρα». Η επιλογή του τεύχους δεν είναι τυχαία, μια που η Μπε-Μπε είχε καταγγείλει τον εκβιασμό εις βάρος της από την τρομοκρατική (δεξιά) οργάνωση ΟΑΣ, συγκινώντας όλη την προοδευτική Ευρώπη.
Η φωτογράφιση του Γιούρι έγινε πιθανότατα στο σπίτι του Σοβιετικού πρέσβη, που τον φιλοξενούσε. Στο ανυπόγραφο Γράμμα στον αναγνώστη, ένα είδος «εντιτόριαλ» της εποχής δηλαδή, υπάρχει μια χειρόγραφη αφιέρωση του κοσμοναύτη: «Με εγκάρδιους χαιρετισμούς στους αναγνώστες του περιοδικού "Δρόμοι της Ειρήνης" - Γιούρι Γκαγκάριν, 12/2/1962». Στο κείμενο που ακολουθεί ο συντάκτης εξηγεί τους λόγους για τους οποίους ο Γκαγκάριν δεν είναι «είδωλο» αλλά «ήρωας». Πίσω από την επιχειρηματολογία διακρίνεται ένας άλλος «ψυχρός πόλεμος»: από τη μια η αποκοίμηση της συνείδησης που συνδέεται με τον αλλοτριωμένο εξαμερικανισμένο άνθρωπο και από την άλλη ο περήφανος, σοσιαλιστικού τύπου άνθρωπος που λειτουργεί ως φορέας συνεργατικότητας και προόδου.
Καθόλου περίεργο που οι «Δρόμοι της Ειρήνης» περιλαμβάνονται στα αποχαρακτηρισμένα πλέον μυστικά έγγραφα της USIA (The United States Ιnformation Agency/Αμερικάνικη Υπηρεσία Πληροφοριών) με τα «φιλοκομμουνιστικά έντυπα» του έτους 1961 (πηγή: Communist Propaganda Around the World: Apparatus and Activities in 1961, Edited by MURRAY G. LAWSON ,Stuff only).
ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ
Έσπασαν τη ζώνη των αστυνομικών, κύκλωσαν το αυτοκίνητό του, τον σήκωσαν στα χέρια τον Γιούρι Γκαγκάριν οι Αθηναίοι. Το ίδιο έγινε σε όλες τις χώρες απ' όπου πέρασε. Ο κοσμοναύτης κατέκτησε το Διάστημα και μαζί μ' αυτό τις καρδιές των ανθρώπων. Πώς να εξηγήσει κανείς αυτό το φαινόμενο;
Aκούμε συχνά να λέγεται: «Στην εποχή μας δεν υπάρχουν πια ήρωες». Αυτοί που το λένε στηρίζονται σε ορισμένες αντικειμενικές διαπιστώσεις και γενικεύουν μια εντελώς μερική παρατήρηση. Δημιουργείται έτσι μια εσφαλμένη εκτίμηση. Η αλήθεια του μέρους οδηγεί στο λάθος του συνόλου.
Πραγματικά, αν ρίξουμε μια πρόχειρη ματιά γύρω μας, στις εφημερίδες, τα περιοδικά, τις ταινίες, βλέπουμε να σπανίζουν οι ήρωες. Στα στρώματα των καλλιεργημένων ανθρώπων βλέπουμε να κυριαρχούν π ρ ό σ ω π α, που αποτελούν ενσαρκωμένες παρηγοριές της ήττας. Στα ακαλλιέργητα στρώματα επικρατούν τα ε ί δ ω λ α: αστέρες, τραγουδιστές, πιν-απ γκερλς κ.ά.
Η λειτουργία του ειδώλου είναι διαμετρικά αντίθετη από τη λειτουργία του ήρωα. Το είδωλο είναι αύταρκες. Ο ήρωας δεν είναι ποτέ. Το είδωλο είναι τόσο επιπόλαια επιθυμητό, θεαματικό, πνευματώδες, ευτυχισμένο, ώστε απλώς περιέχει –είτε αρσενικό είναι είτε θηλυκό– ένα ευνοϊκό υπόστρωμα για τη φαντασία και επομένως, αντί να εμπνέει, αποκοιμίζει. Το είδωλο στηρίζεται στο φ α ι ν ό μ ε ν ο της τελειότητας. Ποτέ στον αγώνα για την κατάκτησή της. Το είδωλο κάνει κάτι παραπάνω από το να αποκοιμίζει, γιατί ο θεατής, ταυτίζοντας τον εαυτό του με το είδωλο και νιώθοντας πως μοιράζεται ή κατέχει τις ιδιότητές του, γίνεται αυτάρεσκος και ικανοποιημένος.
Ο Γκαγκάριν, όμως, δεν είναι είδωλο. Είναι ή ρ ω α ς, όπως ορθά τον προσφώνησε ο πρόεδρος της Ακαδημίας κ. Θωμόπουλος. Ο Γκαγκάριν φλογίζει τη φαντασία, ξυπνάει την ορμή για επιστημονικές κατακτήσεις, για σωματικές και πνευματικές επιτεύξεις. Ο Γιούρι Γκαγκάριν δίνει μαθήματα ήθους, σεμνότητας και πάθους για την πρόοδο. Αυτός είναι ο λόγος που οι Αθηναίοι τον σήκωσαν στα χέρια. Ώστε, λοιπόν, στην εποχή μας υπάρχουν ήρωες. Σε όλους τους τομείς. Στη σκέψη, την επιστήμη, τη δουλειά, την τέχνη, τον αγώνα για την Ειρήνη. Και υπάρχουν όχι γιατί είναι άνθρωποι προικισμένοι με υπερφυσικές ιδιότητες αλλά γιατί ενσαρκώνουν, σε ορισμένες κορυφαίες στιγμές, την υπομονετική δουλειά των εκατομμυρίων αφανών ηρώων που προετοιμάζουν τα κατορθώματά τους.
Η επίσκεψη του Γιούρι Γκαγκάριν στην Ελλάδα μάς βοήθησε να συνειδητοποιήσουμε τα προβλήματα που μας θέτει το κατόρθωμα ενός ήρωα της εποχής μας.
Κι αυτό δεν είναι μικρή προσφορά.
Οι «Δρόμοι της Ειρήνης»
σχόλια