— Πείτε μας πώς είναι η καθημερινότητα στην Κοπεγχάγη μετά την άρση όλων των περιοριστικών μέτρων.
Στη Δανία δεν είχαμε ποτέ πολύ αυστηρά μετρά, όπως συνέβη στην Ελλάδα. Στην Κοπεγχάγη δεν επιβλήθηκαν υγειονομικά μέτρα όπως η απαγόρευση της κυκλοφορίας, δεν χρειαζόταν να στέλνεις μηνύματα για να βγαίνεις από το σπίτι, ούτε έκλεισαν εστιατόρια ή καταστήματα.
Μάλιστα, από τον προηγούμενο Σεπτέμβριο δοκιμάσαμε πάλι την άρση των μέτρων, αλλά με την επέλαση της Όμικρον επαναφέραμε κάποια ήπια, όπως μάσκες μόνο σε κλειστούς χώρους, περιορισμούς στη λειτουργία των μπαρ και στον αριθμό των πελατών των νυχτερινών κέντρων. Μόλις είδαμε, όμως, ότι η επικινδυνότητα της μετάλλαξης Όμικρον ισοδυναμεί με αυτή μιας απλής γρίπης, η κυβέρνηση αποφάσισε την 1η Φεβρουαρίου η Δανία να γίνει η πρώτη χώρα της Ε.Ε. που κατάργησε τα ειδικά μέτρα δημόσιας υγείας για τη διαχείριση της πανδημίας.
Έτσι, αυτήν τη στιγμή, αν κάποιος περπατήσει στους δρόμους της Κοπεγχάγης, θα αντιληφθεί ότι δεν υπάρχει τίποτα που να θυμίζει τον κορωνοϊό. Ουσιαστικά, είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ. Βλέπεις ελάχιστους ανθρώπους να φορούν μάσκα, κυρίως κάποιους ηλικιωμένους.
— Πώς σχολιάζετε την απόφαση της κυβέρνησης για άρση των μέτρων, παρά το γεγονός ότι υπάρχει κορύφωση των κρουσμάτων στη Δανία; Με ποιους τρόπους κατάφερε η χώρα να επιστρέψει στην κανονικότητα;
Η χώρα εισήλθε στη φάση της κανονικότητας επειδή στηρίχτηκε στα μαθηματικά δεδομένα. Το καταφέραμε στηριζόμενοι σε δύο αλληλένδετους παράγοντες. Πρώτα απ’ όλα, χάρη στο πολύ υψηλό ποσοστό εμβολιασμού. Για παράδειγμα, στην ηλικιακή ομάδα 12-30 το ποσοστό των εμβολιασμένων αγγίζει το 90%, ενώ στις ηλικίες άνω των σαράντα ξεπερνά το 95%, φτάνοντας ακόμη και το 98%. Αν έχω δει καλά τα στοιχεία, νομίζω ότι έχουμε το υψηλότερο ποσοστό εμβολιασμένων στον κόσμο.
Επίσης, υπήρχε εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση, τις υγειονομικές αρχές και τους επιστήμονες. Σε γενικές γραμμές, οι Δανοί εμπιστεύονται τις ανακοινώσεις των πολιτικών και των επιστημόνων, κρίνοντας ότι μιλάμε για ένα πολυδιάστατο θέμα. Για παράδειγμα, όταν παρουσιάστηκαν προβλήματα σχετικά με τα εμβόλια της AstraZeneca, το κράτος σταμάτησε αμέσως τους εμβολιασμούς, διότι δεν ήθελε να δώσει την εντύπωση ότι προσπαθούν να εμβολιάσουν ανθρώπους ως πειραματόζωα. Αυτό στην Ελλάδα δεν έγινε.
Παράλληλα, είναι πολύ σημαντικό ότι η παραπληροφόρηση από τα ΜΜΕ ήταν ελάχιστη. Τα σοβαρά μέσα ενημέρωσης δεν επικεντρώθηκαν σε κάποια σπάνια προβλήματα κατά τη διάρκεια του εμβολιασμού και κυρίως δεν έδιναν την ίδια βαρύτητα στον αντίλογο και τους τσαρλατάνους. Δεν μπορείς να βάζεις στο ίδιο τραπέζι τους επιστήμονες, που αποτελούν το 95%, με εκείνους που αντιστοιχούν στο υπόλοιπο 5%.
Από τη στιγμή, λοιπόν, που δεν είναι επιθετική η μετάλλαξη Όμικρον και προκαλεί λιγότερο σοβαρή νόσο, με αποτέλεσμα να μην πιέζεται το υγειονομικό σύστημα, η απόφαση για την άρση των μέτρων ήταν μονόδρομος και η επιτροπή συνηγόρησε στην επιστροφή της κοινωνίας στην κανονικότητα.
Αν κάποιος έχει μια γονιδιακή μετάλλαξη ικανή να εμφανίσει καρκίνο, μπορεί απλώς να την αλλάξει. Η τεχνολογία του CRISPR δίνει στους επιστήμονες ένα εργαλείο για να ερευνήσουν συγκεκριμένα γονίδια και να κάνουν συγκεκριμένες τομές στο DNA με έναν ευέλικτο, συγκριτικά καλύτερο αλλά και οικονομικά προσιτό τρόπο, με στόχο ακόμα και την καταπολέμηση σοβαρότατων ασθενειών. Φυσικά, ανοίγουμε και το κουτί της Πανδώρας, γιατί προκύπτουν διάφορα διλήμματα βιοηθικής.
— Πότε προβλέπετε ότι θα έχουμε τελειώσει με την πανδημία;
Αν και δεν είμαι επιδημιολόγος και η άποψή μου στηρίζεται περισσότερο στην ανάγνωση επιστημονικών άρθρων, πιστεύω ότι ο κορωνοϊός ήρθε για να μείνει και δεν θα εξαλειφθεί απλά. Αναμφίβολα, θα γίνει μια εποχική γρίπη. Αυτό που ευελπιστούμε να συμβεί είναι ότι όλο και περισσότερα κράτη θα ανοίγουν και θα αποκτήσουμε την πολυπόθητη ανοσία της αγέλης. Φυσικά, αυτό προϋποθέτει τον εμβολιασμό όλου του κόσμου και όχι μόνο των δυτικών και ευκατάστατων κρατών.
Συγχρόνως, αυτό που πρέπει να σκεφτόμαστε είναι οι επόμενες πανδημίες που θα έρθουν. Αυτή δεν θα είναι η τελευταία φορά που ένας ιός θα απειλήσει τη ζωή μας. Μην ξεχνάτε πόσο εύκολα είναι τα ταξίδια στην εποχή μας, άρα πόσο πιο εύκολη και η μεταδοτικότητα ενός ιού.
— Τι είναι αυτό που έχετε μάθει όλο αυτό το διάστημα που ζούμε με τον κορωνοϊό;
Έμαθα πάρα πολλά. Πρώτα απ’ όλα, την εμπιστοσύνη στην επιστήμη και τα τάχιστα αποτελέσματα. Ξεκινήσαμε πριν από δύο χρόνια με έναν αρκετά θανατηφόρο ιό, για τον οποίο γνωρίζαμε ελάχιστα. Δεν ξέραμε τη δομή του, τους τρόπους που αλληλεπιδρά με το κύτταρο, πώς εισέρχεται και πώς μεταδίδεται στο γενετικό του υλικό και, κυρίως, πώς αντιδρά ο οργανισμός σε αυτά.
Σήμερα, έχουμε καταφέρει να έχουμε πολλαπλά εμβόλια, χάπια και τρόπους αντιμετώπισης. Ποτέ στη διάρκεια της ιστορίας δεν είχαμε επιτύχει παρόμοια βέλτιστη και ταχύτατη αντιμετώπιση μιας πανδημίας. Αυτό που ζήσαμε ήταν το αποκορύφωμα της επιστήμης και είναι αποτέλεσμα πολλαπλών συνεργασιών, πολύτιμης εμπειρίας και σύγχρονης τεχνολογίας που για πολλά χρόνια αναπτύσσουν οι ερευνητικές ομάδες.
Την ίδια στιγμή, βέβαια, έμαθα πόσο εύκολα μπορούν κάποιοι τσαρλατάνοι και επιτήδειοι να πείσουν τους πολίτες με απώτερο σκοπό τις περισσότερες φορές να πλουτίσουν. Πουλάνε θεωρίες για μαντζούνια, υποστηρίζοντας ότι είναι καλυτέρα από φάρμακα, και διαδίδουν θεωρίες συνωμοσίας για να κερδίσουν likes. Είναι πολύ ανησυχητικό το γεγονός ότι στις μέρες μας υπάρχουν άνθρωποι με ελάχιστη γνώση, αλλά τεράστια επιρροή, που προσπαθούν με κάθε τρόπο να επιβάλουν την άποψή τους.
Τέλος, η πανδημία με έμαθε πόσο εύθραυστη είναι η κοινωνία μας, πόσο ευάλωτη σε ανάλογες πανδημίες αλλά και πόσο μας βοήθησε η τηλεργασία σε πάρα πολλούς τομείς.
— Πείτε μας τι σηματοδοτεί η ανακάλυψη από εσάς του μηχανισμού της πρωτεΐνης CRISPR που «σβήνει» τις ασθένειες;
Πρώτα απ’ όλα, να πούμε ότι το CRISPR είναι ένα γενετικό ψαλίδι που επιτρέπει το κόψιμο και ράψιμο του DNA. Η συγκεκριμένη πρωτεΐνη έχει καταφέρει ήδη να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο ο καρκίνος και άλλες ασθένειες μελετώνται. Επιτρέπει στους επιστήμονες να τροποποιούν το γονιδίωμα με περισσότερη ακρίβεια. Στόχος είναι η καταπολέμηση σοβαρότατων ασθενειών με σημαντικά μειωμένο κόστος.
Το DNA, με τη σειρά του, ελέγχει τα πάντα στον οργανισμό, από το ύψος, το βάρος, την εξυπνάδα μας, το χρώμα των ματιών μας ή τις ασθένειες από τις οποίες θα νοσήσουμε. Επομένως, το CRISPR μας βοηθά να αλλάξουμε το DNA και μας επιτρέπει να διορθώνουμε βλάβες.
Ήδη ο μηχανισμός δράσης έχει επιτύχει την αντιμετώπιση της λευχαιμίας βρέφους και την αποκατάσταση προβλημάτων όρασης, ενώ θεωρητικά μπορεί να γιατρέψει οποιαδήποτε ασθένεια. Άρα, αν κάποιος έχει μια γονιδιακή μετάλλαξη ικανή να εμφανίσει καρκίνο, μπορεί απλώς να την αλλάξει.
Συνεπώς, η τεχνολογία του CRISPR δίνει στους επιστήμονες ένα εργαλείο για να ερευνήσουν συγκεκριμένα γονίδια και να κάνουν συγκεκριμένες τομές στο DNA με έναν ευέλικτο, συγκριτικά καλύτερο αλλά και οικονομικά προσιτό τρόπο, με στόχο ακόμα και την καταπολέμηση σοβαρότατων ασθενειών.
Φυσικά, ανοίγουμε και το κουτί της Πανδώρας, γιατί προκύπτουν διάφορα διλήμματα βιοηθικής. Ευτυχώς, η επιστημονική κοινότητα δρα ταχύτητα για να ανακόψει τέτοιες περιπτώσεις με πειράματα σε ανθρώπους, όπως συνέβη πριν από λίγο καιρό.
Αν θυμάστε, ο νεαρός καθηγητής He Jiankui του Πανεπιστημίου του Shenzhen στην Κίνα είχε ανακοινώσει ότι ήρθαν στον κόσμο τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα μωρά, δίδυμα κορίτσια, των οποίων το DNA είχε ο ίδιος τροποποιήσει όταν βρίσκονταν σε εμβρυικό στάδιο. Στόχος της γενετικής τροποποίησης δεν ήταν η πρόληψη ή η θεραπεία κάποιας γενετικής πάθησης αλλά η επέμβαση στο γονιδίωμα των εμβρύων, ώστε να αποκτήσουν ένα χαρακτηριστικό που ελάχιστοι άνθρωποι έχουν, τη φυσική ικανότητα να αναπτύσσουν αντίσταση σε μια πιθανή μελλοντική μόλυνση από τον ιό HIV, που προκαλεί AIDS.
— Γιατί θεωρείται κομβικής σημασίας η έρευνά σας για την αναγνώριση, καταγραφή και διαχείριση πρωτεϊνών σε πλήθος πεδίων;
Όλες οι εργασίες σε όλους τους οργανισμούς εξαρτώνται από τις πρωτεΐνες. Ο μεταβολισμός της τροφής, η όραση, η κίνηση, ο μεταβολισμός φαρμάκων καρκίνου, οι ασθένειες του μεταβολισμού, όλα εξαρτώνται από τις πρωτεΐνες.
Παλιότερα θεωρούσαμε ότι ήταν ένα μαύρο κουτί, ότι ήταν ακίνητες. Όταν, όμως, καταφέρεις να δεις πώς δουλεύουν, κατανοείς καλύτερα τους βιολογικούς μηχανισμούς αλλά και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που οδηγούν σε μια ασθένεια, μέσω της «εξατομικευμένης ιατρικής».
Για παράδειγμα, οι διαφημίσεις που προβάλλονται στον υπολογιστή σου εξαρτώνται από τις αγορές που έχεις επιλέξει να κάνεις, τα sites στα οποία έχεις μπει ‒ όλα εξαρτώνται από τα cookies που έχεις δεχτεί. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις πρωτεΐνες, αφού, αν μάθεις πώς δουλεύουν, μπορείς να τις ελέγξεις.
Μάλιστα, δημοσιεύσαμε στην έγκριτη επιθεώρηση «Νature Communications» μια μελέτη χάρη στην οποία ανακαλύψαμε τη γλώσσα του σώματος της πρωτεΐνης που καθορίζει την επικοινωνία της με άλλες πρωτεΐνες. Ουσιαστικά, είναι σαν να ρυθμίζεις τις ανθρώπινες ορμόνες και τον μεταβολισμό, οδηγώντας σε πιο αποτελεσματικές θεραπείες πλήθους παθήσεων, από την υψηλή χοληστερόλη και την υπογονιμότητα έως τις μορφές ορμονοεξαρτώμενων καρκίνων.
Επί παραδείγματι, επεμβαίνοντας στην πρωτεΐνη POR, η ερευνητική μας ομάδα αποκρυπτογράφησε τον τρόπο ελέγχου του καρκίνου του προστάτη με φαρμακευτικούς παράγοντες. Ελπίζουμε στο άμεσο μέλλον η έρευνά μας να οδηγήσει στην ανάπτυξη θεραπειών τις οποίες θα μπορέσουμε να λαμβάνουμε σε μορφή χαπιού για να αντιμετωπίζουμε παθήσεις που συνδέονται με τις ορμόνες και τον μεταβολισμό.
— Γιατί είναι τόσο σημαντική η κατανόηση των παραμέτρων που διέπουν τη ρύθμιση της ενζυμικής λειτουργίας;
Τα ένζυμα είναι μια υποκατηγορία πρωτεϊνών, δηλαδή δρουν ως καταλύτες στις χημικές αντιδράσεις που συμβαίνουν στον μεταβολισμό των οργανισμών. Ουσιαστικά, η ενζυμική λειτουργία επιταχύνει τον ρυθμό μιας χημικής αντίδρασης προκειμένου να συμβάλει στην υποστήριξη της ζωής.
Έτσι, τα ένζυμα βοηθούν στην εκτέλεση πολύ σημαντικών εργασιών στο σώμα μας, όπως η οικοδόμηση μυών, η καταστροφή των τοξινών καθώς και η διάσπαση των σωματιδίων της τροφής κατά την πέψη. Σκεφτείτε ότι αν εάν δεν υπήρχαν ένζυμα στο ανθρώπινο σώμα, θα πεθαίναμε.
Την ίδια στιγμή αναλογιστείτε ότι υπάρχουν μεγάλες βιομηχανίες που παράγουν ένζυμα και τα χρησιμοποιούμε καθημερινά στα καθαριστικά δαπέδων και επιφανειών κουζίνας. Επίσης, πολλά είναι φιλικά προς το περιβάλλον, αφού έχουν λιγότερα τοξικά απόβλητα.
— Τι πιστεύετε ότι μας επιφυλάσσει η τεχνητή νοημοσύνη;
Καταρχάς, ως ερευνητική ομάδα χρησιμοποιούμε πάρα πολύ τα εργαλεία που μας προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη. Δεν μπορείς να αναλύσεις δεδομένα αν δεν κάνεις χρήση των εφαρμογών της. Για παράδειγμα, εμείς μπορέσαμε να διακρίνουμε τις κινήσεις των πρωτεϊνών που συνδέονται με τον καρκίνο και σε συστήματα νανοϊατρικής για στοχευμένη φαρμακολογία με ποσοστά επιτυχίας που ξεπερνούν το 90%. Είναι σαν βλέπεις έναν άνθρωπο στον δρόμο και να διαπιστώνεις ότι η συμπεριφορά του είναι ύποπτη.
Είναι, λοιπόν, μια τεχνολογία που μας βοηθά να λύσουμε προβλήματα της καθημερινότητάς μας και με ορθή χρήση μπορεί να καταστεί ωφέλιμη. Υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες που μας προστατεύουν από μια επικείμενη απειλή για τη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματά μας.
— Μπορεί ο άνθρωπος να μετατραπεί σε ένα υβρίδιο βιοτεχνολογίας;
Αυτή είναι μια πολύ καίρια ερώτηση. Δυνητικά, ναι, αλλά ελπίζω ότι δεν θα συμβεί. Ακούμε καθημερινά για εμφυτεύματα σε ζωντανούς οργανισμούς και για τη χρήση τους προκειμένου να βοηθηθούν οι κινητικές ικανότητες. Για την ώρα, όμως, νομίζω ότι απέχουμε από το να μετατραπεί ο άνθρωπος σε υβρίδιο. Άλλωστε, είμαι σίγουρος ότι η επιστημονική κοινότητα και τα κράτη θα λάβουν μέτρα προκειμένου να αντιμετωπίσουν μια τέτοια εξέλιξη.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Τον χρόνο μας. Η ζωή είναι σύντομη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή θα φύγουμε και ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω. Επομένως, δεν αξίζει να περιμένουμε κανέναν ή να δαπανάμε χρόνο σε πράγματα και ανθρώπους που δεν αξίζουν.
