«Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΩΣ ΣΑΣ ΥΠΟΔΕΧΟΜΑΣΤΕ στις Βρυξέλλες σε πολύ ενδιαφέροντες καιρούς…», ανέφερε το πρωί της περασμένης Πέμπτης η Επίτροπος Ενέργειας Κάντρι Σίμσον, καλωσορίζοντας μια αποστολή Ελλήνων δημοσιογράφων στην πρωτεύουσα των αποφάσεων της Ευρώπης. «Ενδιαφέροντες, αλλά, οφείλω να παραδεχτώ, και ταραχώδεις», συμπλήρωσε διστακτικά, έπειτα από μια μικρή παύση.
Η αιτία της ταραχής είναι έκδηλη σε κάθε γωνιά των Βρυξελλών. Αντανακλάται παντού, από τα ανήσυχα βλέμματα των ευρωβουλευτών που προετοιμάζονται πυρετωδώς για τη συνεδρίαση της Ολομέλειας μέχρι τα εμβληματικά κτίρια της Grand Place που από το απόγευμα κι έπειτα τυλίγονται στο σκοτάδι.
Με τον χειμώνα να πλησιάζει απειλητικά, μια φαινομενικά ατέρμονη ενεργειακή κρίση, έναν πόλεμο που δείχνει σημάδια σοβαρής κλιμάκωσης και αυξανόμενες δημόσιες αναταραχές στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, οι χώρες της Ε.Ε. βρίσκονται αντιμέτωπες με την κορυφαία ενεργειακή πρόκληση της τελευταίας τριακονταετίας.
«Το γραφείο μας λαμβάνει συνεχώς επιστολές απόγνωσης», δήλωσε στη LiFO ένας Γερμανός ευρωβουλευτής της παράταξης των Πρασίνων, διατηρώντας την ανωνυμία του. «Το μήνυμα είναι ομόφωνο: οι πολίτες ανησυχούν ιδιαίτερα για τις αστρονομικές τιμές του φυσικού αερίου και τους λογαριασμούς της ενέργειας. Οφείλουμε να κάνουμε περισσότερα για να τους προστατεύσουμε, ειδάλλως το ενεργειακό πρόβλημα σύντομα θα μετατραπεί σε οικονομικό και πολιτικό εφιάλτη», συμπλήρωσε ανήσυχος.
Επτά μήνες μετά την εισβολή της Μόσχας στα ουκρανικά εδάφη, η Ε.Ε. εξακολουθεί να πληρώνει το τίμημα της εξάρτησης της από το ρωσικό φυσικό αέριο. Το σταδιακό κλείσιμο των αγωγών NordStream ‒των δύο γιγαντιαίων φλεβών που μετέφεραν ετησίως 60 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από τη Ρωσία στις χώρες της Ευρώπης‒ δημιούργησε τεράστια ενεργειακή έλλειψη στη Γηραιά Ήπειρο. Η πρόσφατη καταστροφή τους παγίωσε το πρόβλημα, που εξακολουθεί να αποτυπώνεται στις υψηλές τιμές της αγοράς ενέργειας. Εν ολίγοις, ο μεγαλύτερος μοχλός πίεσης του Πούτιν είναι ο πλέον γνώριμος και επίφοβος λογαριασμός που καταφθάνει κάθε δίμηνο στα ευρωπαϊκά σπίτια.
Με τον χειμώνα να πλησιάζει απειλητικά, μια φαινομενικά ατέρμονη ενεργειακή κρίση, έναν πόλεμο που δείχνει σημάδια σοβαρής κλιμάκωσης και αυξανόμενες δημόσιες αναταραχές στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, οι χώρες της Ε.Ε. βρίσκονται αντιμέτωπες με την κορυφαία ενεργειακή πρόκληση της τελευταίας τριακονταετίας.
«Πρόκειται για μια πρόκληση που δεν εμφανίστηκε ξαφνικά, μέσα σε μια νύχτα», παραδέχεται η Ευρωπαία Επίτροπος Ενέργειας. «Στην Επιτροπή βρισκόμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης εδώ και έναν χρόνο, καθώς η ρωσική χειραγώγηση στις ενεργειακές αγορές μας ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από την εισβολή στην Ουκρανία. Οι δεξαμενές φυσικού αερίου ήταν μισοάδειες από το περασμένο φθινόπωρο και αυτό ήταν που πυροδότησε τις πρώτες τρομακτικές εξελίξεις στις ευρωπαϊκές αγορές της ενέργειας», εξηγεί.
Στο μεσοδιάστημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε να ξεπεράσει την περιβόητη γραφειοκρατία της και να οχυρωθεί απέναντι στην ενεργειακή κρίση. Η φιλόδοξη πρωτοβουλία REPowerEU, που υιοθετήθηκε την περασμένη άνοιξη, χαρτογράφησε τους τρεις πυλώνες της απεξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα: την αναζήτηση εναλλακτικών προμηθευτών αερίου, την εξοικονόμηση της ενέργειας τον φετινό χειμώνα, καθώς και τη διευκόλυνση της πράσινης μετάβασης. Κοινός ευρωπαϊκός στόχος ήταν η εγγύηση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού καθώς και η οικονομική προσιτότητα, δηλαδή, με απλά λόγια, ένας χειμώνας δίχως απρόβλεπτες διακοπές ρεύματος και αστρονομικούς λογαριασμούς.
Σήμερα, ένα σημαντικό κομμάτι της βεντάλιας αυτών των πολιτικών έχει υλοποιηθεί ήδη. «Η εξάρτησή μας από το ρωσικό φυσικό αέριο μειώθηκε από το 30% στο 9% σε έναν μόλις χρόνο», σημειώνει η Σίμσον, εξηγώντας πως οι νέες συνεργασίες με τη Νορβηγία, τις ΗΠΑ, την Αλγερία και το Αζερμπαϊτζάν, καθώς και η ενεργοποίηση των κόμβων του υγροποιημένου φυσικού αερίου LNG κάλυψαν ένα σημαντικό κομμάτι της ενεργειακής έλλειψης. «Σε αυτό το κομμάτι η Ελλάδα έπαιξε κομβικό ρόλο», συμπληρώνει, «καθώς κάλυψε το τεράστιο κενό που αντιμετώπιζε η Βουλγαρία, που παρέμενε πλήρως εκτεθειμένη στις ρωσικές πηγές. Η Ρεβυθούσα και ο νέος ελληνοβουλγαρικός αγωγός IGB ήταν μια τεράστια ανάσα για τον ευρωπαϊκό Νότο».
Ίσως η πιο επιτυχημένη επίδοση των ευρωπαϊκών χωρών, σύμφωνα με την Ευρωπαία Επίτροπο, είναι το ότι ανταποκρίθηκαν σύσσωμες στο κάλεσμα για την εξοικονόμηση της ενέργειας. «Ξεκινήσαμε με τον στόχο να γεμίσουμε τις αποθήκες της Ευρώπης έως και 80% μέχρι την 1η Νοεμβρίου και σήμερα ήδη αγγίζουμε σχεδόν το 90%», αναφέρει στη LiFO η Εσθονή πολιτικός, εκφράζοντας την αισιοδοξία της για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, παρά τα εφιαλτικά σενάρια που κυκλοφόρησαν το καλοκαίρι. «Θεωρώ πως έχουμε ανταποκριθεί πλήρως στο κομμάτι του εφοδιασμού και της προετοιμασίας. Θα βγάλουμε, λοιπόν, τον δύσκολο φετινό χειμώνα με ασφάλεια και δίχως διακοπές ρεύματος».
Όσον αφορά τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, η Ευρώπη μπορεί επίσης να υπερηφανεύεται για τη σχετική επιτυχία της. Οι 27 χώρες-μέλη της Ε.Ε. κατάφεραν να παραμερίσουν τις διαφορές τους και να συμβιβαστούν σε μια εθελοντική μείωση της τάξεως του 10%, την οποία θα ακολουθήσουν κατά κύριο λόγο οι χώρες του Βορρά, καθώς και σε μια υποχρεωτική μείωση του 5% κατά τη διάρκεια των «ωρών αιχμής», όταν η υπερκατανάλωση ενδέχεται να δημιουργήσει ελλείψεις και απότομη αύξηση στις τιμές. «Προτείνουμε μια ρεαλιστική πολιτική, σύμφωνα με την οποία κάθε χώρα επιλέγει η ίδια τις ώρες αιχμής που θέλει να εφαρμόσει», εξηγεί η επίτροπος. «Άλλωστε, μια λύση για την Κύπρο δεν ωφελεί απαραίτητα τη Φινλανδία, μια λύση για την Ιρλανδία ίσως δεν είναι λειτουργική για την Εσθονία. Γι’ αυτό και θεωρώ πως πετύχαμε τη μεγαλύτερη δυνατή ευελιξία», υποστηρίζει.
Παρότι οι χώρες της Ε.Ε. κατάφεραν να εναρμονίσουν τις πολιτικές τους για τη μείωση της κατανάλωσης, υπάρχει μια διαφορά τους που παραμένει αγεφύρωτη. Πρόκειται για το ακανθώδες ζήτημα της υιοθέτησης ενός πλαφόν, δηλαδή μιας κατώτατης τιμής, στην αγορά φυσικού αερίου, με στόχο να αποτραπούν τα τρομακτικά υψηλά ενεργειακά κόστη. Παρόλο που το μέτρο ακούγεται εξαιρετικά ανακουφιστικό για τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά, οι κυβερνήσεις της Ε.Ε. εξακολουθούν να είναι αρκετά διχασμένες.
«Αύριο θα συζητήσουμε με τους 27 υπουργούς Ενέργειας το μέτρο του ανώτατου ορίου τιμών για τις αγορές του φυσικού αερίου, για να αντιμετωπίσουμε τους απότομους κλυδωνισμούς στις τιμές ως μια ενιαία δύναμη», δήλωσε την Πέμπτη η Ευρωπαία Επίτροπος ‒ για να διαψευστούν οι προσδοκίες της λίγες ώρες αργότερα, όταν οι υπουργοί της Ευρώπης έκριναν πως το μέτρο είναι ακόμα ανώριμο και απέτυχαν να συμφωνήσουν σε έναν βασικό σχεδιασμό. Σύμφωνα με διαρροές του Politico, πίσω από την αντίσταση αυτή βρίσκεται κυρίως η Γερμανία. Παρά τη νευρικότητά της για το ενδεχόμενο της αντιμετώπισης ενεργειακών κενών και διακοπών ρεύματος, η ισχυρότερη οικονομία της Ευρώπης δεν επιθυμεί μια χαμηλότερη τιμή. Προτιμά να διατηρήσει την ισχύ της στην αγορά ενέργειας.
Την ώρα που ο σχεδιασμός του πλαφόν αναβάλλεται, προσωρινά τουλάχιστον, έως ότου υπάρξει μια σχετική ομοφωνία, στο μυαλό των περισσότερων υπουργών Ενέργειας έχει εμφανιστεί ήδη αρκετά καθαρά ένας κοινός εχθρός, το περιβόητο TTF, δηλαδή το εικονικό σημείο διαπραγμάτευσης και συναλλαγών φυσικού αερίου με βάση το Άμστερνταμ. Πρόκειται για ένα είδος ενεργειακού χρηματιστηρίου που καθορίζει σχεδόν εξ ολοκλήρου τις τιμές του φυσικού αερίου και μεταβάλλεται συχνά με αλλοπρόσαλλες ταχύτητες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις τιμές-ρεκόρ που σημειώθηκαν τον Αύγουστο. Πολλοί συμφωνούν πως το TTF εκφράζει μερικές από τις μεγαλύτερες παθογένειες του αχαλίνωτου καπιταλισμού, μεταξύ άλλων το λεγόμενο «panic buying» αλλά και την αισχροκέρδεια. «Οι υπηρεσίες και οι ομάδες αναλυτών της Κομισιόν προετοιμάζουν ένα εναλλακτικό σημείο αναφοράς για τις ενεργειακές τιμές της Ε.Ε., καθώς δεν πιστεύουμε ότι το TTF είναι πάντοτε αντιπροσωπευτικό. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου η αγορά δεν αντιδρά στην ενεργειακή πραγματικότητα αλλά στις προσδοκίες» υποστήριξε η Σίμσον, συμπληρώνοντας πως η Κομισιόν εξετάζει τρόπους φορολόγησης των ενεργειακών εταιρειών που επωφελούνται από την κρίση ώστε να στηριχθούν οι καταναλωτές.
Μια επιπλέον πρόκληση στην καθιέρωση του πλαφόν έχει να κάνει και με την παγκόσμια διάσταση της ενεργειακής αγοράς. Μια λιγότερο ανταγωνιστική τιμή, άλλωστε, δεν είναι απίθανο να κάνει αρκετούς προμηθευτές της Ευρώπης να πουλήσουν το φυσικό τους αέριο σε άλλες χώρες που ίσως είναι διατεθειμένες να προσφέρουν υψηλότερες τιμές. Εδώ η απειλή για την ενεργειακή ασφάλεια και προσιτότητα στην Ευρώπη έρχεται από τα ανατολικά.
«Πρέπει να έχουμε κατά νου πως στην ενεργειακή αγορά υπάρχει ανταγωνισμός. Αυτήν τη στιγμή η ζήτηση στην Ασία είναι σημαντικά χαμηλότερη από πέρυσι. Ωστόσο, όταν η Κίνα βγει από την καραντίνα, θα επιστρέψει στην αγορά και ο ανταγωνισμός θα επανέλθει», υπογραμμίζει η Ευρωπαία Επίτροπος, υποστηρίζοντας πως για να αποφύγει τις ελλείψεις, το μοντέλο του ευρωπαϊκού πλαφόν δεν πρέπει να είναι σταθερό αλλά να αυξομειώνεται, ακολουθώντας τις παγκόσμιες τιμές.
Παρότι οι συζητήσεις για την καθιέρωση του πολυαναμενόμενου πλαφόν παραμένουν ακόμα αρκετά ανώριμες και οι τιμές του φυσικού αερίου τετραπλάσιες από αυτές τις περασμένης διετίας, υπάρχουν μερικά σημάδια στην καρδιά των Βρυξελλών που εμπνέουν μια συγκρατημένη αισιοδοξία. Η απότομη απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο έχει εν μέρει επιτευχθεί και οι δεξαμενές της Ευρώπης είναι γεμάτες, εν αναμονή ενός βαρέος χειμώνα. Η εναρμόνιση των χωρών με τις πολιτικές εξοικονόμησης της ενέργειας δεν φανερώνει μονάχα τη δυνατότητα της Ε.Ε. να γεφυρώσει τις διαφορές της αλλά και τη διάθεση των Ευρωπαίων να προσαρμοστούν σε ένα πιο οικολογικό μοντέλο διαβίωσης. Οι παθιασμένες συνομιλίες των ευρωβουλευτών στις αίθουσες του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με στόχο να περιοριστούν οι πολιτικές διαφορές των 27 χωρών-μελών και των επτά παρατάξεων και να χαραχθούν κοινοί άξονες για την ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική προσδίδουν μια αίσθηση αλληλεγγύης και συνεργατικότητας.
Ίσως το πιο αισιόδοξο μήνυμα της περασμένης εβδομάδας δημοσιεύτηκε από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Κομισιόν. Οι μεσο-μακροπρόθεσμες προγνώσεις για τον καιρό στην Ευρώπη, οι οποίες τείνουν να πέφτουν μέσα με περίπου 8% απόκλιση, προβλέπουν έναν σημαντικά ηπιότερο χειμώνα σε σχέση με πέρυσι με αρκετά καλές θερμοκρασίες στην επικράτεια της Ε.Ε. Αν οι εκτιμήσεις των Ευρωπαίων επιστημόνων γίνουν πραγματικότητα, θα μιλάμε για μια εξαιρετικά ανακουφιστική εξέλιξη για την ενεργειακή κρίση και τους επίφοβους λογαριασμούς.
Ωστόσο, με όση ανυπομονησία και αισιοδοξία και αν προσμένει κανείς τις εξελίξεις στο μέτωπο του πλαφόν και της ενεργειακής μετάβασης της Γηραιάς Ηπείρου, τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραδέχονται ομόφωνα κάτι δυσάρεστο: στο τούνελ της ενεργειακής κρίσης που διασχίζει η Ευρώπη δεν έχει φανεί ακόμα φως.
«Η δυσκολία δεν είναι μονάχα ο φετινός χειμώνας αλλά η επόμενη διετία συνολικά», αναφέρει προειδοποιητικά η Επίτροπος της Κομισιόν στις καταληκτικές τοποθετήσεις της. «Παρότι τα μέτρα της Ευρώπης μάς προστατεύουν μέχρι έναν βαθμό, δεν πρόκειται να επιστρέψουμε στις ενεργειακές τιμές του 2019», είχε εκμυστηρευτεί στη LiFO λίγο νωρίτερα ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της Κομισιόν. «Ακόμα και οι κατώτατες τιμές, οι νέες ενεργειακές συνεργασίες αλλά και η επιτάχυνση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας δεν αρκούν για να απορροφήσουν συνολικά το σοκ που θα προκληθεί από την απεξάρτησή μας, τουλάχιστον μέχρις ότου πετύχουμε μια ενεργειακή αυτονομία», σχολίασε μια τρίτη πηγή από την Επιτροπή Ενέργειας.
Καθώς τα φώτα του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έσβηναν αργά το απόγευμα της Πέμπτης και οι Ευρωπαίοι γραφειοκράτες ετοιμάζονταν φύγουν, ένας Ισπανός ευρωβουλευτής που κατευθυνόταν προς την Place Luxembourg ξεφύσηξε με μια νότα μελαγχολίας: «Ζούμε σε μια νέα εποχή. Η Belle Époque της Ευρώπης έχει παρέλθει».
