HTAN ΧΑΡΑΜΑΤΑ της 24ης Φεβρουαρίου 2022 όταν τα ρωσικά στρατεύματα άρχισαν να εισβάλλουν κατά χιλιάδες στην Ουκρανία από βορρά, νότο και ανατολή.
Έναν χρόνο μετά, χιλιάδες άνθρωποι κείτονται νεκροί με εκατέρωθεν καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου. Παράλληλα, ένα τεράστιο μέτωπο εκατοντάδων χιλιομέτρων έχει δημιουργηθεί στην ανατολική Ουκρανία, με τις εικόνες και τα βίντεο που έρχονται να θυμίζουν πόλεμο χαρακωμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με σύγχρονα όπλα.
Όλα αυτά, καθώς πολλοί μιλούν πλέον για σύγκρουση δι' αντιπροσώπων ενώ τα πυρηνικά όπλα επέστρεψαν με «κρότο» στον δημόσιο πολιτικό διάλογο. Οι απειλές για «Αρμαγεδδώνα» κανονικοποιήθηκαν εν μία νυκτί και το κάποτε «ταμπού» των πυρηνικών χρησιμοποιήθηκε, κυρίως από τη Μόσχα, ως διαπραγματευτικό χαρτί.
Αν νικήσει η Ουκρανία και ανακαταλάβει τις περιοχές της, θα είναι τέτοιο το πλήγμα για το γόητρο της Ρωσίας που σχεδόν σίγουρα το καθεστώς Πούτιν δεν θα επιβιώσει. Η Μόσχα θα κάνει το παν για να μην προκύψει μια κατάρρευση, όπως αυτή του 1991. Αν δει ότι ηττάται στο συμβατικό επίπεδο, τότε είναι πολύ πιθανό να προχωρήσει σε χρήση πυρηνικών όπλων και να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας.
Γι' αυτό τον νέο, γεωπολιτικά ταραγμένο, κόσμο μιλήσαμε με τον καθηγητή Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Στρατιωτικών Τεχνολογιών στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων αλλά και διδάσκοντα στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κωνσταντίνο Γρίβα.
— Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για το τι συνέβη λίγο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου. Τη στιγμή που δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών μιλούσαν για επικείμενη εισβολή, το Κρεμλίνο διέψευδε επανειλημμένα. Κατά πόσο περιμένατε μια τέτοιου μεγέθους ρωσική επίθεση και τι συμφέροντα την υποκίνησαν;
Επρόκειτο για μία ενέργεια που προσωπικώς αλλά και πολλούς άλλους μας εξέπληξε, δεν το περιμέναμε. Θεωρούσα και συνεχίζω να θεωρώ ότι ήταν μια ενέργεια που στρεφόταν ενάντια στα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της Ρωσίας.
Πιστεύω ότι η απόφαση ελήφθη με μια απίστευτη αισιοδοξία από το Κρεμλίνο, ότι δηλαδή θα μπορούσαν να επιτύχουν μια αλλαγή καθεστώτος μέσα σε μερικές μέρες, αν όχι ώρες, και να μην πάνε σε παρατεταμένη πολεμική σύρραξη. Υπήρξε λοιπόν μια μεγάλη και ανεδαφική αισιοδοξία από πλευράς της ρωσικής ηγεσίας που αποτέλεσε ένα «αυτογκόλ» για τα ρωσικά γεωστρατηγικά συμφέροντα.
— Έναν χρόνο μετά, τα χαρακώματα στην ανατολική Ουκρανία και η σχετική στασιμότητα των μετώπων έχουν δημιουργήσει από αναλυτές παραλληλισμούς με τις πολεμικές επιχειρήσεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τι εικόνα έχουμε για τα πεδία των μαχών;
Είναι γεγονός ότι ο πόλεμος, όπως εξελίσσεται, μοιάζει εξαιρετικά με ένα είδος Α' Παγκοσμίου Πολέμου, έχοντας κάποια φουτουριστικά στοιχεία, σε ένα μεταποκαλυπτικό περιβάλλον. Έχουμε πόλεμο χαρακωμάτων μαζί με το πεζικό που μάχεται σώμα με σώμα, το πυροβολικό αλλά και ρομποτικά συστήματα σε μεγάλους αριθμούς. Οπότε μιλάμε για ένα είδος εκσυγχρονισμένου Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Είναι σημαντικό επίσης ότι παρόλο που δόθηκε επικοινωνιακή έμφαση σε ορισμένα οπλικά συστήματα όπως το αμερικανικό ρουκετοβόλο HIMARS, οι Ουκρανοί αξιοποίησαν, έναν χρόνο τώρα, πολύ περισσότερο το πεζικό σε αποκεντρωτικά μοντέλα μάχης.
— Τι χαρακτηριστικά έχει αυτή η αποκεντρωμένη τακτική πολεμικής επιχείρησης;
Οι Ουκρανοί χρησιμοποίησαν μικρές αλλά πολυάριθμες ομάδες πεζικού, εφαρμόζοντας μια μεθοδολογία που μοιάζει με αυτή των Γερμανών stosstruppen στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στόχος αυτών των ομάδων είναι να μπορούν να διεισδύουν ανάμεσα στα κενά της ρωσικής στρατιωτικής διάταξης, να στήνουν ενέδρες στις ρωσικές τεθωρακισμένες και μηχανοκίνητες φάλαγγες καθώς και να αποφεύγουν τη στοχοποίηση από το πανίσχυρο ρωσικό πυροβολικό.
Σε μεγάλο βαθμό αυτό το μοντέλο έχουν αρχίσει να το υιοθετούν και οι Ρώσοι. Οπότε αυτή η μεγάλη ρωσική επίθεση που περιμένουμε το επόμενο διάστημα, αν τελικά προκύψει, δεν νομίζω ότι θα είναι αυτό που θα περιμέναμε πριν από έναν χρόνο, δηλαδή μια μεγάλη επίθεση με άρματα μάχης και μεγάλους σχηματισμούς. Νομίζω ότι θα έχουμε και από πλευράς των Ρώσων πολυάριθμες μικρές ομάδες που θα προσπαθήσουν να επιτύχουν διείσδυση μέσα στην ουκρανική διάταξη.
— Δημοσιεύματα των τελευταίων ημερών αναφέρουν ότι τόσο οι Ουκρανοί όσο και οι Ρώσοι χρησιμοποιούν περισσότερα πυρομαχικά απ’ όσα προμηθεύονται ή παράγουν. Πώς μπορεί να ανταποκριθεί τόσο η Δύση όσο και η Ρωσία σε αυτή την ένταση πολέμου;
Στη Δύση, αλλά και γενικότερα, από το τέλος της δεκαετίας του 1990, κυριάρχησε μια αντίληψη στους στρατούς ότι πλέον οι συγκρούσεις θα διεξάγονται με μικρό αριθμό έξυπνων πυρομαχικών. Ως εκ τούτου, φάνηκε άχρηστος ο τεράστιος όγκος πυρών που χρησιμοποιούνταν σε παλαιότερους πολέμους.
Για παράδειγμα, το 2017 ο αμερικανικός στρατός παρήγγειλε περίπου 17.000 οβίδες πυροβολικού των 155 χιλ. για όλο το έτος. Στην Ουκρανία σήμερα βάλλονται περίπου 50.000 οβίδες και ρουκέτες τη μέρα.
Αυτό σημαίνει ότι έχουμε επιστρέψει σε αυτό που λέμε «παραδοσιακό» πόλεμο ο οποίος δίνει έμφαση στον όγκο πυρός. Επομένως, έχουμε εισέλθει πλέον σε έναν πόλεμο φθοράς όπου και οι πλευρές προσπαθούν η μία να «ματώσει» την άλλη ώστε να πεθάνουν από «αιμορραγία» στο έμψυχο και άψυχο υλικό.
— Κατά πολλούς οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μεγάλα κέρδη σε γεωπολιτικό, ενεργειακό, οπλικό και διπλωματικό επίπεδο από τη συνέχισης αυτής της σύγκρουσης. Παράλληλα το ΝΑΤΟ, του οποίου η Ουάσιγκτον ηγείται, θεωρείται ότι απέκτησε πάλι γεωπολιτικό ρόλο. Τι πιστεύετε πάνω σε αυτές τις εκτιμήσεις που γίνονται;
Θεωρώ ότι όλα κράτη της ευρωγενούς Δύσης, δηλαδή του συνόλου της Ευρώπης, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, σε βάθος χρόνου θα είναι χαμένα. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια διπλή εμφύλια σύγκρουση: μια σύγκρουση δύο αδελφών λαών, του ουκρανικού και του ρωσικού, με ένα πρωτοφανές χάσμα στην ιστορία τους, αλλά και μια σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και του υπόλοιπου ευρωγενούς κόσμου. Αυτό δεν είναι καλό για κανέναν.
Όσον αφορά το ΝΑΤΟ, η συμμαχία από τη μία επιβεβαιώνεται ως ο κυρίαρχος στο δυτικό σύστημα εξουσίας, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι αν υπάρξει μια πιο άμεση αντιπαράθεση με τη Ρωσία, θα μπορέσει να αντεπεξέλθει. Έχουμε ένα πολύ διευρυμένο ΝΑΤΟ που δεν έχει τη συμπαγή ταυτότητα του παλαιού.
Παράλληλα, η αποκοπή της Ρωσίας από την Ευρώπη, για την οποία τόσο η ίδια όσο και η Δύση φέρουν ευθύνες, και η ώθησή της σε συνεργασία με την Κίνα και το Ιράν, σε βάθος χρόνου θα αποδειχθεί πολύ επικίνδυνη για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Δημιουργείται δηλαδή ένα «ανατολικό» συμμαχικό σχήμα που δείχνει πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί στο μέλλον από τον ευρωατλαντικό παράγοντα.
— Με αφορμή τη σύγκρουση στην Ουκρανία, τα πυρηνικά όπλα και η έμμεση απειλή χρήσης τους επανήλθαν δυναμικά στον δημόσιο πολιτικό διάλογο. Γιατί πιστεύετε ότι γίνεται αυτή η απόπειρα κανονικοποίησης μιας τέτοιας καταστροφής;
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο θεωρήσαμε ότι όλα αυτά είχαν μπει στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Όμως αυτό δεν ισχύει. Από τη στιγμή που επανερχόμαστε σε έναν υψηλών τόνων ανταγωνισμό μεταξύ Δύσης και Ανατολής είναι δεδομένο ότι τα πυρηνικά θα τίθενται στο τραπέζι, όπως και στο παρελθόν.
Αν νικήσει η Ουκρανία και ανακαταλάβει τις περιοχές της, θα είναι τέτοιο το πλήγμα για το γόητρο της Ρωσίας που σχεδόν σίγουρα το καθεστώς Πούτιν δεν θα επιβιώσει. Η Μόσχα θα κάνει το παν για να μην προκύψει μια κατάρρευση, όπως αυτή του 1991. Αν δει ότι ηττάται στο συμβατικό επίπεδο, τότε είναι πολύ πιθανό να προχωρήσει σε χρήση πυρηνικών όπλων και να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας.
Η Ρωσία προτάσσει την πυρηνική της ισχύ γιατί εκεί έχει το πλεονέκτημα. Ο θεωρητικός πυρηνικής στρατηγικής και αναλυτής της CIA, Μάθιου Κρόνινγκ έχει αναφέρει πως όταν προκύψει μια σύγκρουση πυρηνικών δυνάμεων, θα υποχωρήσει αυτή που έχει να χάσει τα περισσότερα. Είναι δεδομένο ότι σε ένα ακραίο σενάριο πυρηνικού πολέμου, ενώ η Ρωσία θα υποστεί βαρύτατα πλήγματα, θα επιβιώσει. Από την άλλη η δυτική Ευρώπη δεν θα επιβιώσει.
Με δεδομένο επίσης ότι το ΝΑΤΟ είναι μια συμμαχία με πάρα πολλά κράτη που πρέπει να συνεννοηθούν μεταξύ τους, εάν λειτουργήσουν υπό τη «δαμόκλειο σπάθη» του πυρηνικού αφανισμού, είναι δυνατό να χάσουν τη συνοχή τους. Επομένως, είναι πολύ πιο πιθανό η Ρωσία, αν νιώσει στριμωγμένη, να προχωρήσει σε έναν πυρηνικό εκβιασμό επειδή, μεταξύ άλλων, υστερεί σε άλλους στρατιωτικούς τομείς.
— Αναλυτές μιλούν ευθέως πλέον για την έλευση μιας νέας εποχής στο διεθνές σύστημα που φέρνει τέλος στη μεταψυχροπολεμική περίοδο. Τι σημαίνει αυτός ο νέος κόσμος για την παγκόσμια σταθερότητα και ειρήνη;
Η εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία αποτελεί τον «πυροκροτητή» που προκάλεσε τη γεωπολιτική έκρηξη. Είναι γεγονός ότι πάμε σε ένα νέο διεθνές σύστημα. Δεν τελείωσε απλώς η μεταψυχροπολεμική εποχή καθώς αυτή η εξέλιξη συνδυάζεται και με μια σειρά από άλλες αλλαγές. Το κέντρο βάρους περνά πλέον στην Ανατολή. Αυτό σημαίνει ότι τελειώνει μια εποχή διάρκειας περίπου πέντε αιώνων όπου στα διεθνή δρώμενα κυριαρχούσε η ευρωγενής Δύση. Τώρα, το κέντρο βάρους μετακινείται προς την Ασία.
Ως εκ τούτου, αυτός ο συνδυασμός παραγόντων διαμορφώνει ένα εντελώς νέο διεθνές σύστημα. Το αν οδεύουμε σε έναν πολυπολικό κόσμο που μπορεί να μετεξελιχθεί σε διπολικό αποτελεί μια πολύ περιοριστική ανάγνωση της πραγματικότητας. Είναι πολλαπλοί οι παράγοντες που οδηγούν στο νέο σύστημα και δύσκολα μπορούμε να τους ορίσουμε αυτήν τη στιγμή.
— Στο παρελθόν είδαμε φιλειρηνικά και αντιπυρηνικά κινήματα «από τα κάτω» που προσπάθησαν να εμποδίσουν συγκρούσεις. Τέτοιες αντιδράσεις υπήρξαν στο πρόσφατο παρελθόν για τη Γιουγκοσλαβία ή το Ιράκ. Στον τωρινό πόλεμο δεν έχουμε δει μαζικά σε όγκο κινήματα φιλειρηνιστών τόσο στη Δύση όσο και στη Ρωσία ώστε να υπάρξει πίεση στις ηγεσίες για λήξη της σύρραξης. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
Ειδικά στα τελευταία χρόνια του Ψυχρού Πολέμου υπήρξε ένα πολύ ισχυρό αντιπυρηνικό και φιλειρηνιστικό κίνημα στη Δύση αλλά και ένα αντίστοιχο υπόγειο κίνημα στη Σοβιετική Ένωση. Σήμερα αυτό που υπάρχει είναι μια ποδοσφαιρικού τύπου λογική που στοχεύει είτε στην αγιοποίηση της Ρωσίας είτε στη δαιμονοποίησή της. Αυτό το βλέπουμε και στην ελληνική κοινωνία: βρισκόμαστε ανάμεσα σε έναν παρανοϊκό φιλορωσισμό και έναν εξίσου παρανοϊκό αντιρωσισμό που δαιμονοποιεί οτιδήποτε ρωσικό.
Αυτή λοιπόν η απουσία φιλειρηνικών κινημάτων έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με αυτό τον οπαδικό χαρακτήρα της σύγκρουσης αλλά και την έλλειψη ορθού λόγου στις δυτικές κοινωνίες αυτήν τη στιγμή.
Η Ρωσία έχει κολοσσιαίες ευθύνες γι' αυτό που συνέβη. Όμως αυτό δεν συνεπάγεται μια λογική απόλυτου εκμηδενισμού της Ρωσίας, στην οποία λογική φαίνεται να έχει εγκλωβιστεί ο δυτικός κόσμος. Στόχος δεν είναι να επιτύχουμε ένα νέο 1991 γιατί έτσι θα ωθήσουμε περαιτέρω τη Μόσχα στον ζωτικό χώρο της Κίνας.