Αυτούς τους δύσκολους καιρούς νιώθει κανείς καλά όταν βλέπει ότι μια «συλλογικότητα» που προκύπτει από το πουθενά, μπορεί να είναι αποτελεσματική και να επιβάλλει τη θέλησή της στην κεντρική εξουσία. Οι καλλιτέχνες των παραστατικών (κατεξοχήν) τεχνών που συγκεντρώθηκαν στο θέατρο Σφενδόνη την 1η Απριλίου, κατάφεραν να απομακρύνουν τον Γιαν Φαμπρ από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Βέβαια, η συσπείρωση είναι μάλλον εύκολη πίσω από ένα «Όχι», όταν μάλιστα αυτό προκύπτει ως αντίδραση σε απαράδεκτους, εν μέρει και εν συνόλω, χειρισμούς του υπουργού Πολιτισμού και του επιτελείου του.
Η πρώτη συνέλευση, ωστόσο, δεν κατάφερε το πλέον σημαντικό: να οδηγηθεί στην παραίτηση ο υπαίτιος της απίστευτης κατάστασης που δημιουργήθηκε, ο υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς. Το γεγονός ότι, παρά τη γενική κατακραυγή, ο πρωθυπουργός δεν απαίτησε την άμεση παραίτησή του από το υπουργείο της, κατά τ' άλλα, «βαριάς βιομηχανίας» της χώρας, αποδεικνύει πόσο μοιάζει η πρώτη φορά Αριστερή κυβέρνηση στις προηγούμενες. Δυστυχώς η πολιτική τάξη στην πλειονότητά της είναι ακαλλιέργητη, γι' αυτό και δεν της καίγεται καρφί για τον πολιτισμό. Επί σειρά ετών οι υπουργοί Πολιτισμού επιδεικνύουν μια αχαρακτήριστη, επικίνδυνη για την σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία και παραγωγή, ελαφρότητα. Και ανευθυνότητα.
Πολλοί περίμεναν από μια αριστερή κυβέρνηση την θεσμοθέτηση του τρόπου που θα διορίζονται οι διευθυντές στους κρατικούς πολιτιστικούς φορείς: με προκήρυξη θέσης και ανοιχτούς, διαφανείς διαγωνισμούς , ώστε να αναδεικνύεται ο πλέον κατάλληλος, ανεξαρτήτως κομματικών συμπαθειών.
Οπωσδήποτε ο κ. Μπαλτάς δεν υστερεί σε «καλλιέργεια». Υστερεί σε ευαισθησία και πολιτική ευθυκρισία. Γιατί αν ο υπουργός Πολιτισμού δεν χαίρει της εμπιστοσύνης των ανθρώπων του χώρου, τότε πώς μπορεί να είναι αποτελεσματικός, όταν μάλιστα αποδεικνύεται (απ' όσα είπε στην πρόσφατη, στις 11 Απριλίου, εμφάνισή του στην εκπομπή Focus της ΕΡΤ) ότι αγνοεί βασικά ζητήματα των πεδίων που αφορούν το ΥΠ.ΠΟ.;
Η συμμετοχή των καλλιτεχνών στη σημερινή, δεύτερη συνάντηση στο θέατρο Σφενδόνη ήταν εμφανώς μικρότερη της πρώτης. Ήταν αναμενόμενο, από τη στιγμή που ο κ. Μπαλτάς όρισε πριν από μία εβδομάδα νέο καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο – άρα εξέλιπε ο βασικός λόγος της πρώτης κινητοποίησης. Αρκετοί απ' όσους πήραν τον λόγο επανήλθαν στην ανάγκη να απομακρυνθεί ο κ. Μπαλτάς, αίτημα παράδοξο από τη στιγμή που ανάμεσά τους βρίσκονταν ο κ. Θεοδωρόπουλος. Δεν μπορείς να βάλλεις κατά του υπουργού, όταν αποδέχεσαι και συνομιλείς με την επιλογή του!
Πολλοί περίμεναν από μια αριστερή κυβέρνηση την θεσμοθέτηση του τρόπου που θα διορίζονται οι διευθυντές στους κρατικούς πολιτιστικούς φορείς: με προκήρυξη θέσης και ανοιχτούς, διαφανείς διαγωνισμούς , ώστε να αναδεικνύεται ο πλέον κατάλληλος, ανεξαρτήτως κομματικών συμπαθειών. Όσον αφορά το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, μετά την περιπέτεια με τον Φαμπρ και λόγω του περιορισμένου χρόνου, το ΥΠ.ΠΟ. θα μπορούσε να ορίσει διευθυντή για έναν χρόνο, που να προχωρήσει και να τρέξει τη φετινή διοργάνωση, και αμέσως μετά την λήξη της να προκηρύξει διαγωνισμό για τον διευθυντή της επόμενης τριετίας.
Αλλά ο νόμος 4370, άρθρο 67, που ψηφίστηκε στις 7 Μαρτίου 2016, δεν προβλέπει διαγωνισμό για την κάλυψη της θέσης. Και με το νέο νόμο ο καλλιτεχνικός διευθυντής διορίζεται από τον υπουργό Πολιτισμού, του οποίου επιλογή είναι και τα τρία από τα επτά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικό Φεστιβάλ Α.Ε. (τα άλλα τρία διορίζονται από τον υπουργό Ανάπτυξης)..
Έτσι, βάσει της παλιάς τακτικής (διορισμός διευθυντών με πολιτικά κριτήρια) , ο κ. Θεοδωρόπουλος θα είναι διευθυντής του φεστιβάλ την τριετία 2016-8. Στην πρώτη δήλωσή του είπε ότι το φετινό πρόγραμμα θα αποτελεί επιλογή από προτάσεις κατατεθειμένες στην προηγούμενη διεύθυνση, και συμπλήρωσε: «Αν εγώ μπορέσω να δώσω ένα προσωπικό στίγμα στο Ελληνικό Φεστιβάλ, αυτό θα φανεί από του χρόνου». Αν το «προσωπικό στίγμα» θα προκύψει μέσα και από συζητήσεις με την καλλιτεχνική κοινότητα, που - όπως είπε στη σημερινή συνάντηση- θα αρχίσουν τον ερχόμενο Ιούνιο, μένει να αποδειχθεί. Οπωσδήποτε είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι στη δεύτερη μόλις συνάντηση απουσίασαν σημαντικοί εκπρόσωποι της σύγχρονης σκηνής, πρόσωπα που μπορεί κανείς να φανταστεί ως υποψηφίους διευθυντές (και των οποίων τα ονόματα έχουν πέσει στη σχετική συζήτηση), των οποίων η γνώμη και συμμετοχή θα ήταν ιδιαιτέρως χρήσιμη αυτήν τη στιγμή.
Οπωσδήποτε είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι στη δεύτερη μόλις συνάντηση απουσίασαν σημαντικοί εκπρόσωποι της σύγχρονης σκηνής, πρόσωπα που μπορεί κανείς να φανταστεί ως υποψηφίους διευθυντές (και των οποίων τα ονόματα έχουν πέσει στη σχετική συζήτηση), των οποίων η γνώμη και συμμετοχή θα ήταν ιδιαιτέρως χρήσιμη αυτήν τη στιγμή.
Ειπώθηκαν διάφορα από τους παρευρισκόμενους που πήραν τον λόγο στη σημερινή συνέλευση. Κάποιοι μίλησαν και πάλι για αποχή και άρνηση συμμετοχής στο Φεστιβάλ Αθηνών, κάτι προφανώς χωρίς αντίκρυσμα αφού οι παρευρισκόμενοι δεν νομιμοποιούνταν να μιλούν εκ μέρους όλων (και μάλιστα από τη στιγμή που απείχαν δημιουργοί άλλων, πλην των παραστατικών, τεχνών. Άλλων οι προτάσεις στερούνταν σοβαρότητας, όπως η προτροπή για μελέτη του καταστατικού του Φεστιβάλ, που θα μπορούσε –λέει- να φωτίσει τους ενδιαφερόμενους για την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η διεκδίκηση. Ή η πρόταση να γίνει το Φεστιβάλ Αθηνών σαν το Φεστιβάλ της Αβινιόν και του Εδιμβούργου, με επίσημο και παράλληλο πρόγραμμα –στο παράλληλο θα μπορούσαν να ενταχθούν παραγωγές μικρού κόστους. Μόνο που τα εν λόγω φεστιβάλ βασίζονται στους επισκέπτες από άλλες χώρες και όχι στο τοπικό κοινό τους, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών. Επιπλέον η Αβινιόν είναι μια μικρή επαρχιακή πόλη με 90.000 πληθυσμό, που καλωσορίζει με χαρά παραστάσεις και τουρισμό ένα μήνα το καλοκαίρι –δεν είναι η Αθήνα των υπερχιλίων παραστάσεων της χειμερινής σεζόν. Όσο για το Εδιμβούργο είναι τόσο βόρεια, που τους καλοκαιρινούς μήνες δεν σκάει ο τζίτζικας και ευχαρίστως παρακολουθεί κανείς θέατρο σε κλειστό χώρο.
Συμπέρασμα; Καλές οι συζητήσεις, τύπου άμεσης δημοκρατίας, αλλά όταν λείπει η θεσμική διαχείριση και εκπροσώπηση, συνήθως δεν είναι αποτελεσματικές. Αυτή τη στιγμή προέχει η ανανέωση της σχέσης των ηθοποιών με το Σωματείο τους. Οι εκλογές του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών στις 25 Απριλίου είναι μια ευκαιρία να προσέλθουν τα μέλη του (περί τις δέκα χιλιάδες) και με την ψήφο τους να εκφράσουν τη θέλησή τους για την «επανίδρυση» και την ενδυνάμωσή του. Ο Αργύρης Ξάφης και ο Νίκος Χατζόπουλος, μέλη του νυν διοικητικού συμβουλίου του ΣΕΗ, κατήγγειλαν ότι κομματικές συσπειρώσεις εμποδίζουν την καλή λειτουργία και τον εκσυγχρονισμό του ΣΕΗ και απομακρύνουν ανθρώπους που έχουν όρεξη να δουλέψουν για το καλό όλων. Η κούραση και η απογοήτευση που επιφυλάσσει η συμμετοχή στα κοινά, όταν μάλιστα πρόκειται για παλιά σωματεία, με μεγάλο παρελθόν και γερασμένες αρχές, είναι κατανοητή. Αρκεί να μην παίρνει τη μορφή προτροπής σε ακόμη μεγαλύτερη αποχή, που ενισχύει τελικά τους «επαγγελματίες» του συνδικαλισμού, αυτούς που δεσμεύουν το συμφέρον της συντεχνίας σε κομματικές γραμμές. Ιδού το στοίχημα των επόμενων συναντήσεων που πρέπει να γίνουν: πώς οι καλλιτέχνες του θεάτρου (της μείζονος σε παρουσία και δυναμική εγχώριας τέχνης) θα αλλάξουν το Σωματείο τους, ώστε να λειτουργεί υπερκομματικά και, με την ενεργή συμμετοχή του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού μελών, να γίνει όργανο πίεσης ως προς την αδιάφορη πολιτεία για δημιουργικές λύσεις στα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χώρος.
