Ασκήσεις ιδιορρυθμίας… που φέρνουν μέσα στο πανέμορφο κτίριοτου Βυζαντινού και ΧριστιανικούΜουσείου δύο έργα με συναφή στοιχείακαι σχετικά κοινή προβληματική (αλλάεμφανώς διαφορετική πλαστική προσέγγι-ση), που καταπιάνονται με τον «δημόσιοχώρο».
Σε μια τυπική εκθεσιακή εγκατάσταση,η οποία δημιουργεί δύο διαφορετικές ενότητες –μια για κάθε project–, χωρίς όμωςνα χωρίζει ερμητικά το ένα από το άλλο, οιθεατές έρχονται αρχικά αντιμέτωποι με τηνεγκατάσταση του Βλάχου, που συμπεριλαμβάνει κομμάτια από τα πιο σημαντικάέργα του καλλιτέχνη. Διάσπαρτες πάνωσε τραπέζια, οι –δίκην υπόθεσης εργασίας– πρωτόλειες μακέτες των διαφορετικώνκτιρίων-συμβόλων, όπως της ΑμερικανικήςΠρεσβείας ή του Πύργου Αθηνών, ανάμεσασε άλλα paraphernalia (όπως π.χ. ντοσιέ μεαποκόμματα εφημερίδων και άλλων εντύπων, ή πίνακες ονομάτων και στατιστικής),δίνουν την αίσθηση ενός «εργαστηριακού γλυπτού» (όχι δηλαδή ενός πραγματικούεργαστηρίου, όπου προέχει η έρευνα, αλλάμιας πλαστικής προσομοίωσης εργαστηρίου που εμπεριέχει κάποια έρευνα η οποίαεκφράζεται μέσα σε συγκεκριμένα όριασύγχρονης αισθητικής). Αν και με την πρώτη ματιά αυτό θα μπορούσε να φανεί επιφανειακό, τελικά λειτουργεί καλά στο σύνολότου, γιατί δεν είναι κάτι που επιχειρεί νακρυφτεί. Δεν υπάρχει επίφαση της πολιτικής τέχνης, ούτε επιτήδευση βαθυστόχα-στης έρευνας. Συγχρονισμένος πολύ επιτυχώς με τη θεματολογία του –είτε με τηναντιπαράθεση της απτής πραγματικότηταςκαι της εξέλιξης της πραγματικής Ιστορίαςμε το International Style (αρχιτεκτονικόστιλ που δημιουργήθηκε με την πρόθεσηνα υπερβεί πολιτισμικά σύνορα και εθνικέςταυτότητες, πάνω στο οποίο βασίστηκε ημοντέρνα αρχιτεκτονική) που χαρακτηρίζεικτίρια όπως η Αμερικανική Πρεσβεία, είτεμε τις δομές ισχύος στις σχέσεις κράτουςκαι πολιτών μέσω της αρχιτεκτονικής ρητορικής και, εσχάτως, με τη γεωπολιτικήστρατηγική κρατών και τις πολιτικές «διαπραγματεύσεις μέσω κτιρίων»– δημιουργείέναν αισθητικό αλλά μολυσμένο με την«πραγματικότητα» μικρόκοσμο μέσα στονάσπρο κύβο.
Ο Βλάχος επιλέγει επιτυχημένα να χρησιμοποιήσει τον πιο απλό τρόπο μακέτας αρχιτεκτονικής άσκησης (τις οποίες βέβαια«πειράζει» προκειμένου να ισχυροποιήσει τοσχόλιό του) και όχι κάτι εξεζητημένο, αφαι-ρώντας την αίσθηση ότι τα μεμονωμένααντικείμενα αποτελούν έργα τέχνης λόγωτης πλαστικότητάς τους. Καμιά φορά όμως,τα ντοσιέ με τις συγκεντρωμένες πληροφορίες –ενώ προσθέτουν συνθετικά– δενκαταφέρουν να μας συνεπάρουν. Οι πληροφορίες (κυρίως μέσω αποκομμάτων τουΤύπου) που αναφέρονται σε καταστάσειςκαι γεγονότα για τα οποία έχουμε διαβάσειπολλές φορές, αν και επιλεγμένες ιδιαίτερακαίρια, δεν μας δίνουν κάποιο στίγμα ή αποτέλεσμα προσωπικής, ιδιοσυγκρασιακήςέρευνας. Ωστόσο, παρά τις κάποιες ήπιεςαντιρρήσεις, το έργο του Βλάχου (εκτός τουότι λειτουργεί σε πρώτο βαθμό) μοιάζει ναέχει δυνατότητες εξέλιξης.
Μετά από τη βόλτα ανάμεσα στα γκρι,σχεδόν μονολιθικά, κτίρια εξουσίας, μεταφερόμαστε μέσω προβολών στο «εργαστήριο» του Ζάφου Ξαγοράρη. Πρόκειταιγια τοποθεσίες νυν no man’s land, χωρίςκαμία παροντική χρήση αλλά με μεγάληιστορία. Ο Ζαγοράρης αποτελεί έναν απόαυτούς τους καλλιτέχνες που στην πορείατης δουλειάς τους άφησαν την προσωπικήτους αναμέτρηση με τον καμβά και βγήκαν να δημιουργήσουν για και –συγκεκριμένα– σε αυτούς τους φαινομενικά «κενούς»(κυριολεκτικά, αλλά όχι συναισθηματικά)χώρους, προκειμένου να ανακτήσουν τιςμνήμες που τους περιβάλλουν και, μαζί μεκάποιες καινούριες αναγνώσεις, να δώσουννέες προοπτικές… Αυτή η πρακτική είναιαρκετά διαδεδομένη πλέον ανάμεσα σεπολλούς καλλιτέχνες, οι οποίοι δεν επεμβαίνουν στον δημόσιο χώρο με έργα κατα-σκευασμένα ειδικά για την τοποθεσία πουεστιάζουν, ούτε καν χρησιμοποιούν υλικάπου υπάρχουν εκεί για να ανακατατάξουντον περιβάλλοντα χώρο, αλλά αφουγκράζονται, ερευνούν, κατανοούν και βιώνουν τηνιστορία αυτών των κατακερματισμένων καιπληγωμένων «τόπων» χρησιμοποιώντας τηνκαλλιτεχνική πρακτική ως όχημα για να ξαναδώσουν φωνή και να αφυπνίσουν τα επίπεδα εκείνα της Ιστορίας που καλύφθηκανμεν λόγω κοινωνικοπολιτικών συνθηκών,αλλά δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν. μέσα από τη βιντεοσκοπημένηκαταγραφή, στο έργο του Ξαγο-ράρη βλέπουμε την απομόνωση και πώς αυτή «εκπέμπεται» κυριολεκτικάμέσα από τα εγκαταλελειμμένα χωριά τηςΚύπρου μετά το διωγμό των κατοίκων τους,αλλά και τον τρόπο που ο Ξαγοράρης σηματοδοτεί και ανατρέπει μαζί αυτή τη σιωπή,«κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου» καιγεμίζοντας τα μέρη αυτά με θόρυβο ζωήςμέσω των ηχητικών του έργων! Χρησιμοποιώντας το σύμβολο της «καμπάνας», πουσηματοδοτεί το «οικουμενικό» κάλεσμα γιασυνάθροιση –ή ακόμη και τον παλμό τηςζωής ενός τόπου οργανωμένού σε μικρέςκοινωνίες–, δημιουργεί έργα που διαταράσ-σουν τις σημερινές γεωπολιτικές καταστάσεις ως έχουν. Μια κρεμασμένη καμπάναστο πιο ερημικό και απομονωμένο μέροςχτυπάει δυνατά, καλώντας συμβολικά τονκόσμο να γυρίσει και να δει «καλύτερα» τιτρέχει γύρω του. Μια φασαρία που ζητάάμεση κατανόηση! Σε άλλες περιπτώσεις οικαμπάνες, μισοθαμμένες και εγκλωβισμένες σε ογκώδεις κύβους, αντηχούν πνιγηράκάποιους ψιθύρους σηματοδοτώντας μιαμνήμη ζωής.
Η έρευνα του Ζάφου Ξαγοράρη, αλλά καιο τόσο ευρηματικός και αποτελεσματικόςτρόπος που επιλέγει να σηματοδοτήσει αυτούς τους χώρους, καθιστούν το έργο τουιδιαίτερο και μοναδικό. Η ισορροπία ανάμεσα στην τέχνη και τον πολιτικό ακτιβισμό,στην έρευνα και την ποίηση, στην κοινωνικοϊστορική αναζήτηση και την έννοια τουρόλου της εικαστικής έκφρασης, βρίσκεισε αυτά τα projects μια καταπληκτικήισορροπία – γεγονός που δεν είναι καθόλουπροφανές και εύκολο σε τέτοιου τύπουδουλειές, και από αυτή τη σκοπιά το έργοείναι πολύ σημαντικό.Κατά τη γνώμη μου όμως, όπως είναι σύνηθες σε παρόμοιες μορφές καλλιτεχνικήςέκφρασης, πολλές φορές η μεταφορά τουέργου σε διαφορετικά συμφραζόμενα χώρου δεν πετυχαίνει αντίστοιχα. Ενώ δηλαδήκάτι τόσο σπουδαίο σε όλες τις πτυχέςεξελίσσεται στον αρχικό του προορισμό,όπου ουσιαστικά υφίσταται και το έργο, ημεταφορά του στο μουσείο –προκειμένουνα ειδωθεί από επιπλέον κοινό– δεν είναικαθόλου εφάμιλλη. Νομίζω πως σε αυτέςτις περιπτώσεις αυτό που θα πρέπει να παρουσιάζεται είναι μια ελλειπτική καταγραφή, ένα καινούριο έργο, που να μεταφέρεικυρίως την ποιητική του και λιγότερο νααναμεταδίδει τι συνέβη…
