Παρότι αποφεύγει τη δημοσιότητα όταν δεν αφορά κάποια ακτιβιστική παρέμβαση ή δράση, είναι από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες στον δικαιωματικό χώρο όπου δραστηριοποιείται πάνω από τρεις δεκαετίες τώρα στηρίζοντας και προωθώντας τα γυναικεία δικαιώματα με «έμφαση» στο τράφικινγκ και την ενδοοικογενειακή βία. «Ψυχή» του ΕΔΓΕ από την ίδρυσή του (1983) καθώς και της γραμμής SOS Δίπλα Σου που χρόνια τώρα διατηρεί (τηλ. 210 9700814), έχει αφιερώσει μια ολόκληρη ζωή στις ευαισθησίες και τα πιστεύω της δίχως, καθώς λέει, να το μετάνιωσε μήτε στιγμή, ακόμα κι όταν έγινε στόχος απειλών και συκοφαντιών. Άνθρωπος δυναμικός, αεικίνητος, ακλόνητος όσο αφορά τα ιδεώδη του αλλά ταυτόχρονα διαλλακτικός, συγκαταβατικός και προσηνής, σε κερδίζει με τη διάθεση προσφοράς, τους ανοικτούς ορίζοντες και το αλληλέγγυο πείσμα του. Θεωρεί τη φτωχοποίηση και τη βία που αυτή παράγει ως το κατ' εξοχήν γυναικείο ζήτημα σήμερα, χαίρεται εντούτοις που οι γυναίκες έχουν αναπτύξει σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άντρες τις έννοιες της συντροφικότητας και της ανταλλαγής υπηρεσιών και αγαθών «με τρόπους συχνά υπόγειους, ανεπαίσθητους αλλά άκρως αποτελεσματικούς». Εξαίρει την αφοσίωση και το έργο των πραγματικών εθελοντών διαχωρίζοντας τη θέση τους από κάποιες οργανώσεις και ΜΚΟ που δυσφημούν το χώρο, «παρότι μειοψηφία». Ζητά άμεσες παρεμβάσεις στις λειτουργίες και τις αρμοδιότητες της αστυνομίας και της δικαιοσύνης που θα ενθαρρύνουν ακόμα περισσότερα θύματα τράφικινγκ ή/και κακοποίησης να ξεφύγουν από τα κυκλώματα της σωματεμπορίας και της διακίνησης ανθρώπων, τον εκσυγχρονισμό του νόμου για την πορνεία και την άμεση υιοθέτηση από την Πολιτεία της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Οι δυσκολίες πολλές, οι αντιξοότητες επίσης, το ψυχολογικό φορτίο ώρες-ώρες βαρύ, εκείνο όμως που έχει σημασία γι' αυτή είναι οι «ξανακερδισμένες ζωές», η μεγαλύτερη ικανοποίηση και το ισχυρότερο κίνητρο να συνεχίσει το έργο της: «Το να ακούς μια ωφελούμενη να σου λέει "ευχαριστώ που με κατάλαβες και με πίστεψες", το να μεταλαμπαδεύεις τις αξίες των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ισότητας, της αντίθεσης στον ρατσισμό και τον σεξισμό παραθέτοντας σεμινάρια σε νέους ανθρώπους όχι μόνο σε γεμίζει δύναμη και αισιοδοξία αλλά σε βοηθά, επιπλέον, να καταλάβεις και να χειριστείς καλύτερα τον ίδιο σου τον εαυτό».
— Εκατομμύρια γυναίκες κατέβηκαν στο δρόμο στην Αμερική αλλά και παγκόσμια τον περασμένο μήνα για να διαδηλώσουν κατά του Τραμπ – το Women's March ήταν η μεγαλύτερη φεμινιστική κινητοποίηση τις τελευταίες δεκαετίες. Καλός ο «οιωνός»;
Ναι και είχαν φυσικά κάθε δίκιο να ξεσηκωθούν ενάντια σε έναν πρόεδρο που είχε ήδη προεκλογικά δείξει τις διαθέσεις του απέναντι στις γυναίκες, τους μετανάστες και τις μειονότητες. Δεν είναι μόνο οι σεξιστικές του εκφράσεις και τα «αστειάκια», εδώ μιλάμε για έναν άνθρωπο που υπογράφει νόμους όπως η εκτελεστική πράξη κατά των αμβλώσεων η οποία απαγορεύει τη χρηματοδότηση ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται σε θέματα οικογενειακού προγραμματισμού και αναπαραγωγικών επιλογών, εφόσον μεταξύ αυτών υπάρχει η άμβλωση. Κάτι που μάλιστα δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ αλλά πολλές αναπτυσσόμενες, φτωχές ή και εμπόλεμες χώρες όπου αυτές οι ΜΚΟ δραστηριοποιούνται, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή και την υγεία πολλών νέων γυναικών, ειδικά των μη προνομιούχων γιατί εκείνες έχουν το πρόβλημα, οι ευκατάστατες βρίσκουν χρήματα, γιατρούς και τρόπους. Οι αμβλώσεις κινδυνεύουν να βρεθούν εκτός ασφαλιστικού συστήματος, να γίνονται πάλι στα κρυφά - θα ξαναγυρίσουμε φαίνεται στις βελόνες πλεξίματος που χρησιμοποιούσαν τον Μεσαίωνα, σε μια κατάσταση δραματική που στην Ελλάδα τη μάθαμε από τις εξιστορήσεις των παππούδων μας. Στη Μυτιλήνη π.χ., όταν ήταν να γεννήσει μια γυναίκα, της φτιάχνανε καλού κακού κι ένα σάβανο... Αυτό που καταρχήν καταστρατηγείται έτσι είναι το δικαίωμα στην ελεύθερη επιλογή αφού παρεμποδίζεται τόσο το δικαίωμα αυτοδιάθεσης όσο και ο οικογενειακός προγραμματισμός. Εμείς στο Δίκτυο θεωρούμε απαράβατο το δικαίωμα στην επιλογή αυτή, μολονότι στηρίζουμε τις ωφελούμενες που πρόκειται να τεκνοποιήσουν. Είναι όμως και θέμα ασφάλισης των φτωχών γυναικών που είναι πραγματικά οι φτωχότερες των φτωχών – και δεν είναι μόνες, πολλές από αυτές έχουν να μεγαλώσουν παιδιά. Μην ξεχνάμε ότι στο 90% των μονογονεϊκών οικογενειών, γυναίκα είναι η επικεφαλής. Αν δεν έχει εργασία ούτε κάποιο βοήθημα από τον πρώην σύζυγο, είτε θα πεινάσει εκείνη και τα παιδιά της ή θα αναγκαστεί να καταφύγει σε άλλους τρόπους επιβίωσης. Έχω πάει, ξέρετε, παλιότερα στην Αμερική κι εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο δεν ήταν η φτώχεια που συνάντησα σε κάποια μέρη αλλά η εξαθλίωση, η απελπισία, αντάξιες χώρας τριτοκοσμικής. Αν βρεθείς εκτός συστήματος υγείας και πρόνοιας εκεί, είσαι χαμένος, μόνο στην εθελοντική αλληλεγγύη μπορείς να ελπίζεις. Από μια άποψη, ίσως είναι προτιμότερο να είσαι άπορος στην Αφρική π.χ. όπου τουλάχιστον θα σε συντρέξουν οι συγγενείς και η κοινότητά σου, είναι ακόμα ισχυροί εκεί οι κοινωνικοί δεσμοί.
— Οι φεμινίστριες κατηγορήθηκαν, ωστόσο, ότι δεν έδειξαν την ίδια ευαισθησία με τις σεξιστικές επιθέσεις κατά της Μελάνιας Τραμπ.
Μα δεν είναι δουλειά των φεμινιστριών να τρέξουν να υπερασπιστούν την κάθε Μελάνια. Δουλειά τους είναι να διεκδικούν αξιοπρέπεια, δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες για εκείνες που τα στερούνται. Αυτός είναι αγώνας ουσίας και όχι η στήριξη μιας καθ' όλα προνομιούχας κυρίας που έχει κάνει τις απολύτως συνειδητές επιλογές της. Για το σεξισμό τώρα γενικά ως συμπεριφορά και δημόσιο λόγο, που σαν τέτοιος δεν χαρακτηρίζει απαραίτητα μόνο τους συντηρητικούς, βεβαίως και έχουμε διαμαρτυρηθεί οι γυναίκες – πολλάκις. Αποτελεί όμως παρανυχίδα όταν έχεις να αντιμετωπίσεις σοβαρά θέματα όπως η ανέχεια, η ανασφάλεια και ο σκληρός αγώνας για την επιβίωση που δίνουν καθημερινά εκατομμύρια γυναίκες διεθνώς.
Κάθε γυναίκα και άντρας δεν ορίζονται από το «φαίνεσθαι», το τι φορούν ή αν χαμογελούν, αλλά από τις αξίες και τις τοποθετήσεις τους. Αγωνιζόμαστε και αν αυτό δεν θεωρείται αρκετά «θηλυκό», τότε υπάρχει πρόβλημα με το πώς ορίζεται η θηλυκότητα.
— Αλλά πώς ξεκινήσατε να ευαισθητοποιείστε για θέματα γυναικεία και δικαιωματικά;
Μέσα δεκαετίας του '70 σπούδαζα στην Αγγλία και δεν έβρισκα δημόσιο παιδικό σταθμό για τον γιό μου. Το θεωρούσα απαράδεκτο για μια ανεπτυγμένη χώρα και κάπως έτσι βρέθηκα «μπλεγμένη» στο φοιτητικό και το γυναικείο κίνημα της εποχής. Ναι, κερδίσαμε πάρα πολλά αυτά τα χρόνια οι γυναίκες σε όλα τα επίπεδα, παρότι βέβαια υπήρξαν και πισωγυρίσματα – η ιστορία, βλέπεις, δεν προχωρά σε ευθεία γραμμή. Και πάντα μας δυσφημούσαν τις φεμινίστριες, ότι είμαστε τάχα όλες ενάντια στον άνδρα, άσχημες, υστερικές, «ανώμαλες» κ.λπ., έχω συνηθίσει πια να τα ακούω αυτά. Αν μάλιστα αγωνιζόμαστε γενικότερα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, είμαστε στο μυαλό κάποιων σχεδόν τρομοκράτισσες!
— Μήπως όμως καταλήξατε οι γυναίκες και λίγο «άντρες» στον αγώνα για την ισότητα, υιοθετώντας αξίες πατριαρχικές καθώς συχνά λέγεται; Ή μήπως η κριτική αυτή αναπαράγει έμφυλα πρότυπα;
Κάθε γυναίκα και άντρας δεν ορίζονται από το «φαίνεσθαι», το τι φορούν ή αν χαμογελούν, αλλά από τις αξίες και τις τοποθετήσεις τους. Αγωνιζόμαστε και αν αυτό δεν θεωρείται αρκετά «θηλυκό», τότε υπάρχει πρόβλημα με το πώς ορίζεται η θηλυκότητα. Επίσης είμαστε υπερήφανες που είμαστε γυναίκες κι αν αυτό ενοχλεί, τότε το μειονεκτικό συναίσθημα υπάρχει σε αυτούς που ενοχλούνται.
— Ποιο θεωρείτε κορυφαίο γυναικείο ζήτημα στις μέρες μας;
Τη φτωχοποίηση. Και την ακραία φτώχεια. Που απειλεί ολοένα περισσότερους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, με τις γυναίκες όμως σε ακόμα υποδεέστερη θέση. Μια γυναίκα άπορη ή οικονομικά εξαρτώμενη, μια γυναίκα που εξαναγκάζεται να εργάζεται σε συνθήκες σκλαβιάς τι να τα κάνει τα δικαιώματα στα χαρτιά; Ακόμα και κάποιοι που υπερθεματίζουν σε δικαιώματα λησμονούν ότι, χωρίς ίσες ευκαιρίες στην ευημερία τα ανθρώπινα δικαιώματα καταλήγουν ουσιαστικά κενό γράμμα.
- Εκτός από «αντιδικαιωματική», η φτώχεια είναι και μια από τις χειρότερες μορφές βίας...
Ακριβώς, πάνε άλλωστε συνήθως μαζί αυτά. Η αντίδραση στην εξουσιαστική βία της πατριαρχίας είναι για πολλές γυναίκες και τα παιδιά τους προϋπόθεση επιβίωσης, κάτι σαν αντάρτικο ενάντια σε ξένες δυνάμεις κατοχής. Το καλό, ωστόσο, με τις γυναίκες είναι ότι έχουμε αναπτύξει σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άντρες τις έννοιες της κατανόησης, της αλληλεγγύης και της ανταλλαγής υπηρεσιών και αγαθών, με τρόπους συχνά «υπόγειους», ανεπαίσθητους αλλά άκρως αποτελεσματικούς. Αυτό είναι που με κάνει να αισιοδοξώ. Γνωρίζουμε βλέπεις οι γυναίκες τι σημαίνει προσφορά – σε όλες τις οργανώσεις και τις δομές αλληλεγγύης οι γυναίκες είναι που πρωταγωνιστούν και μάλιστα με τρόπο αθόρυβο και πολύ ουσιαστικό. Εκεί που ο μέσος άνδρας ο γαλουχημένος με τις αξίες μιας πατριαρχικά δομημένης κοινωνίας σκέφτεται με τη λογική «να σε πατήσω πριν με πατήσεις», η γυναίκα προτάσσει το «σε στηρίζω για να με στηρίξεις».
— Γιατί άραγε η Ελλάδα δεν έχει ακόμα εφαρμόσει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας;
Δεν ξέρω γιατί καθυστερεί αυτό αλλά είναι ανεπίτρεπτο. Πιθανόν να είναι γραφειοκρατικοί οι λόγοι, πιθανόν και οικονομικοί ώστε να μην επιβαρύνεται το κράτος τα έξοδα για την προστασία θυμάτων και μαρτύρων. Και είναι διαπιστωμένο ότι όπου υπάρχει αυξημένη πορνεία και εκμετάλλευση γυναικών παρατηρούνται αντίστοιχα υψηλά ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας γιατί «εκπίπτει» περισσότερο ο ρόλος της γυναίκας στα μάτια των ανδρών.
— Αλλά έχετε ζητήσει να απαλλάσσονται τα θύματα από κατηγορίες που αφορούν πράξεις αυτοάμυνας. Κι αν κάποιος σας κατηγορήσει ότι τάχα έτσι υποθάλπτετε τη βία;
Υπάρχει στο ποινικό δίκαιο πρόβλεψη για αυτοάμυνα που δυστυχώς δεν λαμβάνεται υπόψη ως ελαφρυντικό στην περίπτωση πολλών γυναικών με την ωμή δικαιολογία ότι 'δεν συνάδει με την γυναικεία φύση', δίνουν δηλαδή τα δικαστήρια βαριές ποινές σε γυναίκες ενώ θα αναγνώριζαν ελαφρυντικά σε άνδρες. Αυτό είναι συμπέρασμα ερευνητών που διαπίστωσαν ποινές δυσανάλογες για όμοιες πράξεις, με επιβάρυνση των γυναικών.
— Σκέφτονται όμως άραγε άραγε όλοι τόσο αλληλέγγυα σε αυτές τις δομές; Έχουν βλέπετε ακουστεί για κάποιες ΜΚΟ ουκ ολίγα.
Υπάρχουν πράγματι άνδρες και γυναίκες που έχουν εκμεταλλευτεί καταστάσεις και πράγματα για ίδιο όφελος, που έχουν πλουτίσει ή κερδίσει εξυπηρετήσεις κι αξιώματα, αμαυρώνοντας έτσι τις έννοιες της αλληλεγγύης και του εθελοντισμού. Έχουμε μάλιστα ζητήσει οι ίδιοι οι εμπλεκόμενοι-ες να υπάρξει ένα ξεκαθάρισμα στο χώρο. Επειδή όμως τον ζω από τα μέσα πολλά χρόνια, σας βεβαιώνω ότι πρόκειται για μια μειοψηφία. Οι περισσότεροι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται έχουν κίνητρα ευγενή και ειλικρινή διάθεση προσφοράς που φτάνει στην αυτοθυσία σε κάποιες περιπτώσεις. Συμβαίνει μάλιστα οι αποκλειστικά εθελοντικές οργανώσεις να κάνουν συχνά ουσιαστικότερη δουλειά από τις επιδοτούμενες. Όσο αφορά το Δίκτυο, τις ίδιες υπηρεσίες που προσφέραμε μέχρι το 2008 οπότε είχαμε χρηματοδότηση – ιατρική, ψυχολογική και νομική στήριξη, διερμηνείς – ανεκτίμητη η ύπαρξη καλών και αξιόπιστων διερμηνέων όταν έχεις να κάνεις με αλλοδαπά θύματα, μια λάθος μεταφρασμένη λέξη μπορεί να αθωώσει έναν δράστη που έχει συλληφθεί ή να παραπλανήσει την έρευνα -, συνοδοί κ.λπ. προσφέρουμε και τώρα, με εξαίρεση τον ξενώνα που δυστυχώς δεν μπορούμε πια να συντηρήσουμε με τα δικά μας μέσα. Διαθέτουμε βέβαια όσοι-ες μπορούμε τον χώρο μας για φιλοξενία ωφελούμενων κι αυτό καμιά φορά λειτουργεί και σαν μέσο πίεσης στους αρμόδιους. Συχνά βάζουμε λεφτά κι από την τσέπη μας κι ας μη μας περισσεύουν. Μιλάμε για εκατοντάδες ανθρώπους σε όλη την Ελλάδα, ανάμεσά τους εκπαιδευτικοί, δικηγόροι, γιατροί, νοσηλευτές και κοινωνικοί λειτουργοί που συντρέχουν όταν και όπου παραστεί ανάγκη. Τη γραμμή SOS «Δίπλα Σου», πάλι, που από το 2003 έχει εξυπηρετήσει πάνω από 14.000 περιστατικά (τηλ. 210 9700814) την κρατάμε εθελοντικά με βάρδιες σε 24ωρη βάση. Όλα αυτά σε κλίμα εμπιστοσύνης και εχεμύθειας, σχεδόν συνωμοτικά γιατί έχουμε, βλέπετε, να κάνουμε με υπόκοσμο. Γι΄αυτό άλλωστε τα μέλη μας δεν «διαφημίζουν» τη δράση τους, παρουσιάζομαι εγώ που τόσα χρόνια με έχουν μάθει.
— Έχετε ποτέ δεχτεί προσωπικά εσείς ή άλλα μέλη απειλές ή επιθέσεις για τις δράσεις σας;
Πολλές φορές και μαζί συστηματική συκοφάντηση, τόσο για περιπτώσεις ενδοοικογενειακών συγκρούσεων όσο και για τα θέματα σωματεμπορίας. Έχουμε όμως εκπαιδευτεί από την Antidefamation League και άλλους φορείς ώστε να αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά την επιθετικότητα που παραδοσιακά συνοδεύει κάθε αγώνα για ανθρώπινα δικαιώματα.
— Οικονομικά πώς το παλεύετε; Άκουσα να λέτε τον Σεπτέμβριο στη βουλή κατά τη Συνεδρίαση της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ότι αναγκαστήκατε να υποθηκεύσετε μέχρι και το σπίτι σας.
Είναι οι δωρεές, οι εισφορές των μελών – 25 Ευρώ το χρόνο, όσοι βέβαια δύνανται - κι από κει και πέρα το πορτοφόλι μας, όσο αντέχει. Αντιμετωπίζουμε διακινητές που μένουν σε πολυτελείς βίλες, διαθέτουν μπράβους και μισθώνουν δικηγόρους-σούπερσταρ ενόσω όχι λίγοι από μας δυσκολευόμαστε να δώσουμε μέχρι και το νοίκι μας, απειλούμαστε με έξωση, έχουμε χρέη... Όμως την τελευταία στιγμή όλο κάποιο «θαύμα» γίνεται και εκεί που λες πως έχεις φτάσει στο αμήν, παίρνεις μια βαθιά ανάσα και συνεχίζεις. Όσο για μένα, μικρό το κακό με το σπίτι, εδώ έχω «υποθηκεύσει» την ίδια μου τη ζωή!
Μια γυναίκα άπορη ή οικονομικά εξαρτώμενη, μια γυναίκα που εξαναγκάζεται να εργάζεται σε συνθήκες σκλαβιάς τι να τα κάνει τα δικαιώματα στα χαρτιά; Ακόμα και κάποιοι που υπερθεματίζουν σε δικαιώματα λησμονούν ότι, χωρίς ίσες ευκαιρίες στην ευημερία τα ανθρώπινα δικαιώματα καταλήγουν ουσιαστικά κενό γράμμα. Εξίσου βέβαια σοβαρό ζήτημα με τη φτώχεια είναι και η βία, πάνε άλλωστε συνήθως μαζί αυτά ―Νίκη Ρουμπάνη
— Είναι γνωστό ότι είμαστε χώρα προορισμού και διέλευσης θυμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων με τζίρο που υπολογίζεται στα 600 εκ. Ευρώ το χρόνο. Παρότι όμως εκτιμάται ότι στην Ελλάδα σήμερα εκδίδονται κάπου 18- 20.000 γυναίκες, μεταξύ των οποίων 1.000 ανήλικα κορίτσια, τα δηλωμένα θύματα τράφικινγκ είναι μόλις μερικές δεκάδες ετησίως.
Τα θύματα είναι χιλιάδες και δεν αφορούν μόνο το σεξ τράφικινγκ. Υπάρχει καταρχήν το εργασιακό τράφικινγκ που ανθεί στον αγροτικό τομέα και ξεσήκωσε αντιδράσεις μόλις τώρα που η ασφάλιση των εργατών γης πάει να γίνει υποχρεωτική ώστε να χτυπηθεί η μαύρη εργασία στα χωράφια, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ασφαλιστικά έσοδα. Θα μειώσει επίσης τον αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ Ελλήνων και ξένων εργατών καθώς και το τράφικινγκ ανθρώπων που τους φέρνουν ομαδικά και τους πληρώνουν ελάχιστα, υποχρεώνοντάς τους να ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες - ένα καθεστώς δουλοπαροικίας που δημιουργεί μίσος για την Ελλάδα στις γειτονικές χώρες. Το σεξ τράφικινγκ, τώρα, αφορά κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά γυναίκες που τώρα δεν υπάρχει δυνατότητα να εξεταστούν ενδελεχώς λόγω του μικρού αριθμού ειδικευμένων αστυνομικών. Πολύ λίγες παίρνουν το θάρρος να το ομολογήσουν κι ακόμα λιγότερες να καταθέσουν. Η κατάσταση είναι τα τελευταία χρόνια απελπιστική, κυρίως επειδή η αρμόδια υπηρεσία της ΕΛΑΣ αποστελεχώθηκε από πολλά έμπειρα άτομα διότι μειώθηκε σημαντικά το προσωπικό της ενώ «φορτώθηκαν» και αρμοδιότητες του Ηθών. Αποτέλεσμα, η διακίνηση και η εκμετάλλευση να οργιάζουν. Το να γλιτώνουμε έπειτα έναν άνθρωπο τη φορά είναι πολύ λίγο, σημασία έχει να πιαστούν οι συμμορίες που την επομένη θα φέρουν άλλα τριάντα κορίτσια στη θέση του ενός που «έχασαν». Πρόβλημα όμως υπάρχει και στην απονομή της δικαιοσύνης – συμβαίνει πολλές φορές να δικάζεται πρωτόδικα ένας σωματέμπορας σε είκοσι χρόνια φυλακή π.χ., να ασκεί έφεση και να καταλήγει με μια πολύ μικρότερη ποινή ως προαγωγός, ενώ είναι διεθνές έγκλημα, με 10 χρόνια ποινή λιγότερο, ως «απλοί προαγωγοί».
— Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μα αφενός επειδή οι συμμορίες αυτές έχουν τεράστια οικονομική δύναμη και διασυνδέσεις, ακόμα και πολιτικές – δεν είναι τυχαίο που δικηγόροι με πολιτική σταδιοδρομία στο παρελθόν τους έχουν βρεθεί συνήγοροι σε τέτοιες υποθέσεις -, αφετέρου επειδή πολλοί δικαστές εξακολουθούν να έχουν άγνοια για το πώς ακριβώς λειτουργούν τα κυκλώματα των διακινητών. Υπάρχει επίσης εμπόριο παιδιών αλλά και νεαρών αγοριών καθώς οι σωματέμποροι βρήκαν νέα «φλέβα χρυσού» με την προσφυγική κρίση.
— Το ΕΔΓΕ και οι άλλες αλληλέγγυες ΜΚΟ και οργανώσεις πώς αντιδρούν;
Κάνουμε ό,τι μπορούμε αλλά βέβαια δεν διαθέτουμε ούτε την οικονομική επιφάνεια, ούτε την ισχύ εκείνων. Δεν τολμάμε πια, φαντάσου, να πιέσουμε τα κορίτσια που καταφεύγουν σε εμάς να καταθέσουν επειδή δεν είμαστε καθόλου σίγουροι ότι το σύστημα θα τις στηρίξει. Εδώ πολλές φορές δεν στηρίζει ούτε εμάς, πώς μετά να μας εμπιστευτούν τα θύματα; Σου λέει εντάξει, να καταθέσω σήμερα, όμως αύριο ποιος θα εγγυηθεί την ασφάλειά μου, τη δική μου και των συγγενών μου; Εξαιτίας της ανυπαρξίας νομικού πλαισίου για την προστασία μαρτύρων, κάποιες υποκύπτουν στη δωροδοκία ή τις απειλές ακόμα και για τη ζωή τους και καταλήγουν πίσω στους μαστροπούς. Αν δεν ενισχυθούν άμεσα οι λειτουργίες και οι αρμοδιότητες τόσο της αστυνομίας όσο και της δικαιοσύνης, δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε προόδους. Οι αρμόδιοι επικαλούνται την έλλειψη πόρων, εμείς πάλι λέμε ότι το ηθικό και κοινωνικό κόστος του τράφικινγκ υπερβαίνει το οποιοδήποτε λειτουργικό. Στο Βέλγιο π.χ. με τη σωματεμπορία ασχολούνται κάπου 500 αστυνομικοί, εδώ έχουν μείνει ζήτημα 20! Στην Ιταλία, το μαύρο χρήμα ανιχνεύεται καταρχήν από τις επενδύσεις κι αν κάποιος κατηγορείται ως σωματέμπορος, ήδη προτού τελειώσει η δίκη ό,τι ακίνητο διαθέτει κατάσχεται και μετατρέπεται σε παιδικό σταθμό, θέατρο ή νεανικό εργαστήρι. Χρειάζεται επίσης να αλλάξει ο νόμος για την άδεια διαμονής ώστε να προστατεύονται καλύτερα οι μετανάστριες-θύματα τράφικινγκ. Αλλά για όλα αυτά θα πρέπει να υπάρξει η ανάλογη πολιτική βούληση...
— Είχατε θυμάμαι στοχοποιηθεί κι εσείς παλιότερα όταν βρεθήκατε κατηγορούμενη ως συνεργάτρια διακινητών.
Ναι, πήγαν να με βγάλουν κι εμένα μαστροπό. Άλλη μια απόδειξη της άγριας στοχοποίησης που έχουμε υποστεί όσοι πολεμάμε το τράφικινγκ. Ένας δικηγόρος-συνήγορος σωματέμπορου που είναι επίσης συνήγορος υπόδικων Χρυσαυγιτών κι ένας δημοσιογράφος της Espresso ιδίου φυράματος είχαν στήσει τη δουλειά. Απαλλαχτήκαμε με βούλευμα το '11, μάρτυρες υπεράσπισης είχαν μάλιστα προσέλθει η Μαρία Δαμανάκη και η Νόρα Κατσέλη τις οποίες επίσης επιχείρησαν τότε να συκοφαντήσουν. Έγινε κάποια ζημιά με όλα αυτά, χάθηκε κι ο ξενώνας, όμως καθώς εμείς είμαστε προετοιμασμένοι στην οργάνωση για τέτοιες συκοφαντίες εξαντλήσαμε την συνεργασία μας με τις αρχές αποδεικνύοντας την αθωότητά μας σε θεσμούς που γνωρίζουν κιόλας από μέσα τη δράση μας.
— Είστε από τις παλιότερες οργανώσεις που ασχολείστε με το αντικείμενο.
Ξεκινήσαμε το 1983 οπότε συμμετείχαμε στη δημιουργία του Δικτύου Γυναικών Ευρώπης στη Λισαβόνα. Τότε τα περισσότερα θύματα τράφικινγκ προέρχονταν από τη Λατινική Αμερική και τις Φιλιππίνες - σήμερα κυριαρχούν Ανατολική Ευρώπη και Αφρική, όπου τις προσλαμβάνουν ως δήθεν υπηρέτριες με αόριστο ωράριο και αμοιβή, σε κάποιες δε περιπτώσεις τις υποχρεώνουν να εκπορνευθούν. Έχουμε μάλιστα δουλέψει σε προγράμματα τοπικής υποστήριξης σε συνεργασία με χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής με προτεραιότητα στην εκπαίδευση και τη διαχείριση κρίσεων.
— Πόσο εύκολο είναι να ξανακερδίσει τη ζωή του ένα θύμα τράφικινγκ;
Είναι δύσκολο, όχι όμως αδύνατο – καθόλου μάλιστα. Έχουμε πολλές περιπτώσεις κοριτσιών που κατάφεραν να ξεπεράσουν τα βιώματα της βίας, των απειλών, των εκβιασμών, του περιορισμού, των πολλαπλών βιασμών, να ανακάμψουν ψυχολογικά, να βρουν τον εαυτό τους, να σπουδάσουν, να κάνουν οικογένεια, καριέρα κ.λπ. Τέτοια παραδείγματα είναι η μεγαλύτερη ικανοποίηση για μας αλλά και το ισχυρότερο κίνητρο για να στηρίξουμε κάθε νέο περιστατικό, κάθε κορίτσι που θέλει να ξεφύγει, να περάσει στην άλλη μεριά του περιθωρίου. Δεν συνηθίζουν βέβαια να μιλούν γι΄αυτή τους την εμπειρία, αρνούνται και να θυμηθούν, έχουν κάνει "delete", που λέμε. Με αρκετές διατηρούμε τακτική επαφή, όπως με μια κοπέλα από την Αφρική που είχαμε προ ετών βοηθήσει - την είχαν πουλήσει σε σωματέμπορο στα 15 της... Πήγε στην Αγγλία όπου έκανε οικογένεια κι έγινε νοσηλεύτρια ασθενών με Αλτσχάιμερ και ΑΜΕΑ. «Έλα να σε φιλοξενήσω μερικές μέρες να ξεκουραστείς!», μου λέει όποτε μιλάμε. Δεν νομίζω βέβαια να βρω χρόνο να το κάνω αλλά το ενδιαφέρον τόσο το δικό της όσο και άλλων κοριτσιών που πήραν τη μοίρα τους στα χέρια τους με συγκινεί, δίνοντάς μου δύναμη να συνεχίσω! Να σημειώσω εδώ ότι κοινωνική επανένταξη θα πρέπει να προβλέπεται υποχρεωτικά επίσης για τους δράστες. Μερικοί από τους εγκληματίες που καταδικάζονται είναι νέα παιδιά ή νέες που τους έμπλεξαν και τους τρομοκράτησαν και έχουν ελπίδες να επανενταχτούν.
— Μήπως και η υφιστάμενη ανεπαρκής νομοθεσία για τις εκδιδόμενες γυναίκες (και άντρες) ευνοεί μεταξύ άλλων τα κυκλώματα εκμετάλλευσης; Πώς θα μπορούσε να αλλάξει προς το καλύτερο;
Ο νόμος για την πορνεία είναι ουσιαστικά ανεφάρμοστος κι αυτό φυσικά δίνει περιθώρια στα κυκλώματα. Εννοείται ότι χρειάζεται επανεξέταση. Μόνο ένας μονός αριθμός «σπιτιών» είναι νόμιμα, ενώ οι εκδιδόμενες, οι υποτίθεται νόμιμα, είναι γύρω στις χίλιες.
— Σε τι άλλους τομείς δραστηριοποιείστε;
Επιμόρφωση στελεχών κι επαγγελματιών: Διαμεσολάβηση σε ψυχολογικές συγκρούσεις, πρόληψη βίας, επιμορφωτικά σεμινάρια με τη συμμετοχή και άλλων οργανώσεων για την πρόληψη του ρατσισμού και του σεξισμού στις σχολικές τάξεις με τρόπο διαδραστικό (παιχνίδια, αφηγήσεις, θεατρικά, καλλιτεχνικές δραστηριότητες), πάντα με κορμό την ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Προσωπικά δίνω μεγάλη σημασία στα σεμινάρια για την αντιμετώπιση και τον χειρισμό της βίας που απευθύνονται σε άνδρες αλλά και γυναίκες με χαρακτήρα επιθετικό και οξύθυμο – δεν είναι, βλέπεις, η βίαιη συμπεριφορά αποκλειστικά ανδρικό προνόμιο. Όχι, δεν σκοπεύουμε ούτε και μπορούμε να «εξημερώσουμε» τον κόσμο, τη δύναμη να συνυπάρχουμε και να συνεργαζόμαστε αναζητούμε! Μαθαίνουμε επίσης στα θύματα να μπορούν να λένε «όχι», είναι πολύ σημαντικό να βρίσκεις τη δύναμη να αρνείσαι την εκμετάλλευση και να την καταγγέλλεις όπου τη συναντάς.
— Κάνετε καθημερινά «δράσεις πεδίου». Πώς τα βγάζετε πέρα με όλη αυτή την ψυχολογική και σωματική κόπωση; Είπατε ποτέ «αρκετά πια έκανα, ως εδώ;».
Δεν είναι πάντα εύκολο, όμως δεν σκέφτηκα να εγκαταλείψω ούτε δευτερόλεπτο! Καταφέρνω άλλωστε και ισορροπώ τόσο εγώ όσο και οι άλλοι εθελοντές αφενός χάρη στην ηθική ικανοποίηση που αντλούμε από τους ανθρώπους που βοηθιούνται, αφετέρου χάρη στην ενασχόλησή μου με την τέχνη και τα εκπαιδευτικά σεμινάρια. Το να ακούς μια ωφελούμενη να σου λέει «ευχαριστώ που με κατάλαβες και με πίστεψες», το να μεταλαμπαδεύεις τις αξίες των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ισότητας, της αντίθεσης στον ρατσισμό και τον σεξισμό σε νέους ανθρώπους σε γεμίζει σθένος και αισιοδοξία. Ακόμα περισσότερο, σε βοηθά να καταλάβεις και να χειριστείς καλύτερα τον ίδιο σου τον εαυτό. Συχνά συμβουλές που έχω δώσει αλλού συνειδητοποιώ ότι θα έπρεπε να τις είχα δώσει καταρχήν σε μένα.
