Πόσο σίγουροι είστε ότι όσα διαβάζετε κάθε μέρα στα social media είναι αληθινά; Πόσοι από τους φίλους/ followers σας είναι υπαρκτά πρόσωπα; Γιατί κάποιοι ποστάρουν περίεργα μηνύματα και ξαφνικά εμφανίζονται αναπάντεχα να υποστηρίζουν κόμματα και πολιτικούς;
Τα παραπάνω ερωτήματα και φαινόμενα βρέθηκαν στο μικροσκόπιο της ομάδας του MIIR (www.miir.gr) για την πρώτη σε βάθος έρευνα ανάλυσης δεδομένων με θέμα τους ψεύτικους και αυτοματοποιημένους λογαριασμούς στο ελληνικό Twitter, εκεί που διεξάγεται ένας άγνωστος πόλεμος πολιτικής προπαγάνδας.
Η χρήση αλγορίθμων για τη διάδοση της πολιτικής προπαγάνδας είναι «ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία κατά της δημοκρατίας», προειδοποιούσαν κορυφαίοι ακαδημαϊκοί μέσω μιας πρόσφατης έρευνάς τους (Oxford Internet Institute, 2017).
Το «κλειδί» για την επιτυχή διάδοσή των ψευδών ειδήσεων είναι ίδιο σε όλο τον κόσμο και δεν είναι άλλο από την αυτοματοποίηση. Τα social media αποτελούν το πεδίο, όπου με την κατάλληλη τεχνική μπορεί με πέντε ανθρώπους να δημιουργηθεί η αίσθηση ότι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι συζητούν για ένα θέμα.
Στην πολύμηνη έρευνα του ΜIIR περιγράφεται η διαδικασία επηρεασμού της κοινής γνώμης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με επίκεντρο το Τwitter μέσω της κατασκευής εικονικών ψηφιακών δικτύων, τα οποία στοχεύουν στην πολιτική προπαγάνδα πολιτικών και κομμάτων, αλλά και στην προώθηση εμπορικών τηλεοπτικών προϊόντων. Αποκαλύπτεται με ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα τον αντιδεοντολογικό τρόπο με τον οποίο πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, βουλευτές, υποψήφιοι και influencers, ανώνυμοι και επώνυμοι, εκμεταλλεύονται αυτοματοποιημένα συστήματα (bots) για να προωθήσουν τις θέσεις τους, να κατατροπώσουν τους πολιτικούς αντιπάλους και κυρίως να επηρεάσουν αυτούς που καθορίζουν την πολιτική ατζέντα.
Βασικά συμπεράσματα της έρευνας
Τα bots στην Ελλάδα
Η διαδικτυακή αγορά των bots, εξαιρετικά δημοφιλής στο εξωτερικό, έχει επεκταθεί ως πρακτική και στην Ελλάδα, με ιστοσελίδες που πουλάνε followers, likes, retweets, views που προέρχονται από «αληθινούς λογαριασμούς» για κάθε πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Οι περισσότερες από αυτές τις ιστοσελίδες εγγυώνται την αυθεντικότητα των λογαριασμών που πουλάνε. Ωστόσο εργαζόμενος τέτοιας ιστοσελίδας που ήθελε να διατηρήσει την ανωνυμία του επιβεβαίωσε στο MIIR πως η «αυθεντικότητά» τους έγκειται μόνο στο ότι προέρχονται από τα «click farms» χωρών της Ασίας.
Σύμφωνα με πληροφορίες από επαγγελματίες στον χώρο του digital marketing και της επικοινωνίας, η χρήση bot accounts για λόγους προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών συμβαίνει και στην Ελλάδα, συχνότερα στην περίπτωση νέων λογαριασμών (π.χ. νέων επιχειρήσεων) που θέλουν γρήγορα να αυξήσουν την «ορατότητά» τους στο διαδίκτυο. Αρκετοί παραδέχτηκαν ότι και άνθρωποι του χώρου της πολιτικής -και ειδικά σε προεκλογικές περιόδους, όπως αυτή που διανύουμε τώρα- τους έχουν ζητήσει τέτοιου είδους υπηρεσίες. Ωστόσο, είναι άλλο η διαχείριση των social media που συνήθως προσφέρουν οι εταιρείες και άλλο η δημιουργία bots για την αύξηση της απήχησης ενός λογαριασμού.
«Ως μαρκετίστας δεν το έχω προτείνει ποτέ σε κανέναν πελάτη. Είναι πολύ επίφοβη η ποιότητα αυτών των λογαριασμών. Καλύτερα να έχεις μια ελαχιστοποιημένη αλλά πραγματική εικόνα, παρά μια φουσκωμένη εικόνα», δηλώνει ο Σπύρος Τζώρτζης, Social Media Manager & Trainer της Κοοπερατίβας Ψηφιακής Επικοινωνίας Sociality, και εξηγεί πως είναι πιο σύνηθες η δημιουργία και διαχείριση των bots να ανατίθεται σε προγραμματιστές, οι οποίοι το κάνουν υπό όρους εχεμύθειας.
Όλα τα κόμματα χρησιμοποιούν τα bots
Τα μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα προωθούνται καθημερινά από πλήθος bots τα οποία συνδέονται με συγκεκριμένους λογαριασμούς πολιτικών στελεχών, influencers του διαδικτύου, δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης.
Οι ερευνητές της ΜIR αναφέρουν: «Εντοπίσαμε στο δείγμα μας 476 bots σε σύνολο 3.698 λογαριασμών (12,87% του συνόλου). Τα bots παρήγαγαν το 57% των συνολικών ενεργειών στο twitter (tweets, retweets, mentions, quotes, replies, likes) κατά την περίοδο αναφοράς.
Βρέθηκαν bots υποστηρικτικά όλων τα κομμάτων του Κοινοβουλίου, πλην της Ένωσης Κεντρώων. Η ίδια έρευνα δείχνει πως ΣΥΡΙΖΑ και ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ κατέχουν τη μερίδα του λέοντος ως προς την αυτοματοποίηση και μάλιστα με πολύ μεγάλη διαφορά σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο πολιτικό κόμμα. Η ΝΔ αρνήθηκε να σχολιάσει την έρευνα του MIIR. Ο ΣΥΡΙΖΑ αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με αυτοματοποιημένους λογαριασμούς.
Πώς συνδέονται ΣΥΡΙΖΑ, Ν.Δ. και το "Greece's Next Top Model"
Κατά τη διάρκεια των ομιλιών του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ΔΕΘ 2018, αλλά και λίγες ώρες πριν και μετά, αυξήθηκε εντυπωσιακά ο όγκος των ενεργειών που έκαναν οι χρήστες. Αναλογικά αυξημένη είναι και η δραστηριότητα των bots στο ίδιο χρονικό διάστημα με στόχο την προώθηση της πολιτικής προπαγάνδας.
H ομάδα ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη μελέτη του Twitter, το οποίο είναι το πιο προσβάσιμο και πολιτικοποιημένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας τη βάση δεδομένων του Twitter Streaming API (https:// developer.twitter.com/), μπορεί κάποιος απολύτως νόμιμα να μαζέψει τεράστιο όγκο δεδομένων ώστε να μελετήσει κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα.
Επιλέξαμε ως παράδειγμα αναφοράς ένα από τα μεγαλύτερα, προκαθορισμένα, εσωτερικά πολιτικά γεγονότα του 2018 για το οποίο γνωρίζαμε εκ προοιμίου πως θα υπάρχει μεγάλη πολιτική αντιπαράθεση: τη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης του Σεπτεμβρίου του 2018. Μια έκθεση που σημαδεύτηκε μεταξύ άλλων από την έντονη αντιπαράθεση για τη Συμφωνία των Πρεσπών του Ιουνίου 2018. Αντλήσαμε μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων που δημιουργήσαμε (σε γλώσσες προγραμματισμού κυρίως Python και Go (βλ. twitterfarm, ελεύθερο ανοιχτό λογισμικό, https://github.com/andefined/twitterfarm όλα τα tweets, τα retweets, τις απαντήσεις, τα quotes και τα mentions που έγιναν από τις 7 Σεπτεμβρίου (πριν από την ομιλία του πρωθυπουργού) μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου 2018 (μετά την ομιλία του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης), χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες λέξεις κλειδιά (#ΔΕΘ, #ΔΕΘ2018, #DETH, #DETH2018, #Μακεδονία, #Macedonia, #Συμφωνια_Πρεσπων).
Συλλέξαμε περίπου 173.000 ξεχωριστές ενέργειες από περίπου 20.000 διαφορετικούς λογαριασμούς. Κατά τη διαδικασία βασιστήκαμε αποκλειστικά στο επίσημο API του Τwitter και χρησιμοποιήσαμε δεδομένα και εργαλεία διαθέσιμα στον οποιονδήποτε. Eπαναλάβαμε την ίδια διαδικασία και τις ημέρες του τελικού (18-20 Δεκεμβρίου 2018) του τηλεοπτικού ριάλιτι «Greece's Next Top Model», όπου αντλήσαμε περίπου 8.200 λογαριασμούς και περίπου 78.000 ενέργειες.
Η διαδικασία
Στη συνέχεια, αφού ταξινομήσαμε τους διαφορετικούς λογαριασμούς, επιλέξαμε ένα τυχαίο δείγμα 3.698 ξεχωριστών λογαριασμών, οι οποίοι βρέθηκαν μέσα στη δεξαμενή των tweets που συγκεντρώσαμε. Τέσσερις δημοσιογράφοι ανέλυσαν έναν προς έναν περίπου 900 λογαριασμούς ο καθένας, διαβάζοντας τουλάχιστον 60 tweets ανά λογαριασμό ο καθένας και βάσει μια σειράς ομοιογενοποιημένων κριτηρίων (ποσοτικών και ποιοτικών) κατηγοριοποίησαν τους λογαριασμούς ως προς τον βαθμό αυτοματοποίησης και το είδος του χρήστη (unknown, active user, normal user, semi-automated, automated) και την εκτίμηση πολιτικής τοποθέτησης του χρήστη σε έναν γραμμικό άξονα από την Ακρα Αριστερά ώς την Ακρα Δεξιά. Λογαριασμοί των οποίων ο βαθμός αυτοματοποίησης ή η πολιτική κατηγοριοποίησή τους βάσει των διαχρονικών τοποθετήσεών τους κρίθηκαν αδύνατο να προσδιοριστούν, χαρακτηρίστηκαν ως «άγνωστοι». Στο τέλος της διαδικασίας ταξινομήσαμε τα αποτελέσματα σε μια ενοποιημένη βάση δεδομένων.
Αυτοματοποίηση για όλες τις χρήσεις
Στο πλαίσιο της έρευνας επικοινωνήσαμε με πολλούς ανώνυμους χρήστες του Τwitter, με γνωστές διαδικτυακές περσόνες από διάφορους πολιτικούς χώρους, με πρώην στελέχη επιτελικών ομάδων επικοινωνιακού σχεδιασμού πολιτικών κομμάτων, με ακαδημαϊκούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σχετικούς με το αντικείμενο, αλλά και με επαγγελματίες οι οποίοι ασχολούνται με online marketing. Οι περισσότεροι δεν ήθελαν να εκτεθούν με το επώνυμό τους, ενώ δεν έλειψαν και οι φόβοι πως η δημοσιογραφική παρουσίαση της έρευνάς μας μπορεί να δυσκολέψει τη δουλειά τους. Ενας από τους πιο έμπειρους επαγγελματίες του χώρου μας είπε: «Υπάρχουν τύποι στην Ελλάδα οι οποίοι βρίσκουν τους πολιτικούς, βουλευτές ή υποψηφίους και τους λένε: "Γεια σου, έχω 300 διαφορετικούς ψεύτικους λογαριασμούς στο Τwitter, είναι όλοι τους τρολ. Θέλεις να τους βάλω να μιλάνε για σένα ή να βρίζουν τον πολιτικό σου αντίπαλο;". Αυτοί οι άνθρωποι αρκετά συχνά δεν κοιτάζουν ιδεολογίες. Μπορεί σήμερα να πάνε στη Νέα Δημοκρατία, αύριο στον ΣΥΡΙΖΑ και μεθαύριο σε κάποιο άλλο κόμμα. Είναι της λογικής "όποιος με προλάβει θα με κλείσει". Στη συνέχεια μπορεί ο ίδιος ο οποίος πούλησε σε κάποια φάση λογαριασμούς σε πολιτικούς κάποια στιγμή να ασχοληθεί με άλλα θέματα, επειδή σου λέει "τους έχω τους λογαριασμούς και κάθονται και δεν έχουμε εκλογές". Κάπου εκεί ξεκινά και η προώθηση τηλεοπτικών εκπομπών, όπως τα ριάλιτι». Σε εκείνο το σημείο αντιληφθήκαμε πως η υπόθεση εργασίας μας έπαιρνε σάρκα και οστά.
Τί εντοπίσαμε στη Δ.Ε.Θ. και στον τελικό του GNTM
Μια πρώτη σημαντική διαπίστωση για μας ήταν η δημιουργία αρκετών λογαριασμών λίγο διάστημα πριν από την περίοδο αναφοράς της έρευνας (7.9.2018-17.9.2018), οι οποίοι έπειτα από λίγες εβδομάδες έκλεισαν είτε από τους ίδιους τους χρήστες είτε από το Τwitter. Ένα ποσοστό 40,6% των λογαριασμών που αναλύσαμε είτε δεν είχε καμία πολιτική τοποθέτηση είτε δεν μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί πολιτικά σε έναν γραμμικό άξονα από την Ακρα Αριστερά ώς την Άκρα Δεξιά και τους ναζιστές της Χ.Α. Από το υπόλοιπο 59,4%, το 8,2% των χρηστών εξέφραζε σαφέστατα απόψεις κοντά στον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς, της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και της αναρχίας. Κατά προσέγγιση το 14,23% των λογαριασμών ταυτιζόταν με απόψεις κοντά στον χώρο της ευρύτερης Κεντροαριστεράς, ενώ το 19,08 % ήταν πιο κοντά στον χώρο του φιλελεύθερου κέντρου και της Κεντροδεξιάς. Περίπου 14,64% εξέφραζε απόψεις από τις παρυφές της συντηρητικής παράταξης, της λαϊκής Δεξιάς ώς την εθνικιστική, μισαλλόδοξη ακροδεξιά. Τέλος, το 3,3% των λογαριασμών ήταν είτε ανοιχτά υπερασπιστές της Χρυσής Αυγής είτε φίλα προσκείμενοι σε ναζιστικές και φασιστικές ιδέες.
Τα παραπάνω ποσοστά είναι ενδεικτικά, καταγράφουν μια τάση και προφανώς ενέχουν και υποκειμενικές κρίσεις των δημοσιογράφων. Σε καμία περίπτωση τα παραπάνω ποσοστά δεν αντανακλούν δυνητικές αποτυπώσεις του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του Τwitter δεν επαρκούν για την εξαγωγή τέτοιων συμπερασμάτων.
Στον πίνακα επάνω παρουσιάζεται ο βαθμός αυτοματοποίησης των λογαριασμών που συλλέξαμε. Ειδικότερα:
■ Εντοπίσαμε 476 bots σε σύνολο 3.698 λογαριασμών (12,87%).
■ Τα bots παρήγαγαν το 57% των συνολικών ενεργειών (tweets, retweets, mentions, quotes, replies, likes) κατά την περίοδο αναφοράς.
■ Βρέθηκαν bots υποστηρικτικά όλων των κομμάτων του Κοινοβουλίου πλην της Ένωσης Κεντρώων.
■ ΣΥΡΙΖΑ και ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ κατέχουν τη μερίδα του λέοντος ως προς την αυτοματοποίηση και μάλιστα με πολύ μεγάλη διαφορά σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο πολιτικό κόμμα. Η ΝΔ αρνήθηκε να σχολιάσει την έρευνα του ΜIIR. Ο ΣΥΡΙΖΑ αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με αυτοματοποιημένους λογαριασμούς.
Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του πρωθυπουργού 8.9.2018 στη ΔΕΘ κορυφώνεται η δραστηριότητα των χρηστών με τη μερίδα του λέοντος να καταλαμβάνουν τα retweets. Με το που ξεκινάει η ομιλία του Αλέξη Τσίπρα στις 9 το βράδυ τα retweets ξεπερνούν κατά πολύ τα replies, στοιχείο που συχνά συνδέεται με την αύξηση της αυτοματοποίησης (bots)
Σε αντιστοιχία με την ομιλία Τσίπρα, παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση του όγκου των συνολικών ενεργειών κατά το δίωρο της ομιλίας του Κυριάκου Μητσοτάκη στις 15.9.2018 στο Βελλίδειο. Πριν από την ομιλία Μητσοτάκη, καταγράφηκε μικρότερος αριθμός αναρτήσεων στο Τwitter σε σχέση με τις αντίστοιχες ώρες πριν από την ομιλία του πρωθυπουργού.
Κατά τη διάρκεια των ομιλιών του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ΔΕΘ 2018, λίγες ώρες πριν και λίγες ώρες μετά, αυξήθηκε εντυπωσιακά ο όγκος των ενεργειών που έκαναν οι χρήστες. Αναλογικά αυξημένη είναι και η δραστηριότητα των bots στο ίδιο χρονικό διάστημα με στόχο την προώθηση της πολιτικής προπαγάνδας.
Πολλά bots συνδέονται μεταξύ τους και χρησιμοποιούνται και για την προώθηση τηλεοπτικών προϊόντων.
Δεν έχει τόση αξία ο απόλυτος αριθμός των αυτοματοποιημένων λογαριασμών όσο ο όγκος και η ένταση του ψηφιακού θορύβου που παράγουν. Μικρός αριθμός bots αρκούν για να επιδράσουν στην κοινή γνώμη.
BOTS ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ
Ο λογαριασμός που έχει αδυναμία στα αδέσποτα ζώα
Ο λογαριασμός Αδέσποτος@adespotos δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2018 και στη φωτογραφία προφίλ βλέπουμε ένα σκυλάκι που φοράει ένα καπέλο. Μέσα σε 14 μήνες έχει ξεπεράσει τα 89.700 tweets, τους 2.650 ακολούθους, έχει προλάβει να κάνει 94.000 χιλιάδες likes, πραγματοποιώντας τον εξωπραγματικό αριθμό των κατά μέσο όρο 477 ενεργειών ανά ημέρα.
Όλα τα ποσοτικά στοιχεία του (ενέργειες ανά ημέρα, λόγος followers/followings, αριθμός likes κτλ) έδειχναν πως πρόκειται για αυτοματοποιημένο λογαριασμό. Την εκτίμησή μας επιβεβαίωσε και η ποιοτική ανάλυση των σχολίων τού συγκεκριμένου λογαριασμού. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως ανάμεσα στις εκατοντάδες σχόλια ανά ημέρα υπάρχουν και ελάχιστα πρωτογενή σχόλια ή απαντήσεις σε άλλους χρήστες. Πρόκειται για τυπική περίπτωση αυτοματοποιημένου λογαριασμού ο οποίος, ενώ είναι προγραμματισμένος να αναπαράγει άλλους, ορισμένες φορές διακόπτει αυτή τη συνεχή ροή του με προσωπικά σχόλια ή απαντήσεις, με αποτέλεσμα να δίνεται η εντύπωση πως υπάρχει ένα φυσικό πρόσωπο όλη την ώρα από πίσω.
Ένας από τους λογαριασμούς που ακολουθούν το συγκεκριμένο bot είναι και αυτός του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Δημήτρη Παπαδημούλη. Αν περιηγηθεί κάποιος στο συγκεκριμένο προφίλ, θα διαπιστώσει πως πρόκειται για μια περσόνα με κοινωνικές ευαισθησίες και κυρίως με έντονη αγάπη για τα ζώα, τα αδέσποτα, τα σκυλιά, τις γάτες, τα σπάνια πουλιά και την προστασία τους. Τα περισσότερα σχόλια είναι retweets, που μοιάζουν με τα παραπάνω.
Δύο μέρες νωρίτερα και ανάμεσα σε εκατοντάδες μη πολιτικά σχόλια εμφανίζεται και μια ανάρτηση υποστήριξης της Συμφωνίας των Πρεσπών με τη φωτογραφία των Τσίπρα-Ζάεφ.
Την ίδια μέρα εμφανίζεται και ένα retweet προώθησης της τέως υπουργού Τουρισμού Ελενας Κουντουρά με δηκτικό σχόλιο προς την Ολγα Κεφαλογιάννη και με επισήμανση #ΝΔ_ξεφτίλες. Η συγκεκριμένη επισήμανση μαζί με το επίσης πολύ δημοφιλές τα τελευταία χρόνια #skaNDala είναι η συριζαίικη απάντηση στο εξίσου δημοφιλές, νεοδημοκρατικής έμπνευσης, #Syriza_Xeftiles.
H Christina που αγαπά τον Αλέξη και έναν παλιό αριστερό ριζοσπάστη
Ένα ακόμη παράδειγμα λογαριασμού με αυτοματοποιημένη χρήση υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ είναι η Christina Dim@ChristinaDim31, η οποία ενεργοποιείται πρώτη φορά περίπου ένα μήνα πριν από τη ΔΕΘ, στις 4 Αυγούστου 2018.
Εξετάζοντας αρχικά τη δραστηριότητα του συγκεκριμένου λογαριασμού από τη μέρα που δημιουργήθηκε ως και τις 17 Σεπτεμβρίου, ανακαλύψαμε πως η Christina Dim εμφανίζεται να τουιτάρει 504 φορές τη μέρα. Το δεκαήμερο μάλιστα 7- 17 Σεπτεμβρίου 2018 ο εν λόγω λογαριασμός τουιτάρει 670 φορές σε σχέση με τη ΔΕΘ. Η ίδια κατατάσσεται στην 7η θέση των τοπ σχολιαστών της ΔΕΘ. Οι ενέργειές της περιλαμβάνουν κυρίως αναπαραγωγή περιεχομένου (retweets και likes) υπέρ του πρωθυπουργού και του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ στα λίγα πρωτογενή σχόλιά της εκθειάζει προσωπικά τον Αλ. Τσίπρα. Παράλληλα σχολιάζει υπό έντονο πολιτικό παροξυσμό την αντιπολίτευση, χρησιμοποιώντας σκαιούς χαρακτηρισμούς.
Ενδεικτικό ακόμη της πολιτικής συμπαράταξης του συγκεκριμένου αυτοματοποιημένου λογαριασμού στο πλευρό του ΣΥΡΙΖΑ είναι και οι απαντήσεις που δίνει την ίδια περίοδο σε διαλόγους με γνωστούς, υποστηρικτικούς του ΣΥΡΙΖΑ, λογαριασμούς, όπως ο The Roof-is-on Fire@Roofonfire_aa αλλά και ο niktrah@niktrah, ο οποίος είναι και ο τοπ σχολιαστής στη ΔΕΘ 2018.
Ο χρήστης niktrah δεν κρύβει τις πολιτικές του πεποιθήσεις, κρύβει όμως το όνομά του. Δηλώνει: «παλιός αριστερός ριζοσπάστης, απόφοιτος ΕΜΠ και ομότιμο μέλος ΤΕΕ. Δεν συζητώ με ρατσιστές, φασίστες και υβριστές». Δημιουργήθηκε το 2011 και τον ακολουθούν δεκάδες στελέχη της κυβέρνησης, του ΣΥΡΙΖΑ και πολλοί δημοσιογράφοι. Μεταξύ του ίδιου δικτύου συναντάμε και την #Ομάδα_Μνήμης@OmadaMnimis. Η Ομάδα Μνήμης (7595 followers στις 12.5.2019) είναι η συριζαίικη απάντηση στην περίφημη Ομάδα Αλήθειας Ομάδα Αλήθειας@omadaalithias της ΝΔ (30.900 followers στις 12.5.2019). Τον Μάρτιο του 2019 δημιουργήθηκε ακόμα ένας ανάλογος φιλοκυβερνητικός λογαριασμός, η Ομάδα Αποκάλυψης (ΟΜΑΔΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ@OApokalypses) σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η μάχη κατά της Ομάδας Αλήθειας.
H αυτοματοποιημένη δραστηριότητα της Christina Dim συνεχίζεται μέχρι σήμερα με εντατικούς ρυθμούς, έχοντας προβεί μόλις μέσα σε 8 μήνες ζωής (μέχρι τα μέσα Απριλίου 2019) σε 61.500 tweets, 102.000 likes. Η συντριπτική πλειονότητα των ενεργειών της είναι retweets και likes και μάλιστα αναπαράγει και ένα κλασικό μοτίβο της δραστηριότητας των bots, το οποίο προέκυψε από την έρευνά μας, αλλά τεκμηριώνεται και στη διεθνή βιβλιογραφία. Πρόκειται για μια σχεδόν τελετουργική διαδικασία κατά την οποία τα robots "καλημερίζουν" και "καληνυχτίζουν" τους πραγματικούς ή εικονικούς ακολούθους τους, συνοδεύοντας τον χαιρετισμό τους με «ατάκες-φασόν» και φωτογραφίες συνήθως τοπίων, λουλουδιών, ζώων ή ακόμη συχνότερα με διάφορες φωτογραφίες (συνήθως ημίγυμνων) γυναικών.
Η Christina Dim αναπαράγει σταθερά το περιεχόμενο λογαριασμών βουλευτών και στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ και υπουργών της κυβέρνησης, όπως ο Ν. Παππάς, ο Αλ. Χαρίτσης, ο Δημ. Παπαδημούλης, η Ρ. Δούρου, τους προαναφερθέντες υποστηρικτικούς του ΣΥΡΙΖΑ λογαριασμούς και προωθεί συστηματικά το περιεχόμενο λογαριασμών συγκεκριμένων δημοσιογραφικών ιστοσελίδων, όπως της «Αυγής» και του Κ. Βαξεβάνη.
Ενδεικτικό, τέλος, είναι ότι, σύμφωνα με το αναλυτικό εργαλείο twitonomy.com, το οποίο παρέχει στατιστικές πληροφορίες για τη δραστηριότητα λογαριασμών στο Twitter, η Christina Dim μόνο κατά την περίοδο 26 Μαρτίου-8 Απριλίου 2019 τουίταρε συνολικά 3.195 φορές, με το 98% εξ αυτών (ήτοι 3.139) να συνιστούν retweets άλλων λογαριασμών, οι οποίοι παρουσιάζονται στο παρακάτω γράφημα.
BOTS ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Ο Έλληνας μαχητής και το βαθύ Twitter
Η περίπτωση του λογαριασμού με το όνομα Παναγιώτης Παυλίδης (panagiotispavlidis@47panagiotis) αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση καμουφλαρισμένου αυτοματοποιημένου λογαριασμού με διπλό στόχο: την πολύ στοχευμένη και ανώνυμη πολιτική προπαγάνδα αλλά και την εμπορική προώθηση προϊόντος. Ο συγκεκριμένος λογαριασμός με το πολύ κοινό για τα ελληνικά δεδομένα ονοματεπώνυμο, που στη θέση της φωτογραφίας προφίλ έχει έναν γλάρο και στη γενική φωτογραφία ένα άλογο, είχε στις 30 Μαρτίου 2019 46.500 ακόλουθους και 48.600 άλλους χρήστες που ακολουθούσε.
Την περίοδο κατά την οποία αντλήσαμε τα δεδομένα για την έρευνά μας, ο συγκεκριμένος χρήστης φαινόταν να προβαίνει κατά μέσο όρο σε περίπου 502 ενέργειες την ημέρα στο Τwitter! Βάσει της κοινής λογικής αλλά και της διεθνούς βιβλιογραφίας, είναι σπάνιο ένας άνθρωπος να κάνει τόσες ενέργειες μέσα στη μέρα. Ένας ενεργός χρήστης συνήθως δεν ξεπερνά τις 40-50 ενέργειες την ημέρα.
Οι ακόλουθοι (followers) του Παυλίδη προέρχονται από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, μιλούν διαφορετικές γλώσσες και φυσικά πολλοί από αυτούς είναι επίσης ψεύτικοι ή αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί. Ένας από τους Έλληνες πολιτικούς που τον παρακολουθούν είναι και ο βουλευτής της ΝΔ Νίκος Δένδιας.
Τι κάνει λοιπόν αυτό το bot; Ασταμάτητη αναπαραγωγή tweets άλλων λογαριασμών μη πολιτικών, με διάφορα απολιτίκ κυρίως σχόλια, δήθεν βαθυστόχαστα αποφθέγματα, φωτογραφίες μοντέλων, διάσημων ποδοσφαιριστών όπως ο Μέσι, φωτογραφίες τοπίων, γατάκια, λουλούδια κτλ.
Και ο παραπάνω λογαριασμός είναι bot και ένα στοιχείο το οποίο μπορεί να υποψιάσει κάποιον είναι το ίδιο το όνομα που περιέχει αλφαριθμητικούς χαρακτήρες.
Ανάμεσα στα μοντέλα, τις φωτογραφίες της φύσης ξεπετάγονται, σαν εμβόλιμες πολιτικές διαφημίσεις τοποθετημένες στρατηγικά την ώρα μιας τηλεοπτικής σειράς, δυο retweets του γνωστού για τις αντικυβερνητικές του απόψεις δημοσιογράφου του ΣΚΑΪ Αρη Πορτοσάλτε και του Πατρινού Νίκου Σωτηρόπουλου, ενός από τους πιο ενεργούς υποστηρικτές της Νέας Δημοκρατίας.
Την ίδια μέρα το bot κάνει retweet από έναν άλλο λογαριασμό το παρακάτω σχόλιο:
Είναι η περίοδος της αντιπαράθεσης γύρω από το Καστελόριζο με αφορμή τις δηλώσεις του πρώην υπουργού Τσιρώνη. Ο λογαριασμός με το ενδεικτικό όνομα HellenicFighter (μτφ. Έλληνας μαχητής) που αναπαράγεται εδώ είναι επίσης αυτοματοποιημένος. Μια ματιά στα αριθμητικά του δεδομένα αρκεί για να το πιστοποιήσει. Στη φωτογραφία προφίλ του... «Μαχητή» βλέπουμε έναν δικέφαλο αετό, έναν πολεμιστή, την ελληνική σημαία, την Ακρόπολη και την Αγιά Σοφιά. Ως μότο του έχει: «Σπιτι μου......η Ελλαδα!!! Θρησκεία μου.....Χριστιανός Ορθόδοξος!!! Ελλάδα σε ευχαριστώ που με γέννησες!!!» Τον εθνικιστικό αυτό λογαριασμό τον ακολουθούν και οι επίσημοι λογαριασμοί του Νίκου Δένδια αλλά και της Ντόρας Μπακογιάννη.
Όμως το ενδιαφέρον κρύβεται αλλού: Και αυτός ο λογαριασμός συνεχώς «ανεβάζει» φωτογραφίες και σχόλια στο παρακάτω μη πολιτικό ύφος:
Kαι ξαφνικά, κάποια στιγμή, ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα άσχετα σχόλια και φωτογραφίες που είναι κατασκευασμένα ακριβώς για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον χιλιάδων χρηστών στο Τwitter, εμφανίζεται ένα tweet του βουλευτή της ΝΔ Δημήτρη Σταμάτη, ο οποίος μεταξύ άλλων επιτίθεται στον Αλέξη Τσίπρα και τον Σταύρο Θεοδωράκη για το «ξεπούλημα» της Μακεδονίας.
Ο ίδιος λογαριασμός δύο μέρες νωρίτερα, στις 27 Μαρτίου 2019, αναπαράγει το παρακάτω tweet, προβάλλοντας την υποψηφιότητα του Στέλιου Κυμπουρόπουλου με τη ΝΔ για τις ευρωεκλογές, χαρακτηρίζοντας παράλληλα «ψευτόμαγκες» τους υποψηφίους του ΣΥΡΙΖΑ Ραλλία Χρηστίδου, Πέτρο Κόκκαλη και Λυδία Κονιόρδου.
Κατά τη διάρκεια της ΔΕΘ, ο συγκεκριμένος λογαριασμός HellenicFighter δεν παραλείπει, εκτός από τα εθνικιστικά συνθήματα και σχόλια, να αμφισβητήσει ακόμα και το δημοκρατικό πολίτευμα, γράφοντας «σε αυτόν τον τόπο μας έφαγε η Δημοκρατία» .
Τα παραπάνω παραδείγματα είναι μόνο μέρος των πολλών που παρουσιάζει η ερευνητική ομάδα ΜΙR. Ανάμεσα στους λογαριασμούς προπαγάνδας εντοπίστηκε και ακροδεξιό bot στην υπηρεσία της Χρυσής Αυγής. Όλη την έρευνα μπορείτε να δείτε ΕΔΩ
Η παρούσα έρευνα υλοποιήθηκε αποκλειστικά από τα μέλη του MIIR σε συνεργασία με τον Δημήτρη Παπαευαγγέλου, μηχανικό λογισμικού και συνιδρυτή του MediaWatch.io, Civic Information Office.
Το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR) είναι ένας νεοσύστατος δημοσιογραφικός οργανισμός με σκοπό την παραγωγή και προάσπιση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας. Για την έρευνα "Τιτιβίσματα στη Σκοτεινή Πλευρά του Διαδικτύου: Άνθρωποι και Ρομπότ στη Βιομηχανία της Πολιτικής Προπαγάνδας" συνεργάστηκαν οι δημοσιογράφοι και μέλη του MIIR: Κώστας Ζαφειρόπουλος, Ελβίρα Κρίθαρη, Ιωάννα Λουλούδη, Νίκος Μορφονιός, Μαρία Σιδηροπούλου, Ηλίας Σταθάτος.
Το MIIR ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2019 με στόχο την παραγωγή ερευνών και την προώθηση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας για το δημόσιο συμφέρον.
