Τον συνάντησα στο γραφείο του. Η συμφωνία μας ήταν να επικεντρώσουμε την συζήτησή μας στην Τέχνη! «Η τέχνη είναι το καταφύγιό μου από τις business», είχε δηλώσει εξάλλου σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στο Λονδίνο. Και πραγματικά, αυτό είναι μια γενική αλήθεια, ιδιαίτερα σε εποχές αναστάτωσης και αβεβαιότητας, όπως αυτή που διανύουμε. Ως μέλος του Board of Trustees του Guggenheim Museum, μέλος του International Council της Tate και του New Museum της Νέας Υόρκης, η ανάμειξή του στα θέματα της τέχνης είναι πολύ ενεργή! Πρόσφατα ανακοινώθηκε από την Tate Modern μια καινούργια θέση που χρηματοδοτείται από τον ίδιο με τίτλο «The Daskalopoulos Curator, International Art». Ο υποψήφιος που θα επιλεγεί θα ασχοληθεί με τον εμπλουτισμό της συλλογής του μουσείου, εστιάζοντας κυρίως σε καλλιτέχνες εκτός της περιφέρειας του Δυτικού Κόσμου. Ταυτόχρονα, η Whitechapel Gallery του Λονδίνου παρουσιάζει από το περασμένο καλοκαίρι και μέχρι τον Μάϊο του 2011 «αποσπάσματα» από την προσωπική του συλλογή, που ξεπερνούν τα 400 έργα, σε τέσσερις πράξεις υπό τον τίτλο «Keeping it real». Στις 17 Δεκεμβρίου ανοίγει η τρίτη πράξη με μια εγκατάσταση της Mona Hatoum με τίτλο «Current Disturbance» («Τρέχουσα Ενόχληση»). Στην Ελλάδα, πέρσι το καλοκαίρι είδαμε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών την εντυπωσιακή και επίκαιρη εγκατάσταση του Christophe Buchel από τη συλλογή του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, ενώ ταυτόχρονα ακούγονται ψίθυροι για την επιθυμία του να φέρει τη συλλογή του στο ελληνικό κοινό. Όπως βέβαια μου εξηγεί στη συζήτησή μας, αυτό είναι κάτι που θα γίνει με ιδιαίτερο σχεδιασμό και τον «παρεμβατικό» χαρακτήρα που ταιριάζει σε αυτή την πρωτοβουλία. Μια ώρα με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο είναι ιδιαίτερα πυκνή σε νόημα και γνώσεις. Ανάμεσα στα διάφορα που συζητήσαμε με αφορμή την Τέχνη -τα οποία βέβαια άπτονται και άλλων θεμάτων, ακριβώς όπως η Τέχνη και η ζωή λειτουργούν αλληλένδετα-, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος αναφέρθηκε με χιούμορ και ίσως λίγη μομφή στη μοναδική ελληνική πατέντα, όπως την ονομάζει, την εφεύρεση του «δόλιου ευεργέτη» με την έννοια του δίπολου του «καλού κράτους» και του «κακού ιδιώτη», που ευδοκιμεί εδώ υπέρ το δέον. Συμφωνήσαμε πως αυτό είναι από μόνο του μια τεράστια συζήτηση, την οποία θα κάνουμε σε άλλο επεισόδιο, και συνεχίσαμε....
Κύριε Δασκαλόπουλε, από πότε ασχολείστε ενεργά με τησύγχρονη τέχνη; Με τη συλλογή;
Ασχολούμαι με την τέχνη, την προσέχω, με συναρπάζει και με ικανοποιεί από τότε που έχω συνείδηση επιλογών και μνήμη. Ήταν πάντα πρώτη μου επιλογή ψυχαγωγίας η επίσκεψη σε ένα μουσείο. Έχω περπατήσει 10 τετράγωνα για να δω τον σκαλιστό άγιο στην πρόσοψη ενός κτιρίου στην Ιταλία. Έχω μαρμαρώσει συχνά μπροστά σε ένα γλυπτό.
Αυτή η βαθύτερη εσωτερική παρόρμηση -που είναι και μια ευλογία- είναι που με οδήγησε και στη σύγχρονη τέχνη και με έκανε συλλέκτη.
Ποιο ήταν από τα πρώτα έργα της συλλογής σας και τι ήταν αυτό που σας τράβηξε στο να τον δημιουργήσετε;
Θα τοποθετούσα την αφετηρία μου στην Ταϊλάνδη. Σ' ένα ταξίδι μου εκεί, ήμουν 18 χρόνων, αισθάνθηκα για πρώτη φορά την ανάγκη -και τη χαρά- της απόκτησης ενός έργου τέχνης. Ήταν ένα μικρό μεταλλικό άγαλμα που παρίστανε μια Ταϊλανδέζα οργανοπαίκτρια, από ανώνυμο καλλιτέχνη. Την κουβαλούσα αγκαλιά σ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, γιατί δεν χωρούσε στη βαλίτσα μου! Νομίζω ότι κάπως έτσι εκδηλώθηκε ο συλλέκτης. Σήμερα βρίσκεται στον διάδρομο προς το δωμάτιο μου και της κλείνω συχνά το μάτι.
Τι είναι αυτό το παραπάνω που σας δίνει η ενασχόλησή σας με τη σύγχρονη τέχνη, η συχνή συναναστροφή σας με τους καλλιτέχνες, τους συλλέκτες και τους θεωρητικούς; Τι είναι αυτό που σας ωθεί να θέλετε να βοηθάτε έμμεσα και άμεσα τη σύγχρονη τέχνη;
Δεν είναι διόλου εύκολο να είναι κανείς σύγχρονος με την εποχή του. Οι περισσότεροι άνθρωποι κοιτούν ασυνείδητα πίσω - διακατέχονται από παραδόσεις, προκαταλήψεις, αξίες και αντιλήψεις που κληρονόμησαν, δεν διέπλασαν. Νιώθουμε πιο βολικά με όσα μάς είναι οικεία. Το ίδιο συμβαίνει και στην τέχνη. Ο θαυμασμός μας μπροστά στην Τζοκόντα ή το Άγαλμα της Απτέρου Νίκης δεν είναι, φοβούμαι, αυθόρμητος, είναι παβλοφικός. Γι' αυτό διάλεξα την ενεργό συμμετοχή στη σύγχρονη τέχνη.
Μου δίνει την αίσθηση ότι συμμετέχω στο σύγχρονο γίγνεσθαι, στον προβληματισμό και στη δημιουργία που παράγει εξέλιξη. Η δική μου εφευρετικότητα και η δημιουργικότητα που απαιτώ από τον εαυτό μου να έχει σε κάθε του δραστηριότητα ενισχύονται από την ενασχόλησή μου με την τέχνη. Η σύγχρονη τέχνη σε αναγκάζει να συμπορευτείς ενεργά με την εποχή σου. Να εξελίσσεσαι συνειδητά σε έναν κόσμο ραγδαίων και συνεχών αλλαγών. Είναι ζώσα τέχνη. Είναι η δική μας τέχνη, στον βαθμό που μας κάνει συνοδοιπόρους της.
Το να στηρίζεις τους δημιουργούς αποτελεί από μόνη της μια πράξη δημιουργίας.
Γίνεται λόγος για το ότι η σύγχρονη τέχνη, και μάλιστα στον βαθμό που κινείται «παγκοσμιοποιημένα», μπορεί να παρομοιαστεί με μια διευρυμένη οικογένεια που συνευρίσκεται σε τακτά χρονικά διαστήματα σε διαφορετικά μέρη (art fairs, μπιενάλε, μεγάλες εκθέσεις) ανά τον πλανήτη και ικανοποιεί το συναίσθημα του «ανήκειν» στα μέλη της. Αυτό ενδεχομένως να είναι και από τα πιο υγιή σημεία των μεγάλων εκθέσεων και των ιδρυμάτων της τέχνης. Εσείς, με τις συχνές σας επισκέψεις σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις, νιώθετε αυτή την «οικογενειακή θαλπωρή», το «bonding-δέσιμο» με τον κόσμο της τέχνης όσο αναμειγνύεστε περισσότερο με αυτόν;
Έχω ευτυχώς απολαύσει αυτή την οικογενειακή θαλπωρή σε όλες τις ομάδες που ήταν σημαντικές στις δραστηριότητές μου μέχρι σήμερα: από τους εργάτες που μου μάθαιναν τη δουλειά στην επιχείρηση του πατέρα μου, μέχρι τα στελέχη της επιχείρησης με τα οποία δημιουργήσαμε πρόοδο και επιτυχίες, μέχρι τους συναδέλφους μου στον ΣΕΒ, όταν πασχίζουμε να κάνουμε τη χώρα πιο ανταγωνιστική. Και είμαι ευγνώμων που μπορώ και ανήκω σε πολλές οικογένειες ταυτοχρόνως.
Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας του «παγκόσμιου χωριού» της τέχνης, έχει πράγματι τη θαλπωρή μιας σέχτας υψηλών προδιαγραφών. Γενικότερα, όλοι εκείνοι που διακονούν την Τέχνη, είτε ως δημιουργοί είτε ως λάτρεις, συναπαρτίζουν μια συνομοταξία που συντηρεί την ανθρώπινη φλόγα σε έναν αντι-ουμανιστικό κόσμο. Και χαίρομαι που είμαι μέλος της.
Είστε ένας δραστήριος στα κοινά της χώρας άνθρωπος και, πέρα από τις ιδιωτικές σας επιχειρήσεις, η ανάμειξή σας στο πολιτικο-κοινωνικό πλαίσιο είναι έντονη. Βλέπετε την έννοια της «πολιτικής» σκέψης και του πολιτικό-κοινωνικού σχολιασμού στα έργα σύγχρονης τέχνης; Από τη συλλογή σας θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως υπάρχει μια ποιότητα της σύγχρονης τέχνης που σας ενδιαφέρει;
Ακούστε, δεν πίστεψα ποτέ στην «τέχνη για την τέχνη». Κάθε αυθεντική δημιουργία απευθύνει μια συνειδησιακή πρόκληση σε ένα ευρύτερο κοινό, μια πρόκληση ατομικής και συλλογικής αφύπνισης, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου κυριαρχούν τα μέσα μαζικής χειραγώγησης. Γι' αυτό και η δική μου δεν είναι μια... «ωραία συλλογή». Για μένα, κάθε πραγματικός δημιουργός είναι ένας κληρωτός στην υπηρεσία της ανθρωπότητας. Είναι, δηλαδή, στρατευμένος. Κατά τούτο θεωρώ ότι η σύγχρονη τέχνη είναι πολιτική με την ευρύτερη έννοια.
Έχετε νιώσει ποτέ τον σχολιασμό των σύγχρονων καλλιτεχνών μέσα από τις δημιουργίες τους προφητικό;
Μα, κάθε μεγάλος καλλιτέχνης είναι, κατά κάποιον τρόπο, προφητικός. Όντας ο πιο ευαίσθητος δέκτης των υπόγειων ρευμάτων της εποχής του, βλέπει «γρήγορα, μακριά και καθαρά» - για να θυμηθούμε τον Μοντεσκιέ. Η τέχνη που αγγίζει, η τέχνη που μένει, εμπεριέχει πάντα το στοιχείο της αποκάλυψης.
Υπάρχει μια γραμμή στη συλλογή σας, ένας θεματικός άξονας που ακολουθείτε; Έχετε κάποια προτίμηση σε συγκεκριμένες τάσεις η έννοιες στην τέχνη;
Υπάρχει μια «εμμονή» στο ανθρώπινο σώμα ως σύμβολο της θνητότητάς μας και ταυτόχρονα ως φορέας «αντίστασης» στη νομοτέλεια του θανάτου μέσω της καθημερινής πάλης, μέσω της δημιουργίας. Το σώμα μας κουβαλάει και την καταδίκη της φθοράς και τη δημιουργική πνοή που δίνει νόημα στη ζωή. Ο Δάντης το έβλεπε ως «θηκάρι», αλλά είναι ένα θηκάρι που περιέχει το σπαθί! Μέσα απ' τη συλλογή μου προσπαθώ να καθρεφτίσω αυτή την πραγματικότητα, αυτό το μυστήριο, αυτή την ουσία του ανθρώπου.
Βρίσκεστε συχνά αναμεμειγμένος με τις εκδηλώσεις της εμπροσθοφυλακής. Όσον αφορά τη σύγχρονη δημιουργία, σας ενδιαφέρει να γνωρίζετε καινούργιους καλλιτέχνες, να ανακαλύπτετε καινούργια, καινοτόμα έργα και άτομα τα οποία ίσως να μην έχουν ακόμη καταξιωθεί μέσα στο γενικό σύστημα της αγοράς;
Ανήκω στους συλλέκτες και όχι στους επενδυτές της τέχνης. Το λέω αυτό γιατί η χρηματο-οικονομική διάσταση της τέχνης τείνει να συναρπάζει τελευταία περισσότερο από τη δημιουργική της ουσία. Και η λεγόμενη αγορά της τέχνης τείνει να κυριαρχείται τα τελευταία χρόνια από πολλούς που παριστάνουν τους μαικήνες του χώρου, ενώ είναι απλώς σπεκουλαδόροι της καλλιτεχνικής αγοράς. Η ανακάλυψη ενός νέου, μη αναγνωρισμένου ακόμη καλλιτέχνη είναι βεβαίως διπλή χαρά, σου δίνει σχεδόν το αίσθημα της συν-δημιουργίας. Αλλά δεν πρέπει να νοθεύεται από εμπορικές υστεροβουλίες. Ο λάτρης της τέχνης και ο έμπορος τέχνης είναι -αν και όχι πάντα- δύο διαφορετικά πράγματα.
Σας εκπλήσσουν με τον ίδιο δυνατό τρόπο ακόμη έργα τέχνης όπως και όταν πρωτοξεκινήσατε τη συλλογή;
Αν το ταξίδι μου στην τέχνη έχανε σε ένταση και πάθος, αν αμβλυνόταν το στοιχείο της έκπληξης για κάθε νέα δυνατή «συνάντηση», δεν θα συνέχιζα τη συλλογή. Ο αυθεντικός συλλέκτης διατηρεί αντανακλαστικά παιδιού. Ή, αν προτιμάτε, παραμένει ένας Καζανόβας προσηλωμένος πάντα στην επόμενη «καλλιτεχνική» κατάκτηση!
Υπάρχει κάτι που να παρατηρείτε ως zeitgeist στη σύγχρονη έκφραση από τους καλλιτέχνες αυτούς τους αβέβαιους καιρούς; Όχι απαραίτητα ένα κίνημα, αλλά μια τάση ή ένα συναίσθημα που εσείς διαβλέπετε ότι μοιράζονται οι νεότεροι καλλιτέχνες.
Η συνείδηση, όπως και η φύση, απεχθάνεται το κενό. Νομίζω πως η σύγχρονη τέχνη αντιπαλεύει εναγωνίως μια διάχυτη αίσθηση κενού, μια αβεβαιότητα που συνορεύει με τη ματαιότητα. Οι πιο εναργείς σύγχρονοί μας τεχνίτες αποτυπώνουν μια κρίση συνείδησης, αναζητώντας τρόπους επανεπιβεβαίωσης του ανθρώπου σ' έναν κόσμο χωρίς βεβαιότητες.
Το έργο του Christoph Buchel που δανείσατε στο Φεστιβάλ Αθηνών φέτος το καλοκαίρι είχε μεγάλη απήχηση, τόσο σε ένα ειδικό κοινό όσο και σε ένα μεγάλο κομμάτι γενικού νεανικού κοινού που γνώριζε τον καλλιτέχνη και το έργο του. Μοιάζει, μάλιστα, να επηρέασε πολύ νέους καλλιτέχνες, από τους οποίους εκτιμήθηκε έντονα, εάν κανείς ανατρέξει στα social media και διαβάσει σχόλια για την παρουσίαση. Το έργο ήταν κατάλληλα διαλεγμένο, με ιδιαίτερη ευαισθησία και σε ιδιαίτερη συνάφεια με τους δύσκολους και αβέβαιους καιρούς που διανύουμε. Είναι κάτι που σκέφτεστε για την παρουσίαση της συλλογής, ως έναν τρόπο παρουσίασης σε σχέση με τις κοινωνικοπολιτικές συνιστώσες;
Η επιλογή μου αυτή ήταν μια γρήγορη και προφανής σε εμένα απόφαση ...προσωπικής επιμελητείας, εμπνευσμένη από τον χώρο, το πρόγραμμα του φεστιβάλ αλλά και από τη σημερινή πραγματικότητα. Η κατασκευή του Buchel αναπαριστά μια εφιαλτική σύγχρονη Βαβέλ - ή, μάλλον, τα βομβαρδισμένα απομεινάρια της. Ψηλαφεί τις πληγές ενός χαώδους «παγκόσμιου χωριού» που σταδιακά βυθίζεται στα σκουπίδια των ίδιων των αγαθών που καταναλώνει. Αφορά όμως κι εμάς. Παραπέμπει σε μια πτωχευμένη Ελλάδα - μια χώρα που σήμερα πληρώνει το τίμημα της προόδου χωρίς προορισμό, της ατομικής κατανάλωσης χωρίς συλλογική παραγωγή, της δανεικής ανάπτυξης χωρίς εσωτερικό πλεόνασμα. Γι' αυτό επέλεξα να το προσφέρω στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών και βρήκα ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός της απήχησής του στο νεανικό κοινό. Η τέχνη νοηματοδοτείται, αφυπνίζοντας συνειδήσεις. Θα ήθελα, πράγματι, η συλλογή μου να παίξει τον ρόλο του καταλύτη στην ευρύτερη πνευματική αγορά του τόπου μας, που σήμερα είναι δυστυχώς υποτυπώδης.
Έχετε υπάρξει πάρα πολύ διακριτικός με τη συλλογή σας για πολλά χρόνια, εντούτοις είναι μια από τις μεγαλύτερες και πιο σημαντικές διεθνείς συλλογές σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. Θα θέλατε να τη μοιραστείτε με ένα ειδικό και νεανικό κοινό, που μοιάζει τόσο διψασμένο για σύγχρονη τέχνη; Και το πώς το σκέφτεστε; Σκέφτεστε να κάνετε μια ή περισσότερες μεγάλες εκθέσεις της συλλογής στην Ελλάδας, σε χώρους και ιδρύματα; Σκέφτεστε να δημιουργήσετε τον δικό σας εκθεσιακό χώρο;
Υπήρξα, πράγματι, για ένα μεγάλο διάστημα, αρκετά... ζηλότυπος με τη συλλογή μου. Κάποια στιγμή αισθάνθηκα ότι αποτελούσε ένα είδος εσωτερικής διακήρυξης που θα άξιζε να τη μοιραστώ με τον έξω κόσμο. Ήδη τα τελευταία χρόνια, πάνω από 160 έργα της συλλογής μου έχουν εκτεθεί σε περισσότερα από 80 διεθνή αλλά και ελληνικά μουσεία ή εκθέσεις. Κι έχω ανταποκριθεί σε ορισμένες σημαντικές προσκλήσεις για τον επόμενο χρόνο. Η Αθήνα, η Ελλάδα, είναι ασφαλώς για μένα το ορμητήριο και ταυτόχρονα ο καταληκτικός προορισμός. Εδώ σκέφτομαι -και σχεδιάζω- να δημιουργήσω έναν χώρο ελκυστικό και διαδραστικό, με όρους και προδιαγραφές έξω από την πεπατημένη, που να φέρει ένα ευρύτερο κοινό πιο κοντά στον πολιτισμό. Αλλά θέλω πρώτα να συγκεκριμενοποιηθεί το όλο σχέδιο, πριν μιλήσω γι' αυτό.
Στην πολύ σημαντική παρουσίαση της συλλογής σας σε επεισόδια στη Whitechapel Gallery στο Λονδίνο, έχω παρατηρήσει ότι και στις δύο, μέχρι στιγμής, παρουσιάσεις/εκθέσεις υπάρχει ένας Έλληνας καλλιτέχνης. Αυτό είναι κάτι που ξεπήδησε από τη δική σας ευαισθησία για τα καλλιτεχνικά της χώρας;
Η συλλογή μου περιέχει πολλά έργα Ελλήνων καλλιτεχνών, που τα επιλέγω με τα ίδια κριτήρια που επιλέγω και τα έργα των διεθνών. Νομίζω ότι αυτό ακριβώς έκανε και ο επιμελητής της έκθεσης στη Whitechapel.
Στην Ελλάδα, όπου τα εκθετήρια αλλά και η παιδεία γύρω από τη σύγχρονη τέχνη λείπουν σε μεγάλο βαθμό, έχετε σκεφτεί ποτέ ότι θα ήταν πάρα πολύ καλό να μπορέσετε να διευκολύνετε κι ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο γύρω από τέτοιες παρουσιάσεις, με ομιλία του καλλιτέχνη, ομιλίες επιμελητών και κριτικών γύρω από το συγκεκριμένο έργο κ.λπ.; Έχετε κάτι τέτοιο στο πρόγραμμα;
Μέσα από την τέχνη, μέσα από τον πολιτισμό μπορούμε να συμφιλιώσουμε το ευρύτερο κοινό με την έννοια της ποιότητας. Η απουσία της από τον δημόσιο χώρο είναι καταθλιπτική. Η κυριαρχία του ξύλινου λόγου και της πιο κούφιας εκδοχής της μαζικής κουλτούρας στη μεταπολιτευτική Ελλάδα είναι ένα από τα βασικά συμπτώματα της πραγματικής μας κρίσης. Η χειρότερη ποιότητα απαιτεί εκ μέρους μας τη μικρότερη προσπάθεια, έλεγε ο Βαλερί. Αυτή η επανασύνδεση με την ποιότητα -με την προσπάθεια- μπορεί να προέλθει μόνο από τον πολιτισμό, όχι από την πολιτική. Αυτό συνεπάγεται ένα πρόγραμμα δράσης που ξεπερνά τις μεμονωμένες δυνατότητες και φιλοδοξίες. Αλλά, ασφαλώς, θέλω και σχεδιάζω να συμβάλλω σ' αυτή την πρόκληση.
Πώς βλέπετε τη σύγχρονη τέχνη στην Ελλάδα σε σχέση με καινούργιες προσπάθειες που γίνονται από καθαρά ατομικές πρωτοβουλίες; Θα μπορέσει ο σύγχρονος εικαστικός πολιτισμός να αντέξει μια κρίση τέτοιου τύπου, που μοιάζει ότι δεν θα λήξει σύντομα; Πόσο αναγκαίος είναι ο σύγχρονος εικαστικός λόγος και πολιτισμός σε μια τέτοια μεγάλη κρίση;
Οι τελευταίες δεκαετίες της ρηχής, καταναλωτικής δυσανάπτυξης αναβάθμισαν εξωτερικά τη ζωή όλων μας. Φοβούμαι όμως ότι την υποβάθμισαν εσωτερικά. Αυτή η επίπλαστη ευμάρεια υπήρξε άκρως... αντιπολιτιστική. Προσβλέπω στο σοκ της κρίσης - μπορεί να «καλέσει στα όπλα» τις πιο ανήσυχες και δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας, εκείνους δηλαδή που διαθέτουν εικονοκλαστική ετοιμότητα. Να παράξουμε πάλι σκέψη, τέχνη, πολιτισμό - μόνο τότε θα έχουμε βγει πραγματικά από την κρίση, την οποία μας βολεύει να βαφτίζουμε οικονομική... αλλά είναι κυρίως πολιτισμική.
Ποια θα ήταν η συμβουλή σας για τη διαχείριση τέτοιων προσπαθειών σε μια εποχή που μοιάζει πως η κυβέρνηση δεν θα μπορέσει ή δεν θα έχει τα αποθέματα να βοηθήσει πολύ ενεργά τέτοιες προσπάθειες, όσο επιτυχημένες ή περιζήτητες κι αν είναι από το κοινό;
Οι κρατικές επιδόσεις στον πολιτισμό μας έχουν κατά κανόνα έντονο πελατειακό άρωμα και παλαιότερα έρρεπαν συχνά προς την ιδεολογικο-πολιτική καρικατούρα. Σήμερα, ευτυχώς υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών του Γ. Λούκου, το Μέγαρο, το Μουσείο της Ακρόπολης. Σήμερα που το κράτος -ευτυχώς- δεν μπορεί πια να παραστήσει τον πολιτιστικό ατζέντη, η λύση θα ήταν... ΣΔΙΤ Πολιτισμού. Και γενικότερα, να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις για την παραγωγή πολιτισμού, που αποτελεί βασική μορφή ανάπτυξης. Άλλωστε, οι πιο ζωντανές πολιτιστικές εστίες σήμερα αποτελούν ιδιωτική πρωτοβουλία. Μπορούν να προκληθούν και να προσκληθούν να συνεισφέρουν ακόμη περισσότερο.
Υπάρχει ένα έργο της συλλογής σας που έχετε την ανάγκη να το βλέπετε συνέχεια, που έχετε διαλέξει να είναι πάνω ή απέναντι από το γραφείο σας;
Είμαι αισθητικά και συναισθηματικά δεμένος με όλα όσα απέκτησα και νοερά στραμμένος πάντα στην επόμενη ανακάλυψη, στο επόμενο απόκτημα.
Αν υπήρχε ένα μόνο έργο που θα μπορούσατε να σώσετε μαζί σας στην «κιβωτό» σε περίπτωση καταστροφής του κόσμου, ποιο θα ήταν αυτό;
Σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα ήθελα να ανέβω στην κιβωτό.
σχόλια