O Xάουρε είναι Κούρδος με καταγωγή από το βόρειο Ιράκ. Το 2011 αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα του επειδή είναι μέλος του PKK.
Προσπάθησε να περάσει σε ευρωπαϊκό έδαφος διά θαλάσσης. Στη βάρκα επέβαιναν δύο ακόμη συμπατριώτες του, ενώ οι υπόλοιποι ήταν Πακιστανοί και Αφγανοί.
Τους έπιασαν, θυμάται, τρεις ώρες αφότου ξεκίνησαν το ταξίδι τους. Έκατσε στον Κορυδαλλό 14 μήνες.
Βγήκε και νοίκιασε ένα σπίτι στο Περιστέρι. Δεν είχε δουλειά, αλλά για ένα διάστημα τον βοηθούσαν οικονομικά οι δικοί του και το κόμμα. Σύντομα πήρε την απόφαση να φύγει ξανά.
Στη φυλακή είναι δύσκολα. Εγώ ήμουν πιο ήσυχος. Δεν είχα πρόβλημα με κανέναν. Βέβαια, και ήσυχος να είσαι, μπορεί να πεις «καλημέρα» το πρωί και ο άλλος να αντιδράσει στραβά επειδή έχει νεύρα ή προβλήματα με την οικογένειά του. Μέσα εκεί όλα μεγαλοποιούνται. Για να λέμε την αλήθεια, άλλη η ζωή έξω, άλλη στη φυλακή
Προσπάθησε να περάσει οδικώς μαζί με μια άλλη οικογένεια στην Ιταλία. Τον έπιασαν για μία ακόμα φορά. Έφαγε 9 χρόνια κάθειρξη και ακολούθως έκανε ένα τουρ στις φυλακές της Ελλάδας: Κορυδαλλός, Τρίκαλα, Αγιά στην Κρήτη και αλλού. «Και πού δεν πήγα» μου λέει και στο πρόσωπό του σχηματίζεται ένα μάλλον πικρό χαμόγελο.
Βγήκε με αναστολή τον περασμένο Νοέμβριο και από εκείνη την ημέρα μένει στον ξενώνα της «Επανόδου», στο κέντρο της Αθήνας. Στην Ελλάδα έμαθε τα ελληνικά και τη φυλακή.
«Πώς ήταν εκεί μέσα;» τον ρωτάω. «Δύσκολα. Εγώ ήμουν πιο ήσυχος. Δεν είχα πρόβλημα με κανέναν. Βέβαια, και ήσυχος να είσαι, μπορεί να πεις "καλημέρα" το πρωί και ο άλλος να αντιδράσει στραβά επειδή έχει νεύρα ή προβλήματα με την οικογένειά του. Μέσα εκεί όλα μεγαλοποιούνται. Για να λέμε την αλήθεια, άλλη η ζωή έξω, άλλη στη φυλακή».
Αυτή την περίοδο περιμένει να δει τι θα γίνει με την άδεια παραμονής του. Μέχρι τότε περνάει την ώρα του βάφοντας. Τον ξενώνα, τους χώρους της «Επανόδου», ακόμη και οι τοίχοι στο γραφείο όπου καθόμαστε έχουν περάσει από το δικό του χέρι.
«Εδώ έχω ένα σπίτι. Θα κάτσω μέχρι να πάρω τα χαρτιά μου. Δεν ξέρω πότε θα γίνει αυτό» μου λέει και στη σιωπηλή αντίδρασή μου αποκρίνεται μ' ένα χαμόγελο. «Όλα θα πάνε καλά».
Ο Χάουρε είναι ένας από τους περίπου 700 αποφυλακισμένους που περνούν κάθε χρόνο από τα γραφεία της «Επανόδου», του μοναδικού φορέα κοινωνικής επανένταξης και μετασωφρονιστικής μέριμνας, ο οποίος εποπτεύεται από το υπουργείο Δικαιοσύνης.
Αποστολή της είναι η επαγγελματική κατάρτιση, η αποκατάσταση, η οικονομική στήριξη, η προετοιμασία και προώθηση της εν γένει επανένταξης των κρατουμένων και των αποφυλακισμένων.
«Κάθε αποφυλακισμένος έρχεται εδώ, πάντα με δική του βούληση, και "χτίζουμε" μαζί το σχέδιο της επανένταξης, ανάλογα με τις ανάγκες που έχει. Σίτιση, στέγη (σ.σ. η "Επάνοδος" προσφέρει ολιγοήμερη φιλοξενία σε συμβεβλημένο ξενοδοχείο, ενώ διαθέτει και έναν ξενώνα).
Τους παρέχουμε ενημέρωση-πληροφόρηση για τα προνοιακά επιδόματα, ψυχοκοινωνική συμβουλευτική για τη σχέση τους με την οικογένειά τους ή την καλυτέρευσή αυτής της σχέσης, νομική συμβουλευτική και συμβουλευτική απασχόληση» εξηγεί η Φωτεινή Μηλιώνη, διδάκτωρ Εγκληματολογίας και διευθύντρια της «Επανόδου».
Πέρα από την ενημέρωση και τη συμβουλευτική διοργανώνονται παράλληλα και εργαστήρια εκμάθησης γλώσσας, υπολογιστών αλλά και χειροποίητων κοσμημάτων. Υπάρχουν ακόμα ομάδες θεάτρου και μουσικής. Όλα αυτά βοηθούν τους αποφυλακισμένους να κοινωνικοποιηθούν, να βελτιώσουν τις γνώσεις τους και να αποκτήσουν νέες δεξιότητες.
Η κατάσταση που επικρατεί στις ελληνικές φυλακές
Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης (σ.σ. όπως ενημερώθηκαν στις 16 Ιουλίου), αυτή τη στιγμή βρίσκονται στις ελληνικές φυλακές 10158 κρατούμενοι.
Μάλιστα, πολλά κέντρα κράτησης ανά την Ελλάδα όπως σε αυτά της Άμφισσας, του Βόλου, της Θεσσαλονίκης, των Ιωαννίνων, της Κομοτηνής, της Κέρκυρας και του Κορυδαλλού, η πληρότητα έχει ξεπεράσει το 100%, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις όπως π.χ. η φυλακή της Κω όπου οι κρατούμενοι είναι υπερδιπλάσιοι από τις υπάρχουσες θέσεις (σ.σ.113 τρόφιμοι για 57 θέσεις).
Όσο αφορά τον αριθμό των ανθρώπων που αποφυλακίζονται ετησίως, λόγω και των αποσυμφορητικών διατάξεων, σε επικοινωνία που είχαμε με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης μας ανέφεραν ότι για το 2016 ο αριθμός των ανθρώπων που αποφυλακίστηκε ανήλθε στις 8.157, ενώ για το 2017 στους 6.568.
Επίσημες μελέτες ή στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των αποφυλακισμένων που επιστρέφουν στη φυλακή και μετά από πόσο χρονικό διάστημα συμβαίνει αυτό δεν υπάρχουν.
Η έξοδος από τη φυλακή και το απόλυτο χάος
Ποιο είναι, όμως, το προφίλ όσων θέλουν να επανενταχθούν; «Οι άνθρωποι που έρχονται εδώ είναι πολύ ταλαιπωρημένοι. Βγαίνοντας από τη φυλακή βρίσκονται σε ένα απόλυτο χάος. Όλα τους φαίνονται "βουνό", κανείς δεν τους προετοιμάζει για το τι θα αντικρίσουν στον έξω κόσμο.
» Χωρίς να γινόμαστε άδικοι, ανοίγει μια πόρτα και τους πετάνε έξω σαν σκυλιά, τους σταυρώνουν τρεις φορές και "γεια σας". Και αν είσαι στον Κορυδαλλό, πάλι καλά, υπάρχουν συγκοινωνίες. Αν μιλάμε π.χ. για μια γυναίκα που βγαίνει από τις φυλακές του Ελαιώνα, οι οποίες είναι στη μέση του πουθενά, τότε άσ' το. Την αφήνουν στον δρόμο και δεν της λένε καν προς τα πού είναι το τρένο.
» Ως γραμματέας έχω συναντήσει άπειρους ανθρώπους που μπήκαν στη φυλακή, βγήκαν, επέστρεψαν στο κελί για να αποφυλακιστούν ξανά. Σου λένε "δεν ήξερα τι να κάνω. Ήρθε ο χειμώνας κι εγώ κοιμόμουν στο παγκάκι. Αρρώστησα, δουλειά δεν μπορώ να βρω γιατί κανείς δεν με εμπιστεύεται". Αυτοί οι άνθρωποι υποτίθεται πως δικαιούνται κάποιο επίδομα για να μπορέσουν να νοικιάσουν ένα σπίτι, αλλά, από την άλλη, το κράτος δεν έχει φροντίσει να υπάρχουν κάποιες δομές και όλο αυτό μοιάζει με φαύλο κύκλο» λέει η Εντίτα Οκιένσκα, υπεύθυνη υποδοχής στα γραφεία της «Επανόδου».
Σε μια εποχή που τα ποσοστά ανεργίας είναι τόσο υψηλά και οι θέσεις απασχόλησης λιγοστές, η εύρεση εργασίας αποτελεί τη μεγαλύτερη δυσκολία γι' αυτούς τους ανθρώπους. «Οι περισσότεροι λένε ότι θέλουν να βρουν δουλειά. Αυτό είναι το κυριότερο, αυτό φτάνει εδώ. Βεβαίως, δεν είναι πάντα τόσο απλό. Πολλές φορές υπάρχουν άρρητα ζητήματα που πρέπει να δουλευτούν. Γιατί μπορεί κάποιος να λέει ότι θέλει δουλειά, αλλά ενδέχεται να είναι στη χρήση.Ένας χρήστης ουσιών, λοιπόν, δεν είναι λειτουργικός εργαζόμενος. Γι' αυτό κι εμείς τους συστήνουμε να κάνουν κάποιες συμβουλευτικές συναντήσεις και μετά να προχωρήσουν στην εργασιακή επανένταξη» λέει η κ. Μηλιώνη.
«Προκατάληψη δεν υπάρχει;» τη ρωτάω. «Ναι, στην αρχή υπάρχει. Όταν, όμως, κάποιος γνωρίσει καλύτερα τους ανθρώπους αυτούς, τότε νομίζω ότι αίρονται όλες αυτές οι προκαταλήψεις. Υπάρχουν εργοδότες που μας έχουν προσεγγίσει και θέλουν να προσλάβουν αποφυλακισμένους» προσθέτει.
Αυτό το κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας που συναντούν έξω δεν δημιουργεί ένα αίσθημα φόβου στους αποφυλακισμένους; «Δεν είναι τόσο φόβος, όσο απογοήτευση. Γιατί, βγαίνοντας από τη φυλακή, έχουν πολύ υψηλές προσδοκίες, οι οποίες καλλιεργούνται από τους ίδιους κατά το τελευταίο διάστημα της παραμονής τους εκεί.
Έχουν πάρει τις αποφάσεις τους και πιστεύουν ότι θα βγουν και τα πράγματα θα αλλάξουν. Μόλις βγουν, όμως, συνειδητοποιούν όλες αυτές τις δυσκολίες και απογοητεύονται. Είτε θα δυσκολευτούν να βρουν δουλειά επειδή έχουν ποινικό μητρώο, είτε η σχέση με τις οικογένειές τους θα έχει διαταραχτεί οριστικά, είτε, αν μιλάμε για αλλοδαπούς, θα έχουν χάσει το άσυλο και δεν θα έχουν τη δυνατότητα να το ξαναβγάλουν» τονίζει η Έλλη Ανίτση, ψυχολόγος-εγκληματολόγος της δομής και υπεύθυνη του ξενώνα της «Επανόδου».
Σωφρονισμός ή τιμωρία;
Η επαγγελματική κατάρτιση των κρατουμένων, η κοινωνική τους επανένταξη και απασχόληση ήταν (και είναι) ένα κρίσιμο και κοινωνικά ευαίσθητο θέμα. Ανέκαθεν, όμως, υπήρχε η γενική αντίληψη πως το σωφρονιστικό σύστημα της Ελλάδας δεν στοχεύει σε αυτό που υποδηλώνει το όνομά του, δηλαδή στον σωφρονισμό, όσο στην τιμωρία. Είναι έτσι;
«Δεν μπορώ να ξέρω τι ισχύει σε κάθε σωφρονιστικό κατάστημα. Πιστεύω, όμως, ότι δεν είναι τόσο απόλυτα τα πράγματα. Γιατί υπάρχουν πλέον εκεί και ειδικοί επιστήμονες. Ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί. Θα έπρεπε να υπάρχουν και εγκληματολόγοι, αλλά δυστυχώς δεν έχουν διοριστεί ακόμα. Ταυτόχρονα υπάρχει και ένα σχετικό "άνοιγμα" των φυλακών, με την έννοια ότι γίνονται πολλές εκδηλώσεις, καλλιτεχνικές και μη, με τη συμμετοχή κρατουμένων.
Ως διευθύντρια του Μεταπτυχιακού Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, μπορώ να σας πω ότι εμείς κάνουμε μαθήματα μέσα στις φυλακές, π.χ. στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, όπως κοινά εργαστήρια ζωγραφικής. Γίνονται πολλά πράγματα για να πει κανείς ότι αυτήν τη στιγμή οι φυλακές επιβάλλουν μόνο τιμωρία» λέει η Χριστίνα Ζαραφωνίτου, πρόεδρος της «Επανόδου» και καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
«Η παρανομία προσφέρει καλύτερη διέξοδο»
Φυσικά, δεν είναι όλοι οι κρατούμενοι ή οι αποφυλακισμένοι το ίδιο. Πολλοί απ' όσους αποφυλακίζονται δεν αναζητούν τη βοήθεια της «Επανόδου», καθώς έχουν το δικό τους υποστηρικτικό πλαίσιο.
«Υπάρχουν άνθρωποι που είναι πραγματικά αποκλεισμένοι κι έχουν μεγάλη ανάγκη. Υπάρχουν άλλοι που έχουν τη στήριξη των οικογενειών τους ή ακόμα και τέτοια οικονομική ευχέρεια που τους επιτρέπει να εξυπηρετηθούν όταν βγουν από τη φυλακή. Υπάρχουν όμως και κάποιοι –εδώ ερχόμαστε στο κρίσιμο σημείο της εποχής– που έχουν δημιουργήσει μια επαγγελματική σχέση με το έγκλημα.
Εκεί μιλάμε για πιο οργανωμένες μορφές εγκληματικότητας, που είναι και πιο αποστασιοποιημένες από τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα. Για επιλογές. Αυτοί οι άνθρωποι δεν θα έρθουν εδώ. Γιατί να έρθουν; Αφού η παρανομία προσφέρει καλύτερη διέξοδο. Βέβαια, εμείς δεν αφήνουμε κανέναν απ' έξω» καταλήγει η κ. Ζαραφωνίτου.
