Βαθιά στο βραχώδες υπόβαθρο της νήσου Ολκιλουότο στη νοτιοδυτική Φινλανδία, ένας τάφος κατασκευάζεται. Ο στόχος είναι να επιβιώσει περισσότερο όχι μόνο από τους ανθρώπους που τον σχέδιασαν, αλλά κι από το είδος που τον σχεδίασε. Ο στόχος είναι να παραμείνει ακέραιος χωρίς μελλοντική συντήρηση για 100.000 χρόνια, ικανός να αντέξει μια μελλοντική Εποχή Παγετώνων. Πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια, τρία μείζονα ποτάμια συστήματα έρρεαν στη Σαχάρα. Πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια, ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι άρχιζαν το ταξίδι τους έξω από την Αφρική. Η παλαιότερη πυραμίδα είναι ηλικίας 4.600 χρόνων· η παλαιότερη σωζόμενη εκκλησία είναι νεότερη των 2.000 χρόνων.
Ο φινλανδικός τάφος έχει κάποια από τα πλέον ασφαλή πρωτόκολλα φύλαξης που επινοήθηκαν ποτέ: είναι πιο ασφαλής από τις κρύπτες των φαραώ, πιο ασφαλής από οποιαδήποτε φυλακή υπερυψίστης ασφαλείας. Η ελπίδα είναι ό,τι τοποθετηθεί μέσα σε τούτον τον τάφο να μη βγει ποτέ εξαιτίας άλλου παράγοντα πλην των γεωλογικών.
Ο τάφος είναι ένα πείραμα μετα-ανθρώπινης αρχιτεκτονικής, και η ονομασία του είναι Όνκαλο, που στα φινλανδικά σημαίνει «σπηλιά» ή «κρυψώνα». Αυτό που θα κρυφτεί στο Όνκαλο είναι υψηλής ραδιενέργειας πυρηνικά απόβλητα, ίσως η σκοτεινότερη ύλη που εχουμε δημιουργήσει ποτέ.
Για όσο διάστημα παράγουμε πυρηνικά απόβλητα, έχουμε αποτύχει να αποφασίσουμε πώς να τα ξεφορτωθούμε. Το ουράνιο δημιουργήθηκε σε εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων πριν από περίπου 6,6 δισεκατομμύρια χρόνια και είναι μέρος της κοσμικής σκόνης από την οποία δημιουργήθηκε ο πλανήτης. Είναι τόσο κοινό στον φλοιό της Γης, όσο ο κασσίτερος ή το βολφράμιο, κι επίσης είναι διάσπαρτο στα πετρώματα πάνω στα οποία ζούμε. Αργά, δαπανηρά, θαυμαστά, επιζήμια, έχουμε μάθει πώς να μετατρέπουμε το ουράνιο σε ενέργεια και δύναμη. Ξέρουμε πώς να παράγουμε ηλεκτρισμό από το ουράνιο και ξέρουμε πώς να προκαλούμε θάνατο απ’ αυτό, αλλά ακόμη δεν ξέρουμε ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να το ξεφορτωθούμε όταν μας έχει κάνει τη δουλειά μας. Πάνω από ένα τέταρτο του εκατομμυρίου τόνοι υψηλής ραδιενέργειας πυρηνικών αποβλήτων, που χρειάζονται τελική αποθήκευση, πιστεύεται ότι υπάρχουν τώρα παγκοσμίως, με γύρω στους 12.000 τόνους να προστίθενται ετησίως σ’ αυτόν τον αριθμό.
Ο τάφος είναι ένα πείραμα μετα-ανθρώπινης αρχιτεκτονικής, και η ονομασία του είναι Όνκαλο, που στα φινλανδικά σημαίνει «σπηλιά» ή «κρυψώνα». Αυτό που θα κρυφτεί στο Όνκαλο είναι υψηλής ραδιενέργειας πυρηνικά απόβλητα, ίσως η σκοτεινότερη ύλη που εχουμε δημιουργήσει ποτέ.
ΤΟ ΟΥΡΑΝΙΟ εξορύσσεται ως μετάλλευμα στον Καναδά, τη Ρωσία, την Αυστραλία, το Καζακστάν και σύντομα, ίσως, στον νότο της Γροιλανδίας. Το μετάλλευμα συνθλίβεται και αλέθεται· το ουράνιο εξάγεται με οξύ, μετατρέπεται σε αέριο, εμπλουτίζεται, σταθεροποιείται κι έπειτα δέχεται επεξεργασία που το μετατρέπει σε σφαιρίδια. Ένα και μόνο σφαιρίδιο εμπλουτισμένου ουρανίου, διαμέτρου ενός εκατοστού και μήκους ενός εκατοστού επίσης, κατά κανόνα απελευθερώνει την ίδια ποσότητα ενέργειας με έναν τόνο άνθρακα. Αυτά τα σφαιρίδια σφραγίζονται μέσα σε γυαλιστερές ράβδους καυσίμου, φτιαγμένες συνήθως από κράμα ζιρκονίου, οι οποίες δεματιάζονται κατά χιλιάδες και τοποθετούνται στον πυρήνα του αντιδραστήρα, όπου προκαλείται σχάση. Η σχάση παράγει θερμότητα, η οποία δημιουργεί ατμό· ο ατμός διοχετεύεται σε τουρμπίνες, γυρνώντας τα πτερύγιά τους και παράγοντας ηλεκτρισμό.
Με το που έχει επιβραδυνθεί η διαδικασία της σχάσης κάτω από έναν ορίζοντα απόδοσης, οι ράβδοι πρέπει να αντικατασταθούν. Ομως είναι ακόμη εξαιρετικά θερμές και θανατηφόρα ραδιενεργές. Το ασταθές οξείδιο του ουρανίου εξακολουθεί να εκπέμπει σωματίδια άλφα και βήτα, και ακτίνες γ. Αν στεκόσασταν δίπλα σε μια δέσμη ράβδων καυσίμου που έχει μόλις βγει από τον πυρήνα, χωρίς ασπίδα προστασίας, η ραδιενέργεια θα επετίθετο στο σώμα σας, διαλύοντας κύτταρα και αλλοιώνοντας το DNA. Κατά πάσα πιθανότητα θα πεθαίνατε μέσα σε μερικές ώρες, κάνοντας εμετό κι αιμορραγώντας.
Έτσι, οι εξαντλημένες ράβδοι βγαίνουν από τον αντιδραστήρα με μηχάνημα, διατηρούνται συνεχώς μέσα σε νερό ή άλλο προστατευτικό υγρό καθώς μεταφέρονται, κι ύστερα κατά κανόνα αποθηκεύονται σε βαθιές δεξαμενές αναλωμένου καυσίμου για πολλά χρόνια, προτού σταλούν για επανεπεξεργασία ή τοποθέτηση σε κάδους ξηρής αποθήκευσης. Μέσα στις δεξαμενές αναλωμένου καυσίμου, το νερό απορροφά υπομονετικά τον καταιγισμό σωματιδίων από τις ράβδους. Επειδή αυτός ο καταιγισμός θερμαίνει το νερό, πρέπει διαρκώς να κυκλοφορεί και να κρυώνει ώστε να μη βράσει και εξατμιστεί, αφήνοντας τις ράβδους ολέθρια εκτεθειμένες.
Ακόμα και ύστερα από δεκαετίες μέσα στις δεξαμενές, ωστόσο, οι ράβδοι παραμένουν θερμές, τοξικές και ραδιενεργές. Ο μόνος τρόπος για να καταστούν ακίνδυνες για τη βιόσφαιρα είναι μέσω της μακροχρόνιας φυσικής διάσπασης. Για τα απόβλητα υψηλής ραδιενέργειας, αυτή μπορεί να πάρει δεκάδες χιλιάδες χρόνια, στη διάρκεια των οποίων το αναλωμένο καύσιμο πρέπει να φυλάσσεται με ασφάλεια: απομονωμένο από τον αέρα, τον ήλιο, το νερό, τη ζωή.
Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ λύση που έχουμε επινοήσει για να ασφαλίζουμε τέτοια απόβλητα είναι η ταφή. Οι τάφοι που έχουμε κατασκευάσει για να δεχτούν τέτοια κατάλοιπα είναι γνωστοί ως γεωλογικοί χώροι αποθήκευσης και είναι ο Cloaka Maxima -ο Μεγάλος Υπόνομος- του είδους μας. Σε χαμηλού και μεσαίου επιπέδου χώρους αποθήκευσης πηγαίνουν τα ελαφρώς ραδιενεργά υλικά που είναι παραπροϊόντα της πυρηνικής ενέργειας και του πυρηνικού οπλοστασίου: τα αντικείμενα που θα παραμείνουν επιβλαβή μόνο για πολλά χρόνια -τα ρούχα, τα εργαλεία, τα υλικά φίλτρων, τα φερμουάρ και τα κουμπιά. Όλα κλείνονται σε βαρέλια και κατεβάζονται σε τρύπες μέσα σε σιλό βυθισμένα κάτω από τη γη, σε χώρους αποθήκευσης σ' όλο τov κόσμο. Κάθε νέα στρώση κλείνεται σε μπετόν και περιμένει την επόμενη. Η Πιλοτική Μονάδα Απομόνωσης Αποβλήτων [Waste Isolation Pilot Plant - WIPP] -ο ενδιάμεσου επιπέδου χώρος αποθήκευσης στα αλατούχα στρώματα του Νέου Μεξικού- προορίζεται να δέχεται 800.000 βαρέλια μαλακού χάλυβα των πενήντα πέντε γαλσνιών με στρατιωτικής προέλευσης απόβλητα υπερουρανίου. που μεταξύ άλλων περιέχουν τα ραδιενεργά ρινίσματα από την κατασκευή των αμερικανικών πυρηνικών κεφαλών. Οι θάλαμοι βαρέλιών της WIPP θα δημιουργήσουν με τον καιρό τακτικά γεωλογικά στρώματα - άλλη μια ταξινομική βαθμίδα μελλοντικών ορυκτών του Ανθρωπόκαινου.
ΤΑ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ απόβλητα, εντούτοις -οι τοξικές και ραδιενεργές ράβδοι καυσίμου από τους αντιδραστήρες-, απαιτούν ακόμα πιο ασφαλή ταφή: μια ειδική κηδεία κι έναν ειδικό τάφο. Έχουμε αποπειραθεί να κατασκευάσουμε μόνο λίγους τέτοιους χώρους αποθήκευσης αποβλήτων υψηλής ραδιενέργειας. Το Βέλγιο έχει βυθίσει έναν χώρο δοκιμών για να ερευνήσει μελλοντικές πιθανότητες βαθιάς αποθήκευσης κι έχει ονομάσει τη μονάδα HADES [Άδης]. Η απόπειρα της Αμερικής για αποθήκευση υψηλού επιπέδου έλαβε χώρα σε ένα σβησμένο υπερηφαίστειο ονόματι όρος Γιούκα στην έρημο της Νεβάδα. Όμως η κατασκευή ανέσταλη ύστερα από δεκαετίες διενέξεων και διαμαρτυριών, και τα σπήλαια που ανοίχτηκαν στον ιγνιμβρίτη είναι άδεια τώρα.
Ανάμεσα στους λόγους για την αναστολή του σχεδίου είναι η εγγύτητα του όρους Γιούκα σε μια σεισμικά ζώνη πλάτους 275 μέτρων, το ρήγμα Σάντανς, που το τέμνει από κάτω ένα βαθύτερο ρήγμα, αποκαλούμενο Χορός Φαντασμάτων. Αν το όρος Γιούκα γέμιζε ποτέ ως την πλήρη χωρητικότητά του, θα περιείχε, γράφει ο Τζον Ντ΄ Αγκάτα, το ραδιενεργό αντίστοιχο δύο εκατομμυρίων πυρηνικών εκρήξεων, περίπου εφτά τρισεκατομμύρια δόσεις θανατηφόρου ραδιενέργειας», αρκετός για να σκοτώσει 350 φορές κάθε άνθρωπο στη Γη.
Μακράν, η πιο εξελιγμένη απ' όλες αυτές τις μονάδες βαθιάς αποθήκευσης είναι το Όνκαλχ, η Κρυψώνα, σε βάθος 450 μέτρων σε πέτρωμα ηλικίας 1,9 δισεκατομμυρίων χρόνων στη βοθνιακή ακτή της Φινλανδίας. Όταν οι αίθουσες ταφής του Όνκαλο θα είναι γεμάτες απόβλητα από τους τρεις σταθμούς ενέργειας του Ολκιλουότο, θα περιέχουν 6.500 τόνους εξαντλημένου ουράνιου.
Μακράν, η πιο εξελιγμένη απ' όλες αυτές τις μονάδες βαθιάς αποθήκευσης είναι το Όνκαλχ, η Κρυψώνα, σε βάθος 450 μέτρων σε πέτρωμα ηλικίας 1,9 δισεκατομμυρίων χρόνων στη βοθνιακή ακτή της Φινλανδίας. Όταν οι αίθουσες ταφής του Όνκαλο θα είναι γεμάτες απόβλητα από τους τρεις σταθμούς ενέργειας του Ολκιλουότο, θα περιέχουν 6.500 τόνους εξαντλημένου ουράνιου.
ΠΛΗΣΙΑΖΟΥΜΕ στην είσοδο της Κρυψώνας διασχίζοντας επίπεδη, καθαρισμένη γη. Οι σημύδες, τα πεύκα και οι λεύκες έχουν κοπεί και τα πρέμνα τους έχουν αφαιρεθεί ώστε να δημιουργηθεί ένα τετράγωνο ξέφωτο στο δάσος, κοντά στον δρόμο. Διπλό συρματόπλεγμα περιβάλλει τον χώρο, εμποδίζοντας να μπουν άλκες, παρείσακτοι και τρομοκράτες. Χιόνι πέφτει στο γκρίζο χαλίκι. Η χιονοθύελλα έχει κοπάσει λίγο. Στο κεντρικό κτίριο από κίτρινο αυλακωτό χάλυβα ένας αυτόματος πωλητής πουλάει ενεργειακά ποτά με την ονομασία Battery. Το τοπίο κάτω από το οποίο είναι βυθισμένη η Κρυψώνα έχει ισοπεδωθεί από τον παγετώδη πάγο που ’χει κυλήσει επανειλημμένα από πάνω του τα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια. Πλάνητες βράχοι μεγάλοι σαν κτίρια βρίσκονται ανάμεσα σε δέντρα, εκεί που τους άφησε ο τελευταίος πάγος. Οι παγετώνες δεν δίνουν την αίσθηση ότι έχουν χαθεί προ πολλού, αλλά ότι σύντομα θα επανέλθουν.
Το στόμιο της Κρυψώνας είναι μια ράμπα ανοιγμένη με ανατίναξη στον γνεύσιο. Λειχήνες έχουν αρχίσει ήδη να εποικούν την εκτεθειμένη πέτρα γύρω από την είσοδο: Xanthoria σαν πορτοκαλιά φιλιά. Ένα ρολό αποκλείει τη ράμπα σε περίπτωση ατυχήματος. Τώρα είναι σηκωμένο — κι από κάτω του μια στοά στρίβει στο σκοτάδι.
Τοίχοι από εκτοξευόμενο σκυρόδεμα, αφύσικα λείοι. Πράσινα πλαϊνά φώτα, ολοένα πιο μικρά. Πινακίδες δηλώνουν ότι το όριο ταχύτητας στο τέλος του κόσμου είναι 20 χλμ. την ώρα. Τηλεφωνικά καλώδια κρέμονται ανάμεσα σε μάνδαλα συγκράτησης. Κελάρυσμα νερού που κυλά σε μια υδρορροή. Αέρας ανεβαίνει κρύος από κάτω, αναδεύοντας τη λιθόσκονη. Η γη είναι ο ναός μας, ένα δοχείο για κάθε λογής αποσύνθεση... Από το κατώφλι, η στοά οδηγεί κάτω και γύρω σε μια σταθερή στραβή σπείρα τριών μιλίων, προτού ισιώσει σ’ αυτούς καθαυτούς τους ταφικούς θαλάμους.
Ιδωμένη αφαιρετικά, σάμπως να μην υπάρχει ο βράχος που την περικλείνει, η Κρυψώνα έχει μια κομψή απλότητα. Υπάρχουν τρία κεντρικά φρεάτια που πέφτουν κάθετα από την επιφάνεια: αερισμός, εξαερισμός κι ανελκυστήρας. Γύρω από τούτα τα φρεάτια η ράμπα μεταφοράς στρίβει σαν τσουλήθρα, κατεβαίνοντας τελικά ως έναν πολύπλοκο ανασκαμμένο χώρο σε βάθος σχεδόν 450 μέτρων. Προς τα έξω από τον κεντρικό χώρο απλώνεται ένα δίκτυο από στοές αποθήκευσης, στων οποίων το δάπεδο έχουν ανοιχτεί φρέατα για τα δοχεία με τις ράβδους καυσίμου. Όταν το Όνκαλο θα είναι έτοιμο να δεχτεί τις πρώτες του εναποθέσεις, θα υπάρχουν πάνω από 200 στοές αποθήκευσης, που όλες μαζί θα χωρέσουν τα 3.250 δοχεία. Στη μορφή τους, αυτές οι σήραγγες μου θυμίζουν τις αίθουσες και τις στοές που ανοίγουν εκείνα τα ξυλοφάγα σκαθάρια κάτω απότrn φλούδα του δέντρου, δημιουργώντας χώρο για να γεννήσουν τα αυγά τους και να μεγαλώσουν τις προνύμφες τους, προτού σκοτώσουν το δέντρο που τα τρέφει.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ θάβουμε υλικά ώστε να διατηρηθούν στο μέλλον. Μερικές φορές θάβουμε υλικά ώστε να διατηρήσουμε το μέλλον προστατεύοντάς το απ’ αυτά. Μερικά είδη ταφής στοχεύουν στην επανάληψη και την ανακληροδοσία (αποθήκευση)· άλλα στοχεύουν στη λήθη (απόρριψη). Στο υπόγειο αρχείο Μπαρμπαστόλεν, κοντά στο Φράιμπουργκ ιμ Μπράισγκαου, ένα αχρηστευμένο ορυχείο έχει μετατραπεί σε καταφύγιο για τη γερμανική πολιτιστική κληρονομιά. Περισσότερες από 900 εκατομμύρια εικόνες είναι αποθηκευμένες εκεί σε μικροφίλμ , μέσα σε κασετίνες, πάνω από 400 μέτρα κάτω από τη γη. Το αρχείο είναι σχεδιασμένο για να έπιζησει ενός πυρηνικού πολέμου και να διατηρήσει το περιεχόμενό του για τουλάχιστον 500 χρόνια. Στην Παγκόσμια Τράπεζα Σπόρων, στη Σπιτσβέργη, είναι αποθηκευμένη υπό ψύξη μια τεράστια ποικιλία σπόρων και φυτικής ύλης, με την προοπτική μιας εποχής μετά την καταστροφή, κατά την οποία η χλωρίδα και η βιοποικιλότητα της Γης ίσως χρειάζονται ανεφοδιασμό. Και οι δύο αυτές κρύπτες προβλέπουν μια εποχή ανεπάρκειας οτο μέλλον· και οι δύο, απόρρητα, θεωρούν το παρόν ως εποχή αφθονίας.
Το Ονκαλο, αντιθέτως, είναι κατασκευασμένο με την επιθυμία το περιεχόμενό του να μην ανακτηθεί ποτέ. Είναι ένα μέρος που μας φέρνει αντιμέτωπους με χρονικές κλίμακες που περιφρονούν τις συνηθισμένες μας μονάδες μέτρησης. Ο χρόνος ζωής των ραδιενεργών στοιχείων δεν είναι αιώνιος, όμως εκτείνεται σε χρονικά διαστήματα τέτοιου εύρους, ώστε οι συνηθισμένοι τρόποι που έχουμε για να φανταζόμαστε και να επικοινωνούμε καταρρέουν όταν τα αναλογιζόμαστε. Οι δεκαετίες και οι εκατονταετίες δείχνουν ασήμαντες και η γλώσσα μοιάζει δίχως νόημα, σε σύγκριση με τον βαθύ χρόνο του χώρου μέσα πέτρα στο Ονκαλο και μ’ ό,τι αυτός ο χώρος θα περιέχει. Ο χρόνος ημιζωής του Ουρανίου-235 είναι 4,46 δισεκατομμύρια χρόνια,βγάζοντας τον άνθρωπο στο περιθώριο και συνθλίβοντας ως την πλήρη απουσία νοήματος το πρώτο πρόσωπο.
Όμως το να να σκεφτόμαστε με τον χρόνο ζωής των ραδιενεργών στοιχείων συνεπάγεται επίσης, κατ’ ανάγκην, το να αναρωτιόμαστε όχι τι θα πούμε εμείς για το μέλλον αλλά τι θα πει το μέλλον για εμάς. Τι κληρονομιά θα αφήσουμε πίσω μας, όχι μόνο για τις γενιές που ακολουθούν, αλλά επίσης για τις εποχές και τα είδη που θα έρθουν μετά το δικό μας; Είμαστε καλοί πρόγονοι;
Η ΣΤΟΑ καμπυλώνει γύρω και πίσω. Ο αέρας βουίζει περίεργα. Αθέατα μηχανήματα κάνουν ποιος ξέρει τι εργασίες. Σε βάθος 300 μέτρων μπαίνουμε σε μια σειρά από μεγάλες πλευρικές αίθουσες. Στην πρώτη υπάρχει ένα κίτρινο μηχάνημα γεώτρησης, μη επανδρωμένο αλλά με τα οχτώ του μάτια αλογόνου να λάμπουν και με τους βραχίονες-τρυπάνια του να στάζουν ακόμη νερό. Το κλειδί είναι ακόμη στη μίζα. Η οροφή της αίθουσας, από εκτοξευόμενο σκυρόδεμα, είναι αυλακωμένη από ασημένιες και κόκκινες βιδωτές πλάκες. Νέες τρύπες στην οροφή στάζουν πάνω μας. Το αλογόνο ρίχνει σκληρούς ίσκιους. Σκέφτομαι τα όμοια με σαύρες μηχανήματα στον λαβύρινθο των στοών στο Μπόλμπι, που περίμεναν να τυλιχτούν στα σάβανά τους από αλίτη.
Οι γυμνοί τοίχοι της αίθουσας είναι σκεπασμένοι με σπηλαιογραφίες: σημάδια με σπρέι, μπλε, κόκκινα, πράσινα του μήλου, «πυρηνικά» κίτρινα. Η πέτρα είναι στολισμένη με αριθμούς, πικτογράμματα, γραμμές, βέλη και άλλους κώδικες πού δεν μπορώ να αποκρυπτογραφήσω, τόσο απόμακρους στο νόημά τους, για μένα, όσο οι φιγούρες που χορεύουν, από την Εποχή του Χαλκού, στον Ρέφσβικα.
Φτάνουμε στο χαμηλότερο σημείο του Όνκαλο. Μια αψιδωτή πλευρική στοά οδηγεί έξω από την τερματική αίθουσα. Το δάπεδο της στοάς είναι επίπεδο και κολλητό. Βυθισμένοι σε τούτο το δάπεδο είναι δύο κοίλοι κυλινδρικοί χώροι. Είναι λάκκοι ταφής που περιμένουν τα πτώματά τους. Κάθε λάκκος έχει βάθος δυόμισι μέτρα και περιφέρεια ενάμισι μέτρο, και προστατεύεται από ένα κυκλικό κίτρινο κιγκλίδωμα.
Στο στόμιο της στοάς υπάρχει ένα γκρίζο τραπέζι από μελαμίνη και μια καφέ πλαστική καρέκλα. Ώσπου να έρθουν τα θανάσιμα βαρέλια, αυτός είναι χώρος εργασίας και, όπως σε όλους τους εργασιακούς χώρους, υπάρχουν έντυπα που χρειάζονται συμπλήρωση και πόδια που χρειάζονται ανάπαυση.
Μια σειρά από καφέ πλαστικά πάνελ είναι βιδωμένα στο πλάι της στοάς, και πάνω τους ένα άγνωστο δάχτυλο έχει σχεδιάσει εικόνες στη λιθόσκονη που καλύπτει το πλαστικό. Στο αριστερό πάνελ το δάχτυλο έχει ζωγραφίσει ένα τοπίο με θύελλα, ένα δέντρο, ένα σπίτι. Στο κεντρικό πάνελ, ένα κουνέλι πάνω σ’ένα σύννεφο. Στο δεξιό πάνελ είναι ένα ανθρώπινο πρόσωπο με ζαρωμένο χαμόγελο.
Η κοιλιά του Όνκαλο δεν είναι το βαθύτερο μέρος όπου έχω βρεθεί στα χρόνια των ταξιδιών μου στην υπογαία, αλλά μου φαίνεται ότι είναι το πιο σκοτεινό. Έχω έντονη αίσθηση του βάρους του χρόνου από πάνω και γύρω μας, να σφυροκοπεί φλέβες και ιστούς.
Ψηλά από πάνω μας, κύματα σκάνε ανατολικά μέσα από τον Βοθνιακό Κόλπο, η θάλασσα μετακινείται κάτω από το σπασμένο της στρώμα πάγου, ένα πολυεθνικό εργατικό δυναμικό προετοιμάζει ένα περίβλημα στροβιλοκινητήρα που θα δεχτεί τα μεγαλύτερα πτερύγια που προσαρμόστηκαν ποτέ σε σταθμό πυρηνικής ενέργειας, ο ήλιος πηγαινοέρχεται πάνω από την κατακερματισμένη Συρία, το ατμοσφαιρικό C02 αυξάνει τα μέρη του ανά εκατομμύριο κι ο παγετώνας Κνουτ Ράσμουσεν επιταχύνει την αποκόλλησή του μέσα στο φιόρδ.
Όλα δείχνουν πολύ μακρινά, η φούρια ενός άλλου πλανήτη.
_______________
Απόσπασμα από το βιβλίο του Robert MacFarlane «Υπογαία», μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο.
