Δεν περίμένα ποτέ ότι θα έβρισκα να πω κάτι θετικό για την ελονοσία. Εξαιτίας της πεθαίνουν 400.000 άνθρωποι κάθε χρόνο, στην πλειονότητά τους παιδιά, και το Ίδρυμα Γκέιτς συμμετέχει σε μια παγκόσμια πρωτοβουλία για την εξάλειψή της. Συνεπώς, ξαφνιάστηκα όταν πριν από καιρό έμαθα πως υπάρχει κάτι θετικό που μπορείς να πεις για την ελονοσία: μας βοήθησε να αποκτήσουμε τα κλιματιστικά.
Για χιλιετίες οι άνθρωποι αναζητούσαν τρόπους να αντιμετωπίσουν τη ζέστη. Τα κτίρια στην αρχαία Περσία ήταν εφοδιασμένα με ανεμόπυργους (μπαντγκίρ), που βοηθούσαν στην κυκλοφορία του αέρα και στη διατήρηση της δροσιάς. Πάντως, απ’ όσο γνωρίζουμε, η πρώτη συσκευή για την παραγωγή κρύου αέρα δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1840 από τον Τζον Γκόρρι, έναν γιατρό στη Φλόριντα, που πίστευε ότι οι χαμηλότερες θερμοκρασίες θα βοηθούσαν τους ασθενείς του να αναρρώσουν από την ελονοσία. Εκείνη την εποχή, επικρατούσε η άποψη πως η ελονοσία δεν οφειλόταν σε ένα παράσιτο, όπως γνωρίζουμε πια, αλλά στον ανθυγιεινό αέρα (εξού και το όνομα malaria ). Ο Γκόρρι εγκατέστησε μια συσκευή που δρόσιζε την πτέρυγα με τους αρρώστους ωθώντας τον αέρα πάνω από ένα μεγάλο κομμάτι πάγο κρεμασμένο από το ταβάνι. Όμως η συσκευή έλιωνε γρήγορα τον πάγο, που τότε κόστιζε ακριβά επειδή έπρεπε να μεταφερθεί από τον βορρά, οπότε ο Γκόρρι σχεδίασε ένα μηχάνημα για να τον φτιάχνει μόνος του. Τελικά, κατοχύρωσε την πατέντα για τον παρασκευαστή πάγου και εγκατέλειψε την ιατρική, προσπαθώντας να πουλήσει την εφεύρεσή του. Δυστυχώς, το επιχειρηματικό του σχέδιο δεν πέτυχε. Έπειτα από διάφορες ατυχίες, ο Γκόρρι πέθανε άφραγκος το 1855.
Ωστόσο, η ιδέα του έπιασε. Το επόμενο μεγάλο βήμα στον τομέα του κλιματισμού πραγματοποιήθηκε το 1902 από έναν μηχανικό ονόματι Γουίλλις Κάρριερ, όταν ο εργοδότης του τον έστειλε σε ένα τυπογραφείο στη Νέα Υόρκη για να βρει έναν τρόπο να μη ζαρώνουν οι σελίδες των περιοδικών μόλις έβγαιναν από την τυπογραφική μηχανή. Συνειδητοποιώντας ότι το ζάρωμα των σελίδων οφειλόταν στα υψηλά επίπεδα υγρασίας, ο Κάρριερ σχεδίασε ένα μηχάνημα που μείωνε την υγρασία, όπως επίσης και τη θερμοκρασία στον χώρο. Δεν το ήξερε, όμως μόλις είχε δημιουργήσει τη βιομηχανία κλιματισμού. Σχεδόν μόλις έναν αιώνα αφότου η πρώτη μονάδα κλιματισμού τοποθετήθηκε σε ιδιωτική κατοικία, το 90% των αμερικανικών νοικοκυριών διαθέτει πια κάποιου είδους κλιματιστικό. Αν έχετε απολαύσει έναν αγώνα ή μια συναυλία σε κάποιο θολωτό στάδιο, χρωστάτε χάρη στον κλιματισμό. Και χωρίς αυτόν είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι μέρη σαν τη Φλόριντα και την Αριζόνα θα αποτελούσαν ελκυστικούς προορισμούς για συνταξιούχους. Πλέον, ο κλιματισμός δεν αποτελεί απλώς μια ευχάριστη πολυτέλεια που καθιστά ανεκτές τις καλοκαιρινές μέρες· η σύγχρονη οικονομία βασίζεται σε αυτόν. Ένα παράδειγμα: οι συστοιχίες των σέρβερ που περιέχουν χιλιάδες υπολογιστές και καθιστούν δυνατές τις σύγχρονες τεχνολογικές προόδους (μεταξύ αυτών τις υπηρεσίες cloud όπου αποθηκεύετε τη μουσική και τις φωτογραφίες σας) παράγουν τεράστιες ποσότητες θερμότητας. Χωρίς την ψύξη, οι σέρβερ θα έλιωναν. Αν ζείτε σε ένα τυπικό σπίτι στην Αμερική, το κλιματιστικό είναι η συσκευή που καταναλώνει το περισσότερο ρεύμα - περισσότερο από τα φώτα, το ψυγείο και τον υπολογιστή μαζί. Στις εκπομπές που αφορούν την ηλεκτρική ενέργεια αναφέρθηκα στο κεφάλαιο 4, όμως τις επισημαίνω ξανά επειδή ο κλιματισμός χώρων συμβάλλει καθοριστικά σε αυτές και θα συνεχίσει να το κάνει. Επίσης, παρόλο που οι μονάδες κλιματισμού χρειάζονται τόσο ρεύμα, δεν αποτελούν τους μεγαλύτερους καταναλωτές ενέργειας στα σπίτια και στις επιχειρήσεις της Αμερικής. Την τιμή αυτή έχουν οι καυστήρες και οι θερμοσίφωνές μας. (Το ίδιο ισχύει στην Ευρώπη και σε πολλές άλλες περιοχές.) Στην επόμενη ενότητα θα αναφερθώ στη θέρμανση αέρα και νερού.
Οι Αμερικανοί δεν είναι οι μόνοι που προτιμούν -και χρειάζονται- τους δροσερούς εσωτερικούς χώρους. Παγκοσμίως, χρησιμοποιούνται 1,6 δισεκατομμύρια κλιματιστικά, αν και δεν κατανέμονται ομοιόμορφα. Σε πλούσιες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το 90%, ή και περισσότερο, των νοικοκυριών διαθέτουν κλιματισμό, ενώ στις πιο ζεστές χώρες του κόσμου το ποσοστό πέφτει κάτω από το 10%. ~ | Αυτό σημαίνει ότι θα προσθέτουμε όλο και περισσότερες μονάδες καθώς ο πληθυσμός θα αυξάνεται, θα αποκτά πλούτο και τα κύματα καύσωνα θα γίνονται όλο και πιο έντονα και συχνά. Η Κίνα πρόσθεσε 350 εκατομμύρια μονάδες μεταξύ 2007 και 2017 και είναι πια η μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο για κλιματιστικά. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πωλήσεις αυξήθηκαν 15% μόνο το 2018, με το μεγαλύτερο ποσοστό της αύξησης να οφείλεται σε τέσσερις χώρες όπου επικρατούν ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες: Βραζιλία, Ινδία, Ινδονησία και Μεξικό. Ως το 2050, σε όλο τον κόσμο θα λειτουργούν περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια κλιματιστικά. Παραδόξως, αυτό ακριβώς που θα κάνουμε για να επιβιώσουμε σε ένα θερμότερο κλίμα —να χρησιμοποιούμε κλιματιστικά- ίσως επιδεινώσει την κλιματική αλλαγή. Άλλωστε, τα κλιματιστικά λειτουργούν με ηλεκτρική ενέργεια, και όσο περισσότερα εγκαθιστούμε, τόσο αυξάνονται οι ανάγκες μας για ενέργεια. Στην πραγματικότητα, η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (ΔΥΕ) υπολογίζει ότι σε παγκόσμιο επίπεδο η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη θα τριπλασιαστεί ως το 2050. Σε εκείνο το χρονικό σημείο, τα κλιματιστικά θα καταναλώνουν όση ενέργεια καταναλώνουν συνολικά αυτή τη στιγμή η Κίνα και η Ινδία. Αυτό θα είναι θετικό για όσους υποφέρουν από τους καύσωνες και ταυτόχρονα αρνητικό για το κλίμα, επειδή στα περισσότερα μέρη του κόσμου η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει διαδικασία βασιζόμενη στον άνθρακα. Γι’ αυτό και η ηλεκτρική ενέργεια που χρησιμοποιούμε στα κτίριά μας -για κλιματιστικά, φωτισμό, υπολογιστές κ.λπ.,- ευθύνεται για σχεδόν το 14% του συνόλου των αερίων του θερμοκηπίου. Το γεγονός ότι ο κλιματισμός βασίζεται τόσο πολύ στην ηλεκτρική ενέργεια διευκολύνει τον υπολογισμό της Πράσινης Διαφοράς Κόστους για την ψύξη. Για να απανθρακοποιήσουμε τα κλιματιστικά μας, πρέπει να απανθρακοποιήσουμε τα ηλεκτρικά μας δίκτυα. Άλλος ένας λόγος που χρειαζόμαστε ανακαλύψεις αιχμής στην παραγωγή και την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας, όπως εκείνες που περιέγραψα στο κεφάλαιο 4* αλλιώς, οι εκπομπές θα συνεχίσουν να αυξάνονται και θα είμαστε παγιδευμένοι σε έναν φαύλο κύκλο, όπου τα σπίτια και τα γραφεία μας θα γίνονται όλο και πιο δροσερά και το κλίμα όλο και πιο θερμό.
Ευτυχώς, δε χρειάζεται να περιμένουμε για αυτές τις σημαντικές ανακαλύψεις. Μπορούμε να αναλάβουμε αμέσως πρωτοβουλίες για να μειώσουμε την ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζονται τα κλιματιστικά, και συνεπώς να μειώσουμε τις εκπομπές που προκαλεί η διαδικασία ψύξης. Και δεν υπάρχει κάποιο τεχνικό εμπόδιο. Απλώς οι περισσότεροι δεν αγοράζουν τα λιγότερο ενεργοβόρα κλιματιστικά της αγοράς. Σύμφωνα με τη ΔΤΕ, η μονάδα κλιματισμού που συνήθως πωλείται σήμερα έχει τη μισή απόδοση σε σχέση με μονάδες-που διατίθενται ευρέως, και το ένα τρίτο της απόδοσης των καλύτερων μοντέλων της αγοράς. f Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι καταναλωτές δε διαθέτουν όλες τις πληροφορίες που χρειά- ζονται όταν επιλέγουν ένα κλιματιστικό. Για παράδειγμα, μια λιγότερο αποδοτική μονάδα μπορεί να κοστίζει πιο φθηνά, όμως η μακροχρόνια χρήση της είναι πιο ακριβή, επειδή καταναλώνει περισσότερο ρεύμα. Όμως, αν οι μονάδες δε φέρουν ξεκάθαρη σήμανση, μάλλον δεν υπάρχει τρόπος να το μάθετε αυτό όταν θελήσετε να αγοράσετε μια συσκευή. (Η σήμανση αυτή είναι υποχρεωτική στις ΗΠΑ, όχι όμως σε όλο τον κόσμο.) Επιπλέον, πολλές χώρες δε θέτουν ελάχιστες προδιαγραφές για την απόδοση των κλιματιστικών. Η ΔΤΕ διαπίστωσε πως, από την υιοθέτηση και μόνο πολιτικών που επιλύουν αυτά τα ζητήματα, ο κόσμος μπορεί να διπλασιάσει τη μέση απόδοση των μονάδων κλιματισμού και να περιορίσει κατά 45% τη ζήτηση ενέργειας για ψύξη ως τα μέσα του αιώνα. Δυστυχώς, η ενέργεια που καταναλώνουν δεν είναι το μόνο χαρακτηριστικό που καθιστά προβληματικά τα κλιματιστικά. Περιέχουν επίσης ψυκτικά μέσα -γνωστά ως φθοριούχα αέρια-, που διαρρέουν σταδιακά όταν η μονάδα παλιώνει και χαλάει, όπως αναμφίβολα θα έχετε παρατηρήσει αν χρειάστηκε ποτέ να αντικαταστήσετε το ψυκτικό υγρό στο κλιματιστικό του αυτοκινήτου σας. Τα φθοριούχα αέρια συμβάλλουν με ιδιαίτερα αρνητικό τρόπο στην κλιματική αλλαγή: σε διάστημα ενός αιώνα, η συμβολή τους στην υπερθέρμανση υπερβαίνει κατά χιλιάδες φορές εκείνη μιας αντίστοιχης ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα. Αν δεν ακούτε συχνά γι' αυτά, ο λόγος είναι ότι δεν αποτελούν τεράστιο ποσοστό των αερίων του θερμοκηπίου· στις ΗΠΑ, αντιπροσωπεύουν περίπου το 3% των εκπομπών. Ωστόσο, τα φθοριούχα αέρια δεν περνούν απαρατήρητα. Το 2015, οι εκπρόσωποι 197 χωρών δεσμεύτηκαν να μειώσουν την παραγωγή και τη χρήση συγκεκριμένων φθοριούχων αερίων κατά ποσοστό μεγαλύτερο του 80% ως το 2045 - δέσμευση που μπορούν να τηρήσουν επειδή διάφορες εταιρείες αναπτύσσουν νέες προσεγγίσεις στον κλιματισμό, που αντικαθιστούν τα φθοριούχα αέρια με λιγότερο βλαβερά ψυκτικά μέσα. Οι ιδέες αυτές βρίσκονται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης και είναι πολύ νωρίς για να τις κοστολογήσουμε, όμως αποτελούν καλά παραδείγματα για τις καινοτομίες που θα χρειαστούμε προκειμένου να δρο- σιζόμαστε χωρίς να αυξάνουμε τη θερμοκρασία του πλανήτη.
_______
Bill Gates, Πώς να αποφύγουμε μια κλιματική καταστροφή. Οι λύσεις που έχουμε και οι καινοτομίες που χρειαζόμαστε. Μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης. Εκδ. Πατάκη
