Σαν επισκέφθηκα πρόσφατα τη μεσσηνιακή πρωτεύουσα, η φιλόξενη φίλη πρότεινε να επισκεφθούμε ένα γνωστό της ζευγάρι που εφάρμοζε τις αρχές της φυσικής καλλιέργειας και με την ευκαιρία να προμηθευτούμε βιολογικά καλούδια από το κτήμα τους. Είχα ήδη εντυπωσιαστεί όταν προ ημερών έφερε από κει ένα καλάθι λαχανικά με μοναδικό άρωμα, χρώμα και γεύση. Έχοντας μεγάλο ενδιαφέρον γι' αυτά τα εγχειρήματα που πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια, δέχτηκα μετά χαράς και το ίδιο απόγευμα βρέθηκα στον μικρό «παράδεισο» που διαχειρίζονται η Μυρτώ κι ο Κώστας. Νέο ζευγάρι, εκπαιδευτικός αυτή, ηχολήπτης εκείνος, αποφάσισαν στο μεσουράνημα της κρίσης να τη δουν αλλιώς μετακομίζοντας από την Αθήνα στο πατρικό κτήμα της Μυρτώς στην Καλαμάτα.
Αρχικός στόχος ήταν η διατροφική τους αυτάρκεια, στην πορεία όμως καταπιάστηκαν με πολλά περισσότερα: από την αυτοδιαχειριζόμενη κομποστοποίηση (πεδίο όπου συνεργάζονται πλέον με τον Δήμο) και τη δημιουργία μιας τράπεζας σπόρων συνεχούς λειτουργίας μέχρι εκπαιδευτικά σεμινάρια πάνω στη φυσική καλλιέργεια και το κομπόστ για παιδιά κι ενήλικους. Υπήρξαν μάλιστα πρωτοπόροι στη Μεσσηνία σε αυτούς τους τομείς, ανοίγοντας δρόμους κι ανταλλάσσοντας εμπειρίες, τεχνικές και σπόρους με άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες ανά τη χώρα.
Παρασκευάζουν επίσης φυσικά ιάματα και καλλυντικά από βότανα, φτιάχνουν χειροτεχνήματα και κατασκευές με αποξηραμένα φυτά κι άλλα τέτοια ωραία. Όλα στο πλαίσιο μιας διαφορετικής φιλοσοφίας ζωής που βρίσκουν πιο ουσιώδη και δημιουργική, παρότι έχει κι αυτή τις δυσκολίες της. Εκείνο που δεν έχει θέση στο πολυλειτουργικό, μη κερδοσκοπικό πρότζεκτ Re:Think είναι τα ψυχοφθόρα άγχη αλλά και οι ψυχαναγκασμοί, καθώς αστειεύονται!
Αξίζει να δοκιμάσουμε να παράγουμε τη δική μας τροφή με φυσικές μεθόδους. Να στήσουμε ένα περιβόλι που να μας θρέφει όλο τον χρόνο ανάλογα την εποχή, να ανταλλάσσουμε σπόρους, προϊόντα, εμπειρίες... Δεν χρειάζεται καν να έχεις γη, αρκεί ένα μπαλκόνι ή μια ταράτσα. Και αυτάρκεια να μην εξασφαλίσεις, αποκτάς τουλάχιστον λιγότερες εξαρτήσεις κι αυτό σου διαμορφώνει μια άλλη στάση και φιλοσοφία ζωής.
Ύστερα από ένα έξτρα δροσιστικό κρύο μελισσόχορτο με φέτες λεμονιού, την ξενάγησή μου στο κτήμα και την ενημέρωση για τα εκεί δρώμενα αναλαμβάνει η Μυρτώ. Περιδιαβαίνουμε τις δεντροστοιχίες, τα μποστάνια, τους μπαξέδες –πολλά δέντρα και φυτά έχουν ενδεικτική ταμπελίτσα–, το πηγάδι, το κεντρικό οίκημα που χρονολογείται από τον 19ο αιώνα και στο ισόγειο του οποίου φιλοξενούνται εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, το τρακτέρ-αντίκα που κάποτε όργωνε ορυζώνες, την τράπεζα σπόρων, τον κομποστοποιητή.
Αναλύει τους τρόπους καλλιέργειας, το πώς συνταιριάζουν καρποφόρα δέντρα, φυτά και κηπευτικά αποσκοπώντας στην καλύτερη δυνατή αλληλεπίδραση – πόσοι ξέρατε π.χ. ότι οι κατηφέδες λειτουργούν σαν φυσικό εντομοκτόνο αν τους φυτέψεις ανάμεσα σε ντοματιές ή ότι τα φύλλα που ρίχνει η λευκή ακακία ενισχύουν με άζωτο το έδαφος; Ταυτόχρονα τα περιεργάζεται, «συνομιλεί» μαζί τους, καταγράφει νοερά τις ανάγκες τους.
— Να πούμε αρχικά πώς δρομολογήθηκε η φάση με το κτήμα;
Ξεκινήσαμε το 2014 με στόχο να ξαναζωντανέψουμε ένα αγρόκτημα που η ιστορία του ξεκινά τέλη του 19ου αιώνα ως κομμάτι ενός θεσμού ονόματι Αγροτικός Σταθμός. Όλη η δυτική πλευρά της Καλαμάτας εντασσόταν σε αυτόν και οι υπάρχοντες κλήροι γης μοιράζονταν σε αγρότες. Τους προμήθευαν κιόλας με σπόρους που μετά το πέρας της συγκομιδής τους επέστρεφαν κι έπαιρναν νέα παρτίδα ή τους αντάλλασσαν, εφάρμοζαν δηλαδή αυτό περίπου που κάνουμε κι εμείς τώρα, διατηρώντας την αυτάρκεια και την παραγωγική ικανότητα της περιοχής.
Παλιότερα η Καλαμάτα ήταν ένα μεγάλο εμπορικό εξαγωγικό λιμάνι, διέθετε πρεσβείες και προξενεία. Ο ένας προπάππους μου, ο Ιωσήφ Κεκ, πρόξενος της Γαλλίας, τότε διαχειριζόταν μέρος του Σταθμού σε συνεργασία με τον άλλο μου προπάππου, τον Μιχάλη Φοίφα. Εντέλει γίνανε και συμπέθεροι.
Όταν το 1908 ο Αγροτικός Σταθμός καταργήθηκε, οι κλήροι αγοράστηκαν από τους ενδιαφερόμενους και το σημερινό κτήμα περιήλθε στην οικογένειά μου. Αν και σε νευραλγικό σημείο, δεν σκεφτήκαμε ποτέ να το πουλήσουμε ώστε να γίνει ένα ακόμα οικόπεδο. Προτιμήσαμε να συνεχίσουμε την αγροτική παράδοση και να την εξελίξουμε προσανατολιζόμενοι όχι στη μαζική παραγωγή και τη μονοκαλλιέργεια με συμβατικές μεθόδους, αλλά στη μικρής κλίμακας φυσική καλλιέργεια με βιολογικό πρόσημο.
— Το πρότζεκτ Re:Think ήταν οπότε μια κίνηση προμελετημένη;
Καθόλου. Όταν αποφασίσαμε να εγκατασταθούμε εδώ, στοχεύαμε απλώς στη διατροφική μας αυτάρκεια. Δεν είχαμε καν ξανασχοληθεί με αγροτικές εργασίες. Έχοντας βέβαια μεγαλώσει σε αυτό το κτήμα, διατηρούσα κάποια επαφή με το αντικείμενο, όμως δεν υπήρξα ποτέ αγρότισσα. Σπούδασα εκπαιδευτικός στην Αθήνα, ασχολήθηκα επίσης με τις παραστατικές τέχνες. Άλλα είχα κατά νου ώσπου κάτι η κρίση, κάτι η συνειδητοποίηση του «θησαυρού» που κρυβόταν εδώ, με έκαναν να αλλάξω σχέδια. Είχα ήδη έρθει σε επαφή με διάφορες οικολογικές ομάδες και συνεταιρισμούς όπως ο «Σπόρος» των Εξαρχείων, το κίνητρο υπήρχε κι ενισχυόταν διαρκώς.
Τα τελευταία δύο χρόνια μάς τίμησαν κάπου 4.500 επισκέπτες όλων των ηλικιών, ενώ «μυήσαμε» πλήθος μαθητές μέσα από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Πολιτισμός της Καλλιέργειας». Διαθέτουμε πλέον σποροφύλακες σε πολλά μέρη στην Ελλάδα και συνεργαζόμαστε με αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε Εύβοια, Ηλεία και αλλού, όπως επίσης με την τράπεζα σπόρων Πελίτι στη Δράμα. Έχουμε κι εδώ στη Μεσσηνία τη «σπορομάνα» κυρία Χριστίνα Καραλέκα που μας βοήθησε πολύ στο ξεκίνημα.
— Υπήρχε πάντως μια ήδη διαμορφωμένη κατάσταση στο κτήμα.
Ναι, την οποία «εμπλουτίσαμε» με περισσότερο πράσινο, βοτανόκηπους, καινούργια μποστάνια, καλλωπιστικά φυτά, ενισχύσαμε τη σπορά στο κομμάτι με τα εσπεριδοειδή ώστε τα κηπευτικά μας να έχουν φυσικό λίπασμα κ.λπ. Βάλαμε μπροστά την κομποστοποίηση, για μας αρχικά, κι όταν πλέον δρομολογήσαμε την τράπεζα σπόρων, σκεφτήκαμε να το επικοινωνήσαμε όλο αυτό σε εκπαιδευτικούς και λοιπούς φίλους ώστε να φτιάξουμε έναν χώρο όπου θα φιλοξενούνταν επίσης σεμινάρια φυσικής καλλιέργειας, ανταλλαγές σπόρων, εκπαιδευτικές δράσεις και άλλες εκδηλώσεις. Δεν υπήρχε κάτι τέτοιο στη Μεσσηνία, το είδαμε οπότε ως ενδιαφέρον πείραμα. Όλο αυτό ωστόσο συνέβη πολύ φυσικά, δεν υπήρχε κανένα οργανωμένο σχέδιο ή φιλοδοξία, το ένα λειτούργησε πάνω στο άλλο ωσότου «έδεσε το γλυκό».
— Το πρώτο βήμα λοιπόν ήταν η κομποστοποίηση.
Ακριβώς. Μετακομίζοντας εδώ αντιληφθήκαμε ότι η περιοχή αντιμετώπιζε μεγάλο πρόβλημα με τη διαχείριση των σκουπιδιών, το οποίο παραμένει άλυτο. Ένα άλλο φλέγον θέμα είναι η χωματερή της Μαραθόλακκας στον Ταΰγετο, η οποία δεν θα έπρεπε να υπάρχει καν. Αρκετός κόσμος είχε ευαισθητοποιηθεί σχετικά. Η κομποστοποίηση είναι ιδανική λύση για ένα μεγάλο μέρος των οργανικών, τουλάχιστον, απορριμμάτων. Με την προσθήκη λίγου χώματος επιτελείται ζύμωση που σε λίγο καιρό αποδίδει ένα θαυμάσιο οργανικό λίπασμα.
Ρίξαμε λοιπόν την ιδέα να τοποθετήσουμε κομποστοποιητές που φτιάχνουμε οι ίδιοι με φυσικά υλικά όπως ξύλο σε δημόσιους χώρους της Καλαμάτας και να αναλάβουν ύστερα οι πολίτες –ομάδες κατοίκων και φορείς– τη διαχείριση. Ούτε εργολάβοι χρειάζονται, ούτε μεσάζοντες – αυτενεργώντας οι πολίτες αποκτούν υπευθυνότητα και κουλτούρα συλλογικότητας, γειτονιάς. Ωφελούνται άλλωστε και οι ίδιοι από το δωρεάν παραγόμενο κομπόστ, ενώ παράλληλα δήμοι και κοινότητες εξοικονομούν κόστη από την περισυλλογή και τη μεταφορά σκουπιδιών.
Το εγχείρημα σταδιακά προχώρησε και βλέποντας ο δήμος την ανταπόκριση μάς βοήθησε το '14 να αναπτύξουμε ένα δίκτυο 61 συνοικιακών κομποστοποιητών, με την ενεργό συμμετοχή πολλών σχολείων. Μετρήσεις που κάναμε έδειξαν ότι εναποτίθενται σε αυτούς 800 τόνοι οργανικών απορριμμάτων ετησίως, κάπου 14 τόνοι σε έκαστο, υπολογίζεται δε ότι ένα μέσο νοικοκυριό παράγει 5 κιλά τη βδομάδα. Ο ΕΛΓΟ-Δήμητρα ξεκίνησε να πιστοποιεί το παραγόμενο κομπόστ, το δε κέντρο εκπαίδευσης στην κομποστοποίηση και τη δημιουργική επανάχρηση για παιδιά και ενήλικες «στεγάζεται» έκτοτε εδώ, στο κτήμα. Τα «φώτα» μας έχουν ζητήσει μάλιστα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, ακόμα και σε νησιά όπως η Μύκονος και η Σαμοθράκη. Στενή συνεργασία έχουμε με τον δήμο Βριλησσίων στην Αττική, ο οποίος επιδεικνύει ιδιαίτερη ευαισθησία στο θέμα.
— Ξέρω ότι οι παλιότεροι καλλιεργητές δουλεύανε πολύ με το κομπόστ.
Γενικά στα χωριά δεν πετούσαν τίποτα οργανικό, όλα ανακυκλώνονταν είτε στη μορφή αυτή είτε ως τροφή οικόσιτων ζώων. Ακόμα και τα πολυκαιρισμένα, σκισμένα ρούχα και υφάσματα, τα κάνανε κουρελούδες. Ουσιαστικά «ξαναζωντανέψαμε» μια παραδοσιακή οικολογική πρακτική που κακώς είχε εγκαταλειφθεί σε έναν τόσο εύφορο κιόλας κάμπο όπως ο μεσσηνιακός. Έχουμε μάθει, βλέπεις, στις εύκολες λύσεις, τα αβέρτα χημικά λιπάσματα και τα διάφορα φάρμακα κι εντομοκτόνα που και τα προϊόντα υποβαθμίζουν και την υγεία μας. Επιπλέον πολλοί δεν καλλιεργούν οι ίδιοι τα κτήματά τους καθώς ζουν πια αλλού, τα παραχωρούν έτσι σε τρίτους προς εκμετάλλευση, αδιαφορώντας πώς γίνεται αυτή.
— Η φυσική καλλιέργεια έχει έτσι κι αλλιώς άλλες λογικές...
Σαφώς, κι αυτές ακριβώς προσπαθούμε να μεταλαμπαδεύσουμε εστιάζοντας στο εκπαιδευτικό κομμάτι. Αξίζει να δοκιμάσουμε να παράγουμε τη δική μας τροφή –ακόμα και τα δικά μας βότανα και καλλυντικά– με φυσικές μεθόδους. Να στήσουμε ένα περιβόλι που να μας θρέφει όλο τον χρόνο ανάλογα την εποχή, να ανταλλάσσουμε σπόρους, προϊόντα, εμπειρίες... Δεν χρειάζεται καν να έχεις γη, αρκεί ένα μπαλκόνι ή μια ταράτσα. Και αυτάρκεια να μην εξασφαλίσεις, αποκτάς τουλάχιστον λιγότερες εξαρτήσεις κι αυτό σου διαμορφώνει μια άλλη στάση και φιλοσοφία ζωής.
— Ώστε ο επισκέπτης μπορεί να μάθει πράγματα για το κομπόστ, τη φυσική καλλιέργεια, τη σπορά αλλά και όλη την πορεία ενός φυτού από το φύτεμα μέχρι τη συγκομιδή.
Ναι, και αυτό δίνει κίνητρα για τη δημιουργία όχι μόνο ιδιωτικών αλλά και σχολικών κήπων, δημοτικών λαχανόκηπων επίσης όπου ήδη κάναμε στην Καλαμάτα μια αρχή. Τέτοιοι κήποι θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε κάθε πόλη, όπως συμβαίνει ήδη στο εξωτερικό. Θα πρέπει ωστόσο να εκτιμήσουμε αλλιώς τις έννοιες του μόχθου και του κάματου διότι όλο αυτό απαιτεί διαρκή παρατήρηση και εμπλοκή σε όλο τον κύκλο της καλλιέργειας – ούτε εξ αποστάσεως, ούτε επαφιόμενοι αποκλειστικά στην τεχνολογία γίνεται σωστή δουλειά. Προπάντων να είμαστε ανοικτοί σε λύσεις να μη διατηρούμε εμμονές όπως π.χ. ο απόλυτος έλεγχος της καθημερινής μας διατροφής, γιατί απλώς δεν γίνεται! Γενικά η ζωή είναι πολύ πιο ευχάριστη χωρίς κολλήματα και ψυχαναγκασμούς.
Μορφές όπως ο Γιαπωνέζος Μπασανόμπου Φουκουόκα αλλά και ο δικός μας «αγροτοφιλόσοφος», ο Εδεσσαίος γεωπόνος Παναγιώτης Μανίκης έχουν δείξει ότι μπορούμε να έχουμε ικανή παραγωγή στη βάση της ελάχιστης, φυσικής αγροτικής εργασίας. Στον Φουκουόκα οφείλουμε και την τεχνική του σβόλου: εγκλωβίζουμε έναν σπόρο σε αργιλόχωμα ώστε να είναι προστατευμένος και σπέρνοντάς τον σε μεγάλες εκτάσεις αναμένουμε τι θα φυτρώσει πού, μαθαίνοντας έτσι και τι εδαφικές συνθήκες ευνοούν ποια φυτά. Αυτή μάλιστα η μέθοδος ενδείκνυται και για αναδασώσεις.
— Ο κόσμος πώς ανταποκρίθηκε στο εγχείρημά σας;
Ήδη από την πρώτη γιορτή σπόρων που διοργανώσαμε, διάφοροι μικροί καλλιεργητές που ακολουθούσαν τις ίδιες αρχές πήραν το «σήμα». Σιγά-σιγά ενδιαφέρθηκαν και συμβατικοί αγρότες. Ήταν κάτι διαφορετικό από να ψάχνεις τον τάδε παππού ή τη δείνα γιαγιά που μπορεί να έχει φυλάξει κάποιον ντόπιο σπόρο. Άρχισαν έπειτα να έρχονται σχολεία, αρχικά της περιοχής, ύστερα κι από άλλα μέρη, μέχρι κι από την Αθήνα. Από στόμα σε στόμα, το Re:Think διαδόθηκε ευρύτερα και δημιουργήσαμε επαφές με αντίστοιχες πρωτοβουλίες ανά τη χώρα.
Οι γιορτές και οι ανταλλαγές σπόρων έγιναν κινητές, πήγαμε στην Αλαγονία, την Ιθώμη και αλλού μεγαλώνοντας το «κεφάλαιο» της τράπεζάς μας που σήμερα αριθμεί πάνω από 400 είδη φυτών και δέντρων. Τόσο από διάφορα μέρη της Ελλάδας όσο κι από το εξωτερικό που μπορούν να καλλιεργηθούν εδώ, όπως π.χ. ένα μικρό πράσινο και μέσα καρπούζι από την Ινδία. Οι διασταυρώσεις ειδών είναι άλλωστε ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, της ανθεκτικότητας αλλά και της παραγωγικότητας των ειδών. Ιδιαίτερη σημασία έχουμε δώσει στα σιτηρά. Διαθέτουμε πολλές ποικιλίες σιταριού, ανάμεσά τους κάποιες σπάνιες όπως το μαυραγάνι και ο γκρινιάς. Έχουμε επίσης ποικιλίες ζέας, λιναριού, σουσαμιού κ.λπ.
— Μιλάμε λοιπόν για μια τράπεζα χωρίς ωράριο, διαρκώς ανοικτή στο κοινό, που δεν τοκίζει και που πολύ δύσκολα θα «χρεοκοπήσει».
Έτσι ακριβώς! Όλες βέβαια οι δραστηριότητές της καταγράφονται, είναι όμως για καλό σκοπό. Καθένας που φέρνει ή παίρνει σπόρους αφήνει τα στοιχεία του ώστε να προστεθεί στη λίστα των σποροφυλάκων με την προοπτική να επιστρέψει τον σπόρο την επόμενη σεζόν και να παραλάβει άλλον. Όλα αυτά δωρεάν, εννοείται. Εντάξει, δεν είναι πάντα όλοι συνεπείς, ούτε έχω περίμενα ότι θα ήταν –γενικά δεν περιμένω τίποτα πια από κανέναν!–, όμως το πράγμα λειτουργεί. Επικρατεί κλίμα εμπιστοσύνης και η κατάσταση δουλεύει στον «αυτόματο».
— Στο μποστάνι είδα και πολλών λογιών ντομάτες...
Α, εδώ έχουμε «πράμα»! Από την κοινή ντομάτα μέχρι κατσαρή, χοντροκατσαρή, κίτρινη, λευκή, αλμπακά, «καρδιά βουβάλου», «ζέμπρα», ντοματίνια από διασταυρώσεις όπως χοντροκατσαρή Μεσσηνίας με Σαντορινιά, τοπικές ποικιλίες όπως η «μηλοτομάτα» του χωριού Ηλέκτρα στην Ανδανία αλλά και υβρίδια παραγωγών που βαφτίζουμε με το όνομά τους όπως η ντομάτα του κ. Λύρα! Διαθέτουμε μέχρι ποικιλίες από Ισπανία και Τουρκία.
Υπάρχει γενικά πληθώρα κηπευτικών. Όταν η παραγωγή είναι στο φόρτε της γεμίζουμε καλάθια και προμηθεύουμε φίλους, οικογένειες, ακόμα και τοπικά εστιατόρια. Καλλιεργούμε επίσης βότανα για φαρμακευτική και καλλυντική χρήση, φτιάχνουμε παρασκευάσματα, χρησιμοποιούμε δε μέχρι και τα οργανικά υπολείμματα για διακοσμήσεις και κατασκευές.
— Είναι πάντως αισιόδοξο ότι πληθαίνουν στην Ελλάδα τα κτήματα φυσικής και βιολογικής καλλιέργειας, οι αγροτουριστικές μονάδες και οι αντίστοιχοι συνεταιρισμοί.
Πράγματι. Έχει βέβαια κάποια διαφορά αν επενδύεις σε κάτι τέτοιο με βασικό γνώμονα το κέρδος ή αν το κάνεις συνειδητά, από μεράκι, μολονότι δύσκολα μπαίνεις στη φάση αν αναζητάς το εύκολο και γρήγορο χρήμα. Απέχουμε πάντως πολύ από το να γίνει η τάση αυτή κυρίαρχη στις επιλογές, την κουλτούρα και τον τρόπο ζωής μας. Στη Γαλλία π.χ. θα δεις οικογένειες να διατηρούν τα αμπέλια τους από γενιά σε γενιά. Εδώ πλέον αυτό σπανίζει γιατί οι περισσότεροι νέοι άνθρωποι δεν βλέπουν μέλλον στο χωράφι, πουλάνε τα κτήματα που κληρονόμησαν όσο-όσο ή τους αλλάζουν χρήση – είναι βέβαια κατά κανόνα μικρότεροι και οι κλήροι.
— Ωραία όλα αυτά αλλά δεν κουράζεσαι; Δεν είναι κι ό,τι ευκολότερο η αγροτική ζωή...
Δεν είναι, αλλά όταν ασχολείσαι με τη Γη, έχει σημασία να μπορείς να κάνεις και τα διάφορα «χαμαλίκια» που απαιτούνται: κλάδεμα, ξεκαθάρισμα, πότισμα, ξεδιάλεγμα κ.λπ. Κι αυτές όμως ακόμα οι δουλειές είναι εργαλεία διαμόρφωσης σκέψης, νοοτροπίας, τεχνικής. Όταν έκανα χορό, ένα από τα σημαντικότερα καθήκοντα της ομάδας μας ήταν να κρατάμε τον χώρο μας τακτοποιημένο και καθαρό. Αυτό μας έδινε μια καλύτερη βάση και για τον καλλιτεχνικό μας στόχο – είναι μια αρχή που ακολουθούσε και ο Στανισλάβσκι. Ακόμα και η πιο επαχθής ή βαρετή ασχολία μπορεί να αποδειχθεί εργαλείο εκμάθησης και διαμόρφωσης χαρακτήρα.
— Η Πολιτεία στηρίζει εγχειρήματα φυσικής καλλιέργειας;
Όχι, εκτός αν διαθέτεις τις «επαφές», το μάνατζμεντ και τα αναγκαία κεφάλαια. Ούτε και σε επιστημονικό επίπεδο υποστηρίζεται η αγροοικολογία. Όλα αφορούν στις συμβατικές καλλιέργειες που επιτάσσει η αγορά. Κάποιες εταιρείες βιολογικών προϊόντων κατάφεραν να «πιάσουν» και πάνε περίφημα, είναι όμως σχεδόν απαγορευτικό να ξεκινήσει κάποιος από το μηδέν κι αυτό αποτρέπει νέο κόσμο που δεν έχει ήδη κάποια «έτοιμη» κατάσταση να ασχοληθεί.
— Με τα παιδιά πώς τα πάτε; Είναι δεκτικά;
Απολύτως! Ειδικά για όσα ζουν σε πόλεις, είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία που τα ενθουσιάζει. Δεν κάνουμε μάθημα «από καθέδρας». Τα παιδιά είναι ελεύθερα να παίξουν και να περιεργαστούν τους διάφορους χώρους στο κτήμα χωρίς συγκεκριμένο πρόγραμμα ή την έννοια μήπως «λερωθούν», κάνουν ζημιές κ.λπ. Αν τους δώσεις κάποιες βασικές γραμμές δραστηριότητας, διαφορετικές μάλιστα κάθε φορά, διασκεδάζουν μια χαρά και ταυτόχρονα επιμορφώνονται. Θεωρώ μάλιστα μεγάλη τύχη που και τα δικά μας παιδιά θα μεγαλώσουν εδώ!
Info
Re:Think, Αγρόκτημα Φυσικής Καλλιέργειας Φοίφα
Οδός Ηρώων Πολυτεχνείου, Νέα Είσοδος Καλαμάτας
Τηλ. 2721 022505
