Tο 2014, ερευνητές του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι που εργαζόταν στο βόρειο τμήμα του Εθνικού Πάρκου Kibale της Ουγκάντας, διαπίστωσαν πως κάτι πολύ άσχημο συνέβαινε στους χιμπατζήδες και τους μπαμπουίνους στην περιοχή: οι μύτες τους ήταν πεπλατυσμένες, με ρουθούνια ασυνήθιστα μικρά. Μερικές φορές ήταν σχεδόν ανύπαρκτες ενώ τα πρόσωπά τους ήταν κοίλα στη μέση. Εκείνη την εποχή, οι ερευνητές εκτιμούν ότι περίπου το 10% του πληθυσμού χιμπατζήδων σε αυτό το τμήμα του πάρκου είχε αυτές τις παραμορφώσεις, γνωστές και ως δυσπλασίες. Δύο χρόνια αργότερα το ποσοστό φτάνει το 25%.
Ο εθνικός δρυμός Kibale, είναι προστατευόμενη περιοχή μεγέθους περίπου 300 τετραγωνικών μιλίων και μία από τις πλέον πλούσιες σε βιοποικιλότητα περιοχές στην Αφρική με οικοσυστήματα που φιλοξενούν εκατοντάδες διαφορετικά είδη δένδρων και πτηνών. Υπάρχουν περισσότερα από δώδεκα διαφορετικά είδη πρωτευόντων θηλαστικών που ζουν στο πάρκο και τα είδη αυτά βρίσκονται σε καθεστώς μελέτης για πάνω από 25 χρόνια, ακόμη και καθημερινά. Μέχρι πρόσφατα, τα πρωτεύοντα με παραμορφώσεις προσώπου ήταν σπανιότητα και μόνο δύο περιστατικά είχαν καταγραφεί πριν από το 2014. Αλλά μέχρι το 2016 το 25% των χιμπατζήδων στην περιοχή είχαν σοβαρές σωματικές δυσμορφίες, όπως και το 17% των μπαμπουίνων. Ήταν μια εντυπωσιακή ανωμαλία καθώς μόλις 9 μίλια μακριά, τα πρωτεύοντα ήταν απολύτως υγιή.
Μαζί με τις επίπεδες μύτες και τα ασυνήθιστα μικρά ρουθούνια, πολλά πρωτεύοντα εμφανίζονταν να έχουν λιγότερα δάχτυλα ενώ κάποια είχαν εμφανή σημάδια αποχρωματισμού της γούνας τους. Ένα θηλυκό είχε ένα σχιστό άνω χείλος (λαγόχειλο) και κάποιοι μπαμπουίνοι είχαν επιπλέον ανοίγματα κοντά στα ρουθούνια τους. Μερικά από τα θηλυκά φαίνονταν να έχουν προβλήματα αναπαραγωγής, χωρίς να έχουν γεννήσει κανέναν απόγονο και δεν εμφάνιζαν σεξουαλική δραστηριότητα ή πρήξιμο των γεννητικών οργάνων που υποδεικνύει ωορρηξία. Όλες αυτές οι περιπτώσεις περιγράφοντα σε πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Science of the Total Environment.
Κάποιοι ερευνητές αναρωτήθηκαν αν τα πρωτεύοντα είχαν νοσήσει με δερματική ασθένεια των τροπικών χωρών, μια βακτηριακή λοίμωξη που μπορεί να οδηγήσει σε παρόμοιες παραμορφώσεις του προσώπου. Αλλά αυτή η ασθένεια συνήθως συνοδεύεται με βλάβες που είναι προφανείς πριν από τη δυσπλασία, συμπτώματα που δεν παρατηρήθηκαν στους χιμπατζήδες και τους μπαμπουίνους στην περιοχή. Έτσι, άρχισαν να αναζητούν την αιτία έξω από το δάσος.
Οι ερευνητές άρχισαν αν αναρωτιούνται αν τα φυτοφάρμακα στην αγροτική γη που περιβάλλει την περιοχή Sebitoli ήταν ένοχα για την κατάσταση. "Αυτή ήταν μια πιθανότητα", λέει ο Colin Chapman, ένας συγγραφέας της μελέτης και ένας καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο McGill. Επειδή οι χιμπατζήδες προστατεύονται, οι ιατρικές δοκιμές κι οι εξετάσεις δεν επιτρέπονται και το μόνο που μπορούν να κάνουν οι επιστήμονες είναι να τους παρατηρούν και δεν επιτρέπεται να παρεμβαίνουν όπως για παράδειγμα, να πάρουν δείγμα αίματος ή να τους μεταφέρουν. Κάπως έτσι η ερευνητική ομάδα εξέτασε νέους σπόρους και στελέχη αραβοσίτου καθώς και το έδαφος από κοντινά αγροκτήματα. Επίσης συλλέχθηκαν δείγματα εδάφους από τα γύρω χωράφια και ιζήματα ποταμών. Η ομάδα εξέτασε επίσης ψάρια εντός και εκτός της περιοχής Sebitoli για ίχνη φυτοφαρμάκων.
Σχεδόν κάθε δείγμα νωπού σπόρου και στελεχών αραβοσίτου είχε επίπεδα της ουσίας Chlorpyrifos 4 φορές υψηλότερα από τα επιτρεπόμενα. Το Chlorpyrifos είναι ένα εντομοκτόνο που πρόσφατα αποτέλεσε αντικείμενο αντιπαράθεσης στις ΗΠΑ. Χρησιμοποιούμενο από τη δεκαετία του 1960 δρα πάνω στο νευρικό σύστημα, οδηγώντας τελικά σε θάνατο τα έντομα. Σε αρκετά υψηλές δόσεις έχει παρόμοιες επιδράσεις στους ανθρώπους. Οι ερευνητές έχουν ξοδέψει δεκαετίες, λέγοντας στον Οργανισμό Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) ότι η χημική ουσία είναι επικίνδυνη και πρέπει να απαγορευθεί ολοκληρωτικά, αναφέροντας τα στοιχεία που συνδέουν το chlorpyrifos με προβλήματα ανάπτυξης του νευρικού συστήματος στα παιδιά, τα οποία είναι πιο ευάλωτα στη χημική ουσία από τους ενήλικες. Μια πρόσφατη έκθεση του EPA έδειξε ότι ο οργανισμός είχε αποδεχτεί τα ευρήματα σχετικά με τον επικίνδυνο αντίκτυπο του χημικού προϊόντος και φάνηκε ότι βρίσκεται σε καλό δρόμο για να τον απαγορεύσει, αλλά τον Μάρτιο, ο διαχειριστής του EPA Scott Pruitt πραγματοποίησε συνάντηση με τον Dow Chemical, τον μεγαλύτερο παραγωγό της εταιρείας chlorpyrifos, και έκτοτε αρνήθηκε να υπογράψει την προτεινόμενη απαγόρευση.
Μαζί με το chlorpyrifos, οι ερευνητές βρήκαν και άλλες ουσίες που θεωρούνται αμφιλεγόμενες και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στα αγροκτήματα είναι ο πιθανός ένοχος πίσω από τη δυσπλασία στα πρωτεύοντα τα οποία επηρεάζονται από τα μολυσμένα ύδατα ενώ παράλληλα είναι γνωστό ότι τις νύχτες πάνε σε γειτονικά αγροκτήματα για να βρουν και να φάνε τους σπόρους και τις καλλιέργειες.
Ενώ η καλλιέργεια στην περιοχή Sebitoli δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο η χρήση φυτοφαρμάκων είναι. «Γενικά, στην Αφρική δεν υπάρχει μεγάλη χρήση λιπασμάτων ή φυτοφαρμάκων, επειδή είναι πολύ ακριβά» λέει ο Chapman. «Στις αγροτικές περιοχές, γενικά οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αγρότες που παλεύουν για επιβίωση». Ωστόσο στην περιοχή Sebitoli έχει εμφανιστεί μια σειρά εμπορικών φυτειών τσαγιού και τα τελευταία χρόνια στην Ουγκάντα η παραγωγή υπερδιπλασιάστηκε.
Οι ερευνητές αναφέρουν ότι η αύξηση του τομέα έχει αυξήσει τη χρήση φυτοφαρμάκων, αλλά η μακροχρόνια γεωργία είναι επίσης ένα πρόβλημα. Ο Omeja Patrick, ανώτερος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Makerere, λέει ότι η ποιότητα του εδάφους έχει γίνει προβληματική καθώς οι ψεκασμοί είναι πιο πολλοί.
Όπως και οι περισσότερες χώρες με εκτεταμένους αγροτικούς τομείς, η Ουγκάντα έχει μια πολύπλοκη σχέση με τα φυτοφάρμακα. Ένα παράδειγμα είναι το DDT το οποίο χρησιμοποιήθηκε έντονα ως παρασιτοκτόνο σε όλο τον κόσμο στη δεκαετία του 1940 και 1950 και συνέβαλε στην εξάλειψη ασθενειών όπως η ελονοσία και ο τύφος στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Ωστόσο, οι πολλές επικίνδυνες επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον οδήγησαν τις ΗΠΑ να το απαγορεύσουν.
Το 2004, η Ουγκάντα συμφώνησε να υποστηρίξει τη Σύμβαση της Στοκχόλμης, μια συνθήκη του ΟΗΕ που αποσκοπεί στην εξάλειψη της χρήσης ανθεκτικών τοξικών χημικών ουσιών όπως το DDT. Η συμφωνία προέβλεπε πως η χρήση του DDT επιτρέπεται μόνο για στην περίπτωση της καταπολέμησης της ελονοσίας μια ασθένεια που «θερίζει» ακόμη και σήμερα στην Ουγκάντα. Αλλά από το 2000, οι περιπτώσεις και οι θάνατοι της ελονοσίας στην Ουγκάντα έχουν μειωθεί σημαντικά, κατά 50% περίπου. Μέρος αυτού οφείλεται στην αυξημένη χρήση εντομοκτόνων που έχουν υποστεί επεξεργασία και στον ψεκασμό φυτοφαρμάκων, ο οποίος περιελάμβανε DDT για μια σύντομη περίοδο από το 2008 έως το 2010.
Η Ουγκάντα αντιμετωπίζει τώρα την πρόκληση της αποτελεσματικής διαχείρισης της χρήσης επικίνδυνων φυτοφαρμάκων: Στη χώρα, τα φυτοφάρμακα ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από το Συμβούλιο Γεωργικών Χημικών Προϊόντων, το οποίο υπάγεται στο Υπουργείο Γεωργίας, Ζωικής Βιομηχανίας και Αλιείας. Αλλά μια σειρά άλλων οργανισμών διαδραματίζουν επίσης κάποιο ρόλο στη διαχείριση των φυτοφαρμάκων και δεν είναι πάντοτε σαφές ποιος έχει εξουσία σε ορισμένες καταστάσεις. Την ίδια ώρα ο έλεγχος στις εισαγωγές ουσιών είναι μη αποτελεσματικό και τα φορτία που καταφθάνουν περιλαμβάνουν συχνά ουσίες δυνητικά πολύ επιβλαβείς. Επιπροσθέτως στο εσωτερικό της χώρας υπάρχει ελάχιστη έως καθόλου ενημέρωση για τους αγροτικούς πληθυσμούς και τα κενά επιτρέπουν ασύδοτη χρήση ουσιών που δεν είναι ελεγμένες.
Από την πλευρά τους, οι ερευνητές κοινοποίησαν στην Αρχή της Άγριας Ζωής της Ουγκάντα την δυσπλασία στον πληθυσμό των πρωτευόντων του Kibale. Στη συνέχεια, η Αρχή για την Άγρια Ζωή διαβίβασε τις πληροφορίες στο Υπουργείο Υγείας καθώς πραγματικά ανησυχούν με όλα όσα συμβαίνουν στα ζώα. Όσον αφορά τα επόμενα βήματα, η ερευνητική ομάδα εξετάζει ποια εντομοκτόνα μπορεί να είναι οι βασικοί ένοχοι και προσπαθούν να βρουν άμεσες αποδείξεις ότι τα φυτοφάρμακα είναι αυτά που επηρεάζουν τα πρωτεύοντα. Θα ξεκινήσουν συλλέγοντας τα ούρα των πρωτευόντων, αλλά θα χρειαστούν μεγάλη ποσότητα για τις δοκιμές που απαιτούνται. Αυτή η διαδικασία απαιτεί από τους ερευνητές να περιμένουν με δοχεία κάτω από τα δέντρα και να πετύχουν τα πρωτεύοντα ενώ ουρούν ώστε να προλάβουν να συλλέξουν μια ποσότητα πριν πέσει στο έδαφος. Όμως οι επιστήμονες θέλουν να επεκτείνουν την μελέτη τους και στους ανθρώπους. Εάν μεγάλοι αριθμοί πρωτευόντων που ζουν κοντά σε γεωργικές εκτάσεις αναπτύσσουν τέτοιες σοβαρές ανωμαλίες που θα μπορούσαν να οφείλονται στην έκθεση σε φυτοφάρμακα, τι συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους που εργάζονται σε αυτά τα αγροκτήματα, ζουν δίπλα τους και έρχονται σε καθημερινή επαφή με φυτοφάρμακα;
Με στοιχεία από το theverge.com και sciencedirect.com
σχόλια