Ακούω τις τελευταίες ημέρες από φίλους ότι κλείνουν αγανακτισμένοι το λογαριασμό τους στο Facebook. Kαι σκέφτομαι πόσο εύκολο είναι να τα πάρεις με το κοινωνικό δίκτυο. Είναι μεγάλο και είναι πολύ πλούσιο. Κανένας δεν αντέχει άλλα "mea culpa" από το δημιουργό του. Για τον απλό κόσμο που δεν μπορεί να χειριστεί εύκολα τα δεδομένα του, είναι απλά γεμάτο από σκουπίδια και διαφημίσεις. Και την τελευταία εβδομάδα αποκαλύφθηκε ότι έχει κάνει και πολύ σοβαρά πολιτικά λάθη.
Θυμάται κανείς τον αντίκτυπο του Facebook στην Αραβική Άνοιξη; Τις πρωτοφανείς ενημερώσεις για τις διαδηλώσεις κατά των περικοπών στο Λονδίνο του 2011; Την προεκλογική εκστρατεία του Ομπάμα και την νίκη του στις πρώτες εκλογές; Τα κοινωνικά δίκτυα ήταν πάντα πολιτικά, απλά αυτή τη φορά δεν μας αρέσουν τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ.
Αλλά, ας πάρουμε λίγο τα πράγματα από την αρχή. Το Facebook ασχολείται με την απόκτηση δεδομένων από τους χρήστες του και στη συνέχεια στην αξιοποίηση αυτών των δεδομένων για την πώληση διαφημίσεων, χωρίς, όμως, την απομάκρυνση των δεδομένων. Η διατήρηση των δεδομένων στον κεντρικό μυαλό του (όποιο και εάν είναι αυτό) είναι το επιχειρηματικό μοντέλο που του επιτρέπει να πουλάει διαφημίσεις, ξανά και ξανά, με την πάροδο του χρόνου.
Μερικά χρόνια πίσω, πριν ακόμη το κοινωνικό δίκτυο αποκτήσει τη δύναμη που έχει σήμερα, ήταν ένα πιο ανοιχτό «κοινωνικό» παιχνίδι, μάλλον επειδή δεν είχε ακόμη καταλάβει τι ρόλο θέλει να παίξει, μόνο του στο μεγάλο προσκήνιο, έχοντας βγάλει το MySpace από τη μέση αλλά θέλοντας να μεταφέρει λίγο από την προγραμματιστική μαγεία του στους δικούς του χρήστες. Να τσιγλίσει λίγο τους developers να ασχοληθούν μαζί του. Οπότε, αποφάσισε ότι αντί να δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να αλλάζει ο καθένας τη σελίδα του (όπως έκανε το MySpace) θα αφήνει τους ικανούς χρήστες να παίξουν με το API του.
Πριν το 2011 ήταν πολύ εύκολο να δημιουργήσεις μια εφαρμογή μέσα στην πύλη των προγραμματιστών του Facebook. Να την εξουσιοδοτήσεις σε ένα αληθινό πρόσωπο, να τη λινκάρεις σε ένα μοναδικό προφίλ (id), το οποίο στη συνέχεια θα «έβλεπε» όλα τα προφίλ των φίλων και θα μπορούσε να συλλέξει δημόσιες πληροφορίες μέσω της εφαρμογής που μόλις είχες φτιάξει μέσα στο developer portal.
Aς μην γελιόμαστε, αυτή η προσέγγιση μπορεί να ώθησε ένα κύμα χιλιάδων εφαρμογών, χρήσιμων ή άχρηστων, αλλά γέννησε και μια «υπόγεια» αγορά προφίλ. Αυτήν την κατάσταση εκμεταλλεύθηκε η Cambridge Analytica για να αρπάξει τα δεδομένα που χρειαζόταν: απέκτησε χιλιάδες προφίλ.
Αλλά γιατί το API του Facebook έχανε πληροφορία από παντού; Τότε, το Facebook έτρεχε γρήγορα, πιέζοντας σκληρά μόνο προς σε ένα πράγμα: την υιοθέτηση της πλατφόρμας. Την απόλυτη κυριαρχία του. Και το έκανε σπάζοντας πολλά πράγματα στην πορεία του. Και τα σπασίματα αφήνουν ρωγμές, από τις οποίες έτρεχαν πληροφορίες. Αλλά το κοινωνικό δίκτυο επικεντρωμένο στην ανάπτυξή του δεν σκέφτηκε ποτέ ότι μπορούσε να επηρεάσει ακόμη και τις εκλογές της χώρας που το γέννησε, με έναν τρόπο μη εγκεκριμένο από τις οδηγίες του δικτύου.
Μετά το 2011, το Facebook ασφάλισε όλα τα στεγανά του. Αλλά από την στιγμή που έφυγαν πολύτιμες πληροφορίες, η ζημιά είχε ήδη γίνει. Και είναι αδύνατον να αποκατασταθεί μια τέτοια ζημιά, γιατί ακόμα κι αν όλα τα δεδομένα σβήνονταν από την επιφάνεια του πλανήτη (κάτι που είναι σχεδόν αδύνατο να αποδειχθεί ποτέ), κάτι παιδιά σαν κι αυτά της Cambridge Analytica μπορούν να χρησιμοποιήσουν ένα απλό στατιστικό μοντέλο (που έφτιαξαν από αυτά τα δεδομένα), χωρίς να αγγίξουν αυτά τα δεδομένα ποτέ ξανά.
Οπότε ας προχωρήσουμε στο σήμερα. Το λάθος έγινε, το Facebook ζει το μεγαλύτερο κύμα αντίστασης εναντίον του σε όλη την ιστορία της ύπαρξής του, τα νέα κάθε μέρα φέρνουν και μια νέα είδηση, που χτυπάει σε άλλο σημείο την αυτοκρατορία, ο Ζούκερμπεργκ δεν μπορεί να πάρει ανάσα. Νομίζετε; Εάν ναι, κάνετε λάθος. Όλη αυτή η οργή θα οδηγήσει σε μια δημόσια ώθηση προς κάποιους κανονισμούς. Τώρα, όπως ίσως αντιλαμβάνεστε, δεν είναι δυνατή η αποκλειστική ρύθμιση του Facebook. Οι κανονισμοί πρέπει να ισχύουν για όλους. Πρέπει λοιπόν να καταλήξουμε στη ρύθμιση όλων των κοινωνικών δικτύων.
Πόσοι από εσάς πιστεύετε πραγματικά ότι οποιεσδήποτε ρυθμίσεις θα μπορούσαν να εμποδίσουν τα δεδομένα να συνεχίσουν να διαρρέουν; Πώς λοιπόν θα εμποδίσουμε ένα API να χάνει τις πληροφορίες μας τρεις φορές την εβδομάδα για παράδειγμα; Πώς θα το επιβάλλουμε; Μόνοι μας; Όχι, δεν είναι δυνατόν. Άρα, θα χρειαστούμε τις αρχές να παρακολουθούν όλες τις ροές δεδομένων των κοινωνικών μέσων; Και κάθε έκδοση καινούργιου API; Ξέρετε που αλλού οι αρχές παρακολουθούν όλα τα κοινωνικά δίκτυα; Στην Κίνα και στη Βόρεια Κορέα.
Η ελεύθερη οικοδόμηση δικτύων είναι πολύ σημαντική για τη δημοκρατία του διαδικτύου. Οι κυβερνητικοί κανονισμοί θα σκοτώσουν νέες, γενναίες επιχειρήσεις και θα δώσουν μεγαλύτερη δύναμη και μηχανικό πλεονέκτημα σε εταιρείες όπως το Facebook, και μην ξεχνάτε ότι δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Zuckerberg δήλωσε ότι είναι έτοιμος και ανοικτός στους κανονισμούς.
Υπήρξαν πολλές προσκλήσεις από το Κογκρέσο των ΗΠΑ και όλους τους επικριτές του να ληφθούν μέτρα για τη ρύθμιση του Facebook μετά το σκάνδαλο της Cambridge Analytica. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να απαιτήσει εκτεταμένες αναφορές διαφάνειας διαφημίσεων ή προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να κοστίσει στο Facebook πολλά χρήματα, να επιβραδύνει τη λειτουργία του ή να εμποδίσει ακόμα και την δυνατότητά του να κατασκευάζει νέα προϊόντα (όχι δεν χρειαζόμαστε άλλα, αλλά εκείνο θέλει να βρίσκεται σε διαρκή ανάπτυξη).
Αλλά ο πραγματικός κίνδυνος υπάρχει και για οποιαδήποτε νεοσύστατη μικροσκοπική εταιρεία, χωρίς πολλά μετρητά ή αρκετούς υπαλλήλους ή με την κατάλληλη προσαρμογή στην αγορά προϊόντων. Τα startups θα χαθούν από το χάρτη και η μοναδική εναλλακτική λύση θα είναι πάλι το Facebook. Γι' αυτο θεωρώ ότι όλο αυτό το #deletefacebook είναι ένα κακό παραμύθι με ένα φαφούτη βρυκόλακα. Ωραία, ας σβήσουμε το Facebook για να πάμε που; Στο Instagram και το WhatsApp; Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει χάσει τις ευκαιρίες της να εμποδίσει το Facebook να τα αποκτήσει και αυτά, δύο μαζικά κοινωνικά δίκτυα εξίσου παντοδύναμα όσο και η μητέρα που τα ταϊζει.
Ακόμη και για τον πιο φανατικό hater του Facebook δεν έχει μείνει τίποτα όπου μπορεί να μεταναστεύσει. Και δύσκολο να εμφανιστεί κάτι τόσο λειτουργικό στο άμεσο μέλλον. Γιατί, το Facebook, είτε σας αρέσει είτε όχι, ένα εργαλείο είναι. Κάτι σαν ένας μεγάλος πολυσουγιάς για το σημερινό Internet. Και έχει αποδειχθεί ότι έχει λειτουργήσει αποτελεσμάτικά και στην πολιτική διαφήμιση στο παρελθόν. Μην μου πείτε ότι δεν θυμάστε τον αντίκτυπο του Facebook για την Αραβική Άνοιξη; Τις πρωτοφανείς διαδηλώσεις στο Λονδίνο το 2011 κατά των περικοπών; Την προεκλογική εκστρατεία του Ομπάμα και την νίκη του στις πρώτες εκλογές; Ας μην γελιόμαστε, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν χρησιμοποιηθεί για πολιτικούς στόχους. Άλλοτε με καθαρούς και ανοιχτούς όπως η καμπάνια του Ομπάμα το έκανε με τη δική της εφαρμογή. Αλλά, δεν ξυπνήσαμε μια μέρα και ανακαλύψαμε τη δύναμή και την επιρροή τους λόγω ενός σκανδάλου παραβίασης προσωπικών δεδομένων. Τα κοινωνικά δίκτυα ήταν πάντα πολιτικά, απλά αυτή τη φορά δεν αρέσουν τα αποτελέσματα στις τελευταίες εκλογές στις ΗΠΑ, λόγω μιας δόλιας χρήσης προσωπικών δεδομένων.
Οπότε, εάν αυτή η νέα κυβέρνηση του Τραμπ θέλει πραγματικά να προστατεύσει το κοινό από την κατάχρηση εξουσίας του Facebook, θα χρειαστεί να προχωρήσει πιο σκληρά, με νόμους για την ψηφιακή πολιτική διαφήμιση, με τον ίδιο έλεγχο όπως το κάνουν οι κανόνες για την τηλεοπτική και τη ραδιοφωνική πολιτική διαφήμιση. Ακόμη και αν αυτό μπορεί να σημαίνει πρόσθετη χαρτούρα για το δίκτυο. Μην ξεχνάμε ότι κανένα μαζικό κίνημα εναντίον του δεν μπορεί να το εμποδίσει να εξαγοράσει τα πάντα αυτή τη στιγμή. Δεν είδα το Ζούκερμπεργκ να φέρνει καμία αντίρρηση στο CNN, αντίθετα είπε «Δεν είμαι σίγουρος ότι δεν πρέπει να είμαστε ρυθμισμένοι» και ότι «Υπάρχουν πράγματα όπως ρύθμιση διαφάνειας διαφημίσεων που θα ήθελα να δω».
Εάν η κυβέρνηση των ΗΠΑ θεσπίσει νέους κανόνες για τις τεχνολογικές πλατφόρμες που συλλέγουν προσωπικές πληροφορίες, το μόνο που θα καταφέρει είναι να «κλειδώσει» αποτελεσματικά το προβάδισμα του Facebook στον αγώνα των δεδομένων. Και εάν ο πιτσιρικάς προγραμματιστής (και οραματιστής) που κάθε μέρα ξυπνάει πιστεύοντας ότι θα έχει μια τεράστια θετική επιρροή στο να συνδέσει έναν καλύτερο κόσμο, δεν έχει που αλλού να στραφεί, αναγκαστικά θα πάει στο Facebook, το οποίο διαφημίζεται στην Silicon Valley ως «Το καλύτερο μέρος για να χτίσεις και να κάνεις πετύχεις».
Εάν όμως οι εργαζόμενοι της Silicon Valley αρχίσουν να βλέπουν ότι ο αντίκτυπος του κοινωνικού δικτύου είναι αρνητικός, ποιος θα θέλει να τον κατακτήσει; Μόνο αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να επιτύχει αυτό που καμία κυβερνητική ρύθμιση διαφάνειας δεν μπορεί. Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική συνέπεια όλων των αντιδράσεων σχετικά με ψευδείς ειδήσεις, τις παρεμβολές στις εκλογές, τον ψηφιακό εθισμό, την οικονομία της προσοχής και την ιδιωτικότητα των δεδομένων: η απώλεια ταλέντου από τα γραφεία του θα μπορούσε να οδηγήσει σε επιβράδυνση της καινοτομίας στο Facebook και θα μπορούσε να αφήσει την πόρτα ανοιχτή για έναν πιο ικανό διεκδικητή του τίτλου.
