Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει πλέον προσθέσει τη «Νόσο Χ» στη λίστα των ασθενειών υψηλής προτεραιότητας.
Μετά τη δεύτερη ετήσια επανεξέταση του καταλόγου η «Disease X» εμφανίστηκε στο τέλος του καταλόγου μιας σειράς ασθενειών για τις οποίες ο ΠΟΥ αποφάσισε πως η επιτάχυνση της έρευνας και ανάπτυξης είναι επειγόντως αναγκαία.
Ο κατάλογος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τον αιμορραγικό πυρετό Κριμαίας-Κονγκό, τον ιό Έμπολα και τον ιό Ζίκα και το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής. Αλλά η «Νόσος Χ» ήταν μια εντελώς καινούργια προσθήκη.
Η καταστροφή που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει
Στις αρχές Φεβρουαρίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συγκάλεσε μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων στην έδρα του στη Γενεύη για να εξετάσει τις απειλές για την ανθρωπότητα.
Ο στόχος ήταν να εντοπιστούν οι παθογόνοι οργανισμοί με τη δυνατότητα εξάπλωσης και θανάτωσης εκατομμυρίων ανθρώπων αλλά για τους οποίους δεν υπάρχουν επί του παρόντος διαθέσιμα ή επαρκή αντίμετρα.
Ήταν η τρίτη φορά που η επιτροπή, αποτελούμενη από κορυφαίους ιολόγους, βακτηριολόγους και εμπειρογνώμονες για τις μολυσματικές ασθένειες, συναντήθηκε για να εξετάσει ασθένειες με επιδημική ή πανδημική πιθανότητα.
Με την συμπερίληψή της «Νόσου Χ» στον κατάλογο, ο ΠΟΥ αναγνωρίζει ότι οι μολυσματικές ασθένειες και οι επιδημίες που προκαλούν είναι εκ φύσεως απρόβλεπτες.
Όπως η ισπανική γρίπη που σκότωσε 50 έως 100 εκατομμύρια άτομα μεταξύ του 1918 και του 1920, η «Νόσος Χ» είναι η καταστροφή που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει μέχρι να είναι πολύ αργά.
Σημειώνεται ωστόσο πως έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο όχι για να μας τρομάξει, αλλά να διασφαλιστεί ότι η παγκόσμια κοινότητα στον τομέα της υγείας θα οικοδομήσει όλα όσα που απαιτούνται για την αντιμετώπιση όλων των απειλών - όχι μόνο των προβλέψιμων.
Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η επόμενη μεγάλη επιδημία να προέλθει από μια εντελώς απροσδόκητη πηγή, ένα παθογόνο που δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμα. Και όπως λένε οι επιστήμονες ο πιο επικίνδυνος εχθρός είναι αυτός που δεν γνωρίζουμε.
Έτσι, η «Νόσος Χ» αντιπροσωπεύει τη γνώση ότι μια σοβαρή διεθνής επιδημία θα μπορούσε να προκληθεί από ένα παθογόνο που είναι επί του παρόντος άγνωστο.
Το «Χ» είναι ο άγνωστος παράγοντας και αυτό είναι που ο ΠΟΥ θεωρεί απειλή. «Δεν ξέρουμε από πού θα προέλθει η επόμενη απειλή», δήλωσε στο Vox ο πρώην Διευθυντής Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων Tom Frieden. «Αλλά είμαστε σίγουροι ότι θα υπάρξει μια επόμενη φορά» προσθέτει.
Ο πιο επικίνδυνος εχθρός είναι αυτός που δεν γνωρίζουμε
Μια πηγή της νόσου Χ θα μπορούσε να είναι η σκόπιμη χρήση μολυσματικής νόσου ως όπλο, σημειώνει η ανάλυση της Telegraph. Ενώ τα βιολογικά όπλα έχουν χρησιμοποιηθεί από τον μεσαίωνα, οι νέες επιστημονικές εξελίξεις καθιστούν ευκολότερη την ανάπτυξη και τη χρήση τους.
Οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ διερεύνησαν την εξέλιξη των βιολογικών όπλων κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και οι δύο συνεχίζουν σε μυστικά εργαστήρια να διατηρούν ζωντανές καλλιέργειες θανάσιμων παθογόνων, συμπεριλαμβανομένου του ιού της ευλογιάς.
Η Βόρεια Κορέα και η Συρία θεωρείται επίσης ότι διαθέτουν οπλοστάσιο βιολογικού πολέμου. Η Συρία, η οποία έχει χρησιμοποιήσει χημικά όπλα κατά των πληθυσμών της στην τρέχουσα πολεμική σύγκρουση, επλήγη από σπάνιο ξέσπασμα ευλογιάς το 1972 και πιστεύεται ότι έκτοτε διατηρεί στελέχη του ιού εντός του στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος της.
Αν και ο αριθμός των περιστατικών με βιολογικά όπλα μέχρι σήμερα είναι στην πραγματικότητα πολύ μικρός, αυτό θα μπορούσε να αλλάξει καθώς υπάρχουν πάντα φόβοι διαρροής το υλικού σε τρομοκράτες.
Υπάρχει πιθανότητα η επόμενη μεγάλη επιδημία να προέλθει από εντελώς απροσδόκητη πηγή, ένα παθογόνο που δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμα. Και όπως λένε οι επιστήμονες ο πιο επικίνδυνος εχθρός είναι αυτός που δεν γνωρίζουμε.
Η πιο πιθανή πηγή της «Νόσου X» δεν κρύβεται όμως στα βιολογικά όπλα. Είναι οι ζωονοσογόνες ασθένειες ή οι ζωονόσοι. Πρόκειται για ασθένειες που υπάρχουν σε άγρια και εξημερωμένα ζώα και που μπορούν να μεταδοθούν στον άνθρωπο.
Περίπου το 70% των νόσων που ανακαλύφθηκαν τον τελευταίο αιώνα ήταν ζωονοσογόνα. Ο Έμπολα είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Η πανδημία της Δυτικής Αφρικής το 2013-2016 πιστεύεται ότι ξεκίνησε όταν ένα αγόρι ηλικίας ενός έτους ήρθε σε επαφή από μια μολυσμένη από Έμπολα νυχτερίδα στη Γουινέα.
Η ασθένεια εξαπλώθηκε στη μητέρα, την αδελφή και τη γιαγιά του και στη συνέχεια σκότωσε περισσότερους από 11.000 ανθρώπους στη Γουινέα, τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε.
Ο HIV είναι επίσης ζωονόσος. Η ανθρώπινη επιδημία του HIV ξεκίνησε πιθανότατα και σύμφωνα με τα επικρατέστερα στοιχεία όταν άνθρωποι σκότωσαν έναν άγριο χιμπατζή και κατανάλωσαν το κρέας του. Από τότε ο ιός έχει μολύνει περίπου 70 εκατομμύρια ανθρώπους και έχει σκοτώσει 35 εκατομμύρια.
Το ζωικό κεφάλαιο είναι το πιο πιθανό εκκολαπτήριο για την άγνωστη απειλή. Μεγάλες ομάδες ζώων εκτροφής (κοτόπουλα, χοίροι ή ακόμη και καμήλες) που διατηρούνται σε κοντινή απόσταση δημιουργούν ιδανικές συνθήκες αναπαραγωγής για ζωονοσογόνες ασθένειες.
Οι ιοί, μεταβαλλόμενοι συνεχώς, μεταδίδονται ταχέως από τα άγρια ζώα στα ζώα εκτροφείων και στη συνέχεια στον άνθρωπο. Μπορούν να εξαπλωθούν με τσιμπούρια, αλλά η ταχύτερη μετάδοση γίνεται μέσω αέρος.
Η «Νόσος Χ» θα μπορούσε να είναι μια μετάλλαξη μιας υπάρχουσας ζωικής ασθένειας όπως η γρίπη των πτηνών ή η αφρικανική πανώλη των χοίρων ή θα μπορούσε να είναι ένα ολοκαίνουργιο παθογόνο που μεταδίδεται από τα ζώα στον άνθρωπο.
Καθώς φτάνουμε ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες τοποθεσίες του πλανήτη, είναι επίσης πιο πιθανό να έρθουμε σε επαφή με νέες ζωονοσογόνες ασθένειες.
Ένας άλλος σημαντικός κίνδυνος πανδημίας προέρχεται από τη δυνητική εξέλιξη των υφιστάμενων ασθενειών. Ο HIV, η φυματίωση και η γρίπη έχουν ήδη αποδείξει την ικανότητά τους για καταστροφική εξάπλωση της επιδημίας.
Η γρίπη είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές. Αυτό αποδείχθηκε το 2009, όταν το H1N1 (γρίπη των χοίρων) προχώρησε σε ταχεία πανδημία. 213 χώρες και περιοχές ανέφεραν κρούσματα του ιού και περίπου 285.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
Πώς προετοιμαζόμαστε για μια απειλή που δεν μπορούμε να προβλέψουμε;
Ο ΠΟΥ έχει επιλέξει μια δοκιμασμένη προσέγγιση για την προετοιμασία και αναφέρεται ως «δόγμα της ετοιμότητας».
Με τη βελτίωση της επιτήρησης των ασθενειών και την ενίσχυση της ικανότητας των τοπικών συστημάτων υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο, στοχεύει στο να εντοπίσει έγκαιρα ένα ξέσπασμα, να το συγκρατήσει και να το νικήσει πριν εξαπλωθεί.
Λίγοι εμπειρογνώμονες διαφωνούν με την προσέγγιση αυτή καθώς στην πραγματικότητα είναι η μόνη που μπορεί να εφαρμοστεί. Αλλά, πολλοί αναρωτιούνται εάν υπάρχουν επαρκείς εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης σε διεθνές επίπεδο.
Ο Δρ Nahid Bhadelia, Ιατρικός Διευθυντής Ειδικών Παθογόνων στο Ιατρικό Κέντρο της Βοστώνης, συνέκρινε το σύστημα πρόληψης της εξάπλωσης νέων ασθενειών με μια πόλη που οικοδομεί μια σειρά φραγμάτων για να προστατευθεί από τις πλημμύρες.
Στην περίπτωση των ασθενειών, η ύπαρξη ενός ισχυρού τοπικού συστήματος υγείας παρέχει τη ζωτική, έγκαιρη προειδοποίηση και θεραπεία που απαιτείται για να περιοριστεί η επιδημία.
«Η μη ενίσχυση της ικανότητάς μας διεθνώς για την καταπολέμηση των μολυσματικών ασθενειών είναι σαν να αρνείται κανείς να φτιάξει φράγματα και έργα ενάντια στην παλίρροια σε ορισμένα μέρη της παγκόσμιας πόλης μας και να αναμένει πως θα μπορέσει να προστατευτεί όταν έρθει η πλημμύρα».
