Τα εμβόλια πρώτης γενιάς δεν ήταν η πανάκεια που προσδοκούσαν όλοι στις πρώτες μέρες της Covid-19. Ούτε η ανοσία της αγέλης κατάφερε να σώσει την κατάσταση.
Θα μπορούσε, λοιπόν, ένα pan-coronavirus vaccine (δηλαδή ένα εμβόλιο που καλύπτει όλες τις παραλλαγές και υποπαραλλαγές του ιού) να τερματίσει την πανδημία Covid- και την επόμενη επίσης;
Απάντηση: είναι περίπλοκο.
«Ο όρος pan-coronavirus vaccine χρειάζεται αστερίσκο δίπλα του», λέει ο Dr. Stuart Ray, αντιπρόεδρος της Ιατρικής για την ακεραιότητα και την ανάλυση δεδομένων στο Τμήμα Ιατρικής του Johns Hopkins.
Ένα τέτοιο εμβόλιο θα μπορούσε να αντιμετωπίσει όλους τους κορωνοϊούς, που ονομάστηκαν έτσι επειδή μοιάζουν με κορώνα στο μικροσκόπιο. Ή θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην Covid-19 και τις μυριάδες παραλλαγές της. Ή θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τους τέσσερις μακροχρόνιους κορωνοϊούς που κυκλοφορούν ως κοινό κρυολόγημα -ή οποιονδήποτε συνδυασμό τους.
Θα μπορούσε επίσης να προστατεύει από το SARS (σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο), έναν κορωνοϊό που εμφανίστηκε το 2002 και σκότωσε εκατοντάδες ανθρώπους, και το MERS (αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής), έτερο κορωνοϊό που εμφανίστηκε το 2012 και σκότωσε άλλους τόσους.
Εκτός από τη δυνατότητα να τερματίσει την τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού, μπορεί ακόμη και να καταπνίξει την επόμενη μόλις ξεκινήσει.
«Οι κορωνοϊοί μεταπηδούν στον ανθρώπινο πληθυσμό», λέει ο Dr. Duane Wesemann, καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και βασικός ερευνητής στο Τμήμα Ρευματολογίας, Ανοσολογίας και Αλλεργίας στο Μπρίγκχαμ και Νοσοκομείο Γυναικών. Είναι επικεφαλής μιας ομάδας ερευνητών που εργάζεται πάνω σε ένα «pan-coronavirus» εμβόλιο με χρηματοδότηση από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ.
«Δεν ξέρω πότε [θα γίνει]. Ίσως όχι στη διάρκεια της ζωής μας. Αλλά πιθανότατα θα συμβεί κάποια στιγμή. Υπάρχει τρόπος να αναπτυχθεί εμβόλιο που θα είναι διαθέσιμο για εμάς στο πλαίσιο του SARS-CoV-3;», πρόσθεσε.
Όποια μορφή και αν πάρει ένα τέτοιο εμβόλιο, ο στόχος αξίζει τον κόπο, τονίζει ο Dr. Bruce Walker, διευθυντής του Ινστιτούτου Ragon του MGH, του MIT και του Harvard, ενός ιατρικού ινστιτούτου που επικεντρώνεται στην εξάλειψη των ασθενειών, και συν-επικεφαλής της Κοινοπραξίας της Μασαχουσέτης για την ετοιμότητα σε παθογόνα.
Αλλά μπορεί να παραμείνει για πάντα αυτό ακριβώς: ένας στόχος.
«Νομίζω ότι πρέπει να είμαστε φιλόδοξοι όσον αφορά στον στόχο να δημιουργήσουμε ένα "pan-coronavirus" εμβόλιο, αλλά δεν θα είναι εύκολη υπόθεση», προειδοποίησε. «Δεν υπάρχει προφανής δρόμος».
Εργασίες σε εξέλιξη - και ενδεχομένως χρόνια δουλειάς μπροστά μας
Όσο ουρανοκατέβατος κι αν φαντάζει ο στόχος, η επιστημονική κοινότητα έχει κάνει ήδη τα πρώτα της βήματα. Ένα καθολικό εμβόλιο κατά του κορωνοϊού αποτελεί κορυφαία ερευνητική προτεραιότητα, σύμφωνα με άρθρο του Απριλίου στο Nature.
Μεταξύ των φορέων που προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα νέο εμβόλιο κατά της Covid-19 και των παραλλαγών της είναι η Moderna, το Πανεπιστήμιο Duke και πολλές ακόμη εταιρείες βιοτεχνολογίας.
Ένα τέτοιο εμβόλιο θα μπορούσε πράγματι να χρησιμεύσει «όχι μόνο για τον SARS-CoV-2, αλλά για όλους τους κορωνοϊούς. Και η εξάλειψη του 30% των κοινών κρυολογημάτων θα ήταν κάτι πολύ καλό», προσθέτει.
Ωστόσο αυτά τα πράγματα χρειάζονται χρόνο. Ένα εύστοχο παράδειγμα: το εμβόλιο κατά της γρίπης.
«Δεν έχουμε ακόμη ένα καθολικό εμβόλιο κατά της γρίπης, αν και οι άνθρωποι εργάζονται πάνω σε αυτό εδώ και αρκετό καιρό. Υπάρχουν κάποιες εκδοχές ενός παγκόσμιου εμβολίου γρίπης σε κλινικές δοκιμές, αλλά δεν είναι κάτι που έχει κριθεί ότι έχει αποτελεσματικότητα και αντέχει σε πολλές εποχές γρίπης με πολλά στελέχη», τόνισε.
Ακόμη ένα παράδειγμα είναι ο HIV.
«Εργαζόμαστε εδώ και δεκαετίες πάνω σε εμβόλια για τον HIV», λέει ο Wesemann. «Κάποιοι επιστήμονες πριν από αρκετές δεκαετίες σκέφτονταν: "Θεέ μου, θα περάσουν μόνο λίγα χρόνια μέχρι να έχουμε ένα εμβόλιο για τον HIV", ωστόσο πολλές δεκαετίες αργότερα, εξακολουθούμε να βλέπουμε ότι έχουμε ακόμη περισσότερα να μάθουμε και για αυτό το πεδίο».
«Δεν καταλαβαίνουμε το ανοσοποιητικό μας σύστημα όσο θα έπρεπε, ώστε να καθίσουμε και να σχεδιάσουμε το καλύτερο εμβόλιο», είπε.
Για να καταστεί ένα καθολικό εμβόλιο κατά του κορωνοϊού διαθέσιμο στο ευρύ κοινό θα απαιτηθούν πρόσθετες έρευνες, μελέτες σε ζώα και μελέτες σε πρώιμο στάδιο σε ανθρώπους, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν χρόνια, σημειώνει ο Dr. Dan Barouch – καθηγητής ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Ιολογίας και Εμβολίων.
«Πιθανότατα θα περάσει ακόμη αρκετός καιρός προτού ένα "pan-coronavirus" εμβόλιο να είναι διαθέσιμο στο ευρύ κοινό», πρόσθεσε. «Δεν νομίζω ότι θα πάει κανείς φέτος το φθινόπωρο να το πάρει από το φαρμακείο».
Ελπιδοφόρο αλλά όχι «αλεξίσφαιρο»
Ακόμα και όταν -ή αν- γίνει διαθέσιμο ένα καθολικό εμβόλιο κατά του κορωνοϊού, πιθανότατα δεν θα είναι αλεξίσφαιρο, προειδοποιούν οι ειδικοί.
Ενώ ένα "pan-coronavirus" εμβόλιο έχει τη δυνατότητα «να βοηθήσει να μπει τέλος στην πανδημία», η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από το αν αρκετά άτομα σε όλο τον κόσμο θα κάνουν το εμβόλιο, εξηγεί ο Dr. Daniel Kuritzkes, επικεφαλής του τμήματος λοιμωδών νοσημάτων στο Μπρίγκχαμ και Νοσοκομείο Γυναικών και καθηγητής ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
Διαφορετικά ο ιός θα μπορούσε να μάθει να αποφεύγει ακόμη και ένα καθολικό εμβόλιο κατά του Covid.
«Αυτό είναι σίγουρα μια πιθανότητα», λέει.
«Όσο ο ιός συνεχίζει να κυκλοφορεί σε σημαντικό αριθμό ανθρώπων, υπάρχει η ευκαιρία για συνεχείς προσαρμογές του», προσθέτει. «Εάν εμφανιζόταν μια παραλλαγή που είχε αποκτήσει μεταλλάξεις που ήταν ικανές να αποφύγουν την ανοσολογική απόκριση από το υποτιθέμενο εμβόλιο, ο ιός θα μπορούσε να μεταπηδήσει στον εμβολιασμένο πληθυσμό και να εμφανιστεί ξανά».
Υπάρχουν δύο στόχοι στους οποίους μπορούν να αποβλέπουν τα εμβόλια, λέει ο Ray: να αποτρέψουν εντελώς τη μόλυνση ή απλώς να αποτρέψουν τη σοβαρή νόσο και τη διαταραχή, όπως κάνουν τα σημερινά εμβόλια Covid.
Ένα «pan-coronavirus vaccine» θα μπορούσε να αποτρέψει τη σοβαρή νόσο και τη διαταραχή από όλες τις παραλλαγές και υποπαραλλαγές του COVID-19, εξαλείφοντας θεωρητικά την ανάγκη για ενισχυτικά εμβόλια.
Αλλά ένα τέτοιο εμβόλιο μπορεί να εξακολουθεί να επιτρέπει την εξάπλωση της λοίμωξης, όπως κάνουν τα σημερινά εμβόλια, προειδοποιούν οι ειδικοί.
Σε κάθε περίπτωση το μόνο σίγουρο πως στην παρούσα συγκυρία «αναγκαίο καλό» είναι ένα νέο επικαιροποιημένο εμβόλιο κατά των νέων παραλλαγών του ιού και σε αυτό πρέπει να στοχεύσει τώρα η επιστημονική κοινότητα.
Η ιδέα ενός καθολικού εμβολίου κατά του κορωνοϊού μπορεί απλώς να είναι πολύ καλή για να γίνει αληθινή, προειδοποίησε ο Ray, αλλά διατηρεί την ελπίδα ότι μια τέτοια ανάπτυξη θα μπορούσε «να πετύχει την χρυσή τομή προστασίας και ανθεκτικότητας».
«Κάτι που μας βασανίζει είναι ότι αν κάνουμε πράγματα που δεν ελέγχουν την εξάπλωση, θα συνεχίσει να εξελίσσεται και θα βρει κενό στην άμυνά μας», σημειώνει.
Ένα πιθανό κενό: η long Covid, αφού έρευνες έχουν δείξει ότι «ακόμη και η ήπια νόσηση μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες».
Με πληροφορίες από Fortune
