― Γιατί Φινλανδία και Σουηδία βάζουν τέλος στην ουδετερότητα;
Η ουδετερότητα, ως καθεστώς του διεθνούς δικαίου και στάση εξωτερικής πολιτικής, δε θεωρείται πλέον βιώσιμη για μικρότερες χώρες σε καιρούς εντάσεων και δη μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, λένε οι αναλυτές. Χαρακτηριστική η περίπτωση της Μολδαβίας της οποίας η συνταγματική επιταγή για ουδετερότητα δεν τη γλίτωσε από τις ρωσικές απειλές - και η οποία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις πολλών, ίσως είναι η επόμενη στη λίστα της Μόσχας στην προσπάθεια επαναφοράς μιας σφαίρας επιρροής σοβιετικού τύπου.
Αν και όχι σε καθεστώς ουδετερότητας όπως η Ελβετία, Φινλανδία και Σουηδία παραδοσιακά θεωρούνταν ως στρατιωτικά «αδέσμευτες» αδέσμευτες χώρες. Συγκεκριμένα, αμφότερες μεταπήδησαν από την επίσημη ουδετερότητα στη στρατιωτική μη ευθυγράμμιση το 1995, όταν εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ωστόσο, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία και η διαφαινόμενη επιθυμία του Βλαντίμιρ Πούτιν να εδραιώσει μια «ρωσοκεντρική σφαίρα επιρροής», όπως το θέτουν διεθνείς αναλυτές, κλόνισε την αίσθηση ασφάλειας των δύο σκανδιναβικών χωρών, με την κοινή γνώμη να κάνει πλήρη μεταστροφή και τις εξελίξεις υπέρ μιας ένταξης στο ΝΑΤΟ να επιταχύνονται.
Κι αν για χρόνια η λαϊκή στήριξη στην ιδέα μιας ενσωματωμένης στο ΝΑΤΟ Φινλανδίας βρισκόταν γύρω στο 20%, σήμερα έχει ξεπεράσει το 70%.
Οι δύο χώρες είναι ήδη δύο στενοί εταίροι της βορειοατλαντικής συμμαχίας, ωστόσο, η διατήρηση καλών διπλωματικών σχέσεων με τη Ρωσία αποτελούσε σημαντικό μέρος της εξωτερικής τους πολιτικής.
«Αυτό που άλλαξε από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, όταν Φινλανδία και Σουηδία επεδίωκαν μια προσέγγιση με τη Σοβιετική Ένωση σε περιόδους κρίσης, είναι ότι τώρα κάθε χώρα κινείται μόνη της και κινητοποιείται από αίσθημα για ασφάλεια, όχι αίσθημα για ειρήνη, όπως συνέβαινε στις σκανδιναβικές χώρες» εκτιμά ο Φινλανδός καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Μπαθ, Τίμο Κιβικάκι.
― Πόσο εύκολη είναι η ένταξή τους στο ΝΑΤΟ;
Από την ίδρυσή του το 1949, ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου βασίζεται στην «πολιτική της ανοιχτής πόρτας» που κατοχυρώνεται στο Άρθρο 10 της Συνθήκης της Ουάσινγκτον.
Φινλανδία και Σουηδία ήδη συμβάλλουν στις επιχειρήσεις της Συμμαχίας και των εναέριων περιπολιών. Κυρίως, όμως, ήδη πληρούν τα κριτήρια ένταξης στο ΝΑΤΟ - κατοχυρωμένο δημοκρατικό σύστημα, οικονομία ανοιχτής αγοράς, ικανότητα συμβολής στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ.
Από την έναρξη του πολέμου δε, επισήμως βρίσκονται σε μια σχέση ανταλλαγής πληροφοριών με τη συμμαχία και παρευρίσκονται σε κάθε συνάντηση περί πολέμου. Και οι δύο χώρες εκσυγχρονίζουν τις ένοπλες δυνάμεις τους και επενδύουν σε νέους εξοπλισμούς.
Ενδεχόμενη ενσωμάτωσή τους στη συμμαχία θα ενισχύσει την Σκανδιναβική Αμυντική Συνεργασία (NORDEFCO) -στην οποία ανήκουν Δανία, Φινλανδία, Ισλανδία, Νορβηγία και Σουηδία- ενδυναμώνοντας τον σκανδιναβικό έλεγχο στη Βαλτική - θαλάσσιο σημείο πρόσβασης στην Αγία Πετρούπολη και το θύλακα του Καλίνινγκραντ, οντότητα της Βαλτικής, χωρίς χερσαία σύνορα με τη Ρωσία, «στριμωγμένη» ανάμεσα σε Πολωνία και Λιθουανία.
― Γιατί αντιδρά η Ρωσία;
Στην ομιλία τής 9ης Μαΐου στους εορτασμούς της Ημέρας της Νίκης και δεδομένου του αιτήματός του για παύση επέκτασης του ΝΑΤΟ, ο Πούτιν κατηγόρησε τη Δύση για τον πόλεμο.
Ωστόσο, η κοινή γνώμη σε Φινλανδία και Σουηδία υποστηρίζει πως στην ουσία ήταν ο ίδιος που τους οδήγησε στην αγκαλιά του ΝΑΤΟ.
Στην περίπτωση ένταξης της Φινλανδίας -με την οποία η Ρωσία μοιράζεται σύνορα 1.300 χιλιομέτρων- το μήκος των συμμαχικών συνόρων με τη Ρωσία ουσιαστικά διπλασιάζεται.
Η Χερσόνησος Κόλα στη θάλασσα του Μπάρεντς, τμήμα της Σκανδιναβίας και έδαφος της Ρωσίας, θεωρείται από τη Μόσχα «στρατηγικό προπύργιο» για την εθνική της ασφάλεια, ενώ εκεί είναι η βάση του ρωσικού βόρειου στόλου. Χαρακτηριστικό της εγγύτητας των δύο χωρών είναι πως η Αγία Πετρούπολη απέχει μόλις 170 από τα φινλανδικά σύνορα.
― Οι απειλές της Μόσχας
Η Μόσχα έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει για «σοβαρές συνέπειες» εάν η Φινλανδία και η Σουηδία ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, λέγοντας ότι θα ενισχύσει τις χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις της στη Βαλτική Θάλασσα και εγείρει την πιθανότητα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων στην περιοχή. Πολλοί στους κύκλους του ΝΑΤΟ εκφράζουν φόβους πως οι Ρώσοι ίσως αναπτύξουν πυρηνικά όπλα ή υπερηχητικούς πυραύλους στο θύλακα του Καλίνινγκραντ.
Το Σάββατο ο Ρώσος πρόεδρος δήλωσε πως το τέλος της στρατιωτικής ουδετερότητας της Φινλανδίας θα ήταν ένα «λάθος», κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνομιλίας του με τον Φινλανδό ομόλογό του Σάουλι Νιινίστο, σύμφωνα με ανακοίνωση που εκδόθηκε από το Κρεμλίνο.
Την Τετάρτη, ο Φινλανδός πρόεδρος, ερωτηθείς για τους κινδύνους από την ένταξη της χώρας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, είπε: «Η απάντησή μου στον Πούτιν θα ήταν ότι εσείς το προκαλέσατε αυτό και πρέπει να κοιταχτείτε στον καθρέφτη».
Σε μια ακόμη κίνηση ενδεικτικής της στάσης της Μόσχας, οι εξαγωγές ηλεκτρικού ρεύματος από τη Ρωσία στη Φινλανδία σταμάτησαν κατά τη διάρκεια της περασμένης νύχτας, έπειτα από σχετική ανακοίνωση ρωσικού παρόχου, δήλωσε αξιωματούχος του φορέα διαχείρισης του φινλανδικού δικτύου ηλεκτροδότησης.
― Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Ο Φινλανδός πρόεδρος, Σαούλι Νιινίστο και η πρωθυπουργός Σάνα Μάριν διεμήνυσαν προ ημερών πως η Φινλανδία πρέπει να αιτηθεί την ένταξή της στο ΝΑΤΟ «χωρίς καθυστέρηση». Και πράγματι, το μεσημέρι της Κυριακής, μετά την έγκριση κυβέρνησης και κοινοβουλίου, ο Φινλανδός πρόεδρος, Σαούλι Νιινίστο ανακοίνωσε επισήμως την απόφαση της χώρας του να καταθέσει αίτημα ένταξης στο ΝΑΤΟ.
Στη Σουηδία, η Βουλή διενήργησε μια αξιολόγηση πολιτικής ασφαλείας, εξετάζοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μιας ενδεχόμενης ένταξης, και το απόγευμα της Κυριακής το κυβερνών κόμμα ανακοίνωσε πως το κόμμα «θα υποστηρίξει στην υποψηφιότητα της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ». Η επίσημη αίτηση υποψηφιότητας θα κατατεθεί εντός ημερών, διεμήνυσε η Σουηδή πρωθυπουργός, Μαγκνταλένα Άντερσον.
Το κυβερνών σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, πάντως, διευκρινίζει πάντως ότι είναι αντίθετο στην εγκατάσταση μόνιμων βάσεων του ΝΑΤΟ, καθώς και πυρηνικών όπλων στο έδαφος της Σουηδίας - στοιχεία που ούτως ή άλλως δεν αποτελούν προϋποθέσεις για την ένταξη μίας χώρας στην Ατλαντική Συμμαχία.
― Υπάρχουν αγκάθια στη διαδικασία;
Δεδομένου του ότι η επικύρωση της ένταξης, σύμφωνα με διπλωμάτες του ΝΑΤΟ, μπορεί να διαρκέσει ως και ένα χρόνο, καθώς πρέπει να εγκριθεί από τα κοινοβούλια και των 30 χωρών-μελών, Φινλανδία και Σουηδία επιθυμούν εγγυήσεις ασφαλείας πως η συμμαχία θα τους υπερασπιστεί ενόσω εκκρεμεί η πλήρης ένταξή τους.
Ήδη, οι δύο χώρες έχουν δεχτεί διαβεβαιώσεις από ΗΠΑ, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο πως θα λάβουν στήριξη στην περίπτωση επίθεσης εναντίον τους. Ενώ ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ καθησύχασε πως η ένταξη μπορεί να γίνει «γρήγορα» με τις απαραίτητες ρυθμίσεις ασφαλείας για το μεσοδιάστημα.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι, όπως αναγνώρισε και ο Φινλανδός υπουργός Εξωτερικών, πως η αίτηση ένταξης καθ'αυτή δεν καλύπτει τις δύο χώρες με το περίφημο Άρθρο 5 του συμφώνου του ΝΑΤΟ περί συλλογικής άμυνας που εγγυάται πως η επίθεση σε ένα κράτος μέλος, είναι επίθεση εναντίον όλων.
― Ποιο το διακύβευμα για την Ευρώπη;
Το διακύβευμα για την Ευρώπη είναι η σταθερότητα του οικοδομήματος ασφάλειας που συνέβαλε στη διατήρηση ειρήνης στην ήπειρο μεταπολεμικά, αλλά και οι επιπτώσεις σε εμπόριο και ενέργεια από τις κυρώσεις στη Ρωσία.
Αρχικά, οι Ευρωπαίοι εμφανίστηκαν διχασμένοι ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης της ρωσικής επιθετικότητας, ενώ η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποκάλυψε τα ρήγματα εντός Ε.Ε και ΝΑΤΟ. Στη συνέχεια, ωστόσο, οι συνεχιζόμενες επιχειρήσεις συνάσπισαν τους Ευρωπαίους σε κοινό μέτωπο και την επιβολή κυρώσεων πρωτόγνωρης κλίμακας και εύρους.
Δεδομένων των εμπορικών δεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη Ρωσία, η Ευρώπη έχει περισσότερα να χάσει από τις κυρώσεις σε σχέση με τις ΗΠΑ, όσον αφορά τις ενεργειακές σχέσεις.
Επιπλέον, δεν είναι μόνο η ρωσική επιθετικότητα και η ενταξιακή πορεία Φινλανδίας και Σουηδίας που αναδιατάσσει το χάρτη ευρωπαϊκής ασφάλειας. Η επιθυμία Ουκρανίας, Γεωργίας και Μολδαβίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να βαθαίνει το ρήγμα στις τάξεις της Ευρώπης.
Οι υποψηφιότητες αυτές θα χρειαστούν χρόνια για να τελεσφορήσουν. Ωστόσο, εν μέσω του ολοένα διογκούμενου ανταγωνισμού μεταξύ Ανατολής και Δύσης, οι χώρες αυτές θα κληθούν να υπερασπιστούν ακόμη και το δικαίωμα ύπαρξής τους μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων.
Στο τέλος, ίσως μια νέα ευρωπαϊκή τάξη ασφάλειας αναδυθεί από τα ερείπια του πολέμου στην Ουκρανία, εκτιμά η Jo Adetunji από το The Conversation. «Θα είναι μια που θα μας γυρίσει πίσω στον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά με το Σιδηρούν Παραπέτασμα αλλιώτικα σχεδιασμένο. Θα υπάρχει, αν υπάρχει, λιγοστός χώρος για κάποιες χώρες να χαράξουν την πολιτική ασφαλείας τους ανάμεσα στα αντίπαλα μπλοκ. Αυτές οι συμμαχίες είναι πιθανό να εδραιωθούν και να παγιωθούν πιο ισχυρά από ποτέ στις τρεις τελευταίες δεκαετίες από το υποτιθέμενο τέλος του Ψυχρού Πολέμου».
Με πληροφορίες από Associated Press/Reuters/New York Times/Euronews/The Conversation/Euractiv/ΑΠΕ
