Όπως κάθε χρόνο την 1η Δεκεμβρίου, έτσι και φέτος ανακοινώθηκε η λίστα του 22ου ετήσιου Art Review Power 100, η οποία κατατάσσει τα μέλη της διεθνούς εικαστικής σκηνής σε μια λίστα εκατό καλλιτεχνών και παραγόντων της τέχνης σύμφωνα με την επιδραστικότητα και την υπεροχή τους όχι μόνο στον κόσμο της τέχνης αλλά και στην κοινωνία.
Κι όπως κάθε χρόνο, πάντα διχάζει. Η Power 100 συντάσσεται με τη συμβολή μιας 40μελούς επιτροπής συμμετεχόντων από τον κόσμο της τέχνης από όλο τον κόσμο, οι οποίοι εξετάζουν τρία κριτήρια για τη συμπερίληψή τους: όσοι περιλαμβάνονται στον κατάλογο θα πρέπει να έχουν υπάρξει ενεργοί τους τελευταίους 12 μήνες, αυτό που κάνουν να διαμορφώνει τις τρέχουσες εξελίξεις στην τέχνη και ο αντίκτυπός τους να μπορεί να θεωρηθεί περισσότερο παγκόσμιος παρά τοπικός.
Φέτος την πρώτη θέση της λίστας κατέβαλε η φωτογράφος και ακτιβίστρια Nan Goldin κι όπως αναφέρει η ανακοίνωση της επιτροπής «για το μείγμα προσωπικής οικειότητας και δημόσιας υπεράσπισης που επηρέασε μια γενιά καλλιτεχνών».
«Η Goldin επηρέασε μια γενιά καλλιτεχνών και τους ενθάρρυνε να αντιμετωπίσουν την εξουσία, είτε προερχόταν από τα μουσεία τέχνης είτε εκείνους που προσπαθούν να τα ελέγξουν - από τους εταιρικούς χορηγούς έως τις κυβερνήσεις».
Η πρωτοπόρος φωτογράφος της αντικουλτούρας και των περιθωριοποιημένων ομάδων, και πιο πρόσφατα σφοδρή αγωνίστρια κατά των εταιρικών συμφερόντων της οικογένειας Sackler που ευθύνονται για την κρίση των οπιοειδών στις ΗΠΑ, βρέθηκε στην κορυφή της λίστας της οποίας η κυρίαρχη τάση για φέτος αφορά καλλιτέχνες που «χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες τους όχι μόνο για να συζητήσουν για την ελευθερία τόσο της έκφρασης όσο και με την ευρύτερη έννοια αλλά και για να την εφαρμόσουν, παρεμβαίνοντας με πράξεις αλλά και με λόγια -και εικόνες- όσον αφορά τα πιεστικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της σημερινής εποχής».
Παρόλο που ο κατάλογος των ονομάτων δεν αντανακλά κάποια συγκεκριμένη πολιτική, μάλιστα αρκετοί από τους καλλιτέχνες που περιλαμβάνονται σε αυτόν θα διαφωνούσαν σε θεμελιώδη ζητήματα μεταξύ τους, ωστόσο καταγράφει μια μετακίνηση από τη θεωρία στην πράξη με την ευρύτερη έννοια. Κυρίως στην ιδέα ότι η τέχνη υπάρχει ως μέρος του κόσμου στον οποίο δραστηριοποιείται και όχι εκτός του.
Η λίστα περιλαμβάνει επίσης την Γερμανίδα κινηματογραφίστρια Hito Steyerl η οποία βρίσκεται στη 2η θέση, τους Ibrahim Mahama, Steve McQueen και ο Cao Fei οι οποίοι βρίσκονται στην πρώτη δεκάδα μαζί με την Karrabing Film Collective, η ομάδα μέσων ενημέρωσης των ιθαγενών της Αυστραλίας που είναι γνωστή για τις πειραματικές, ακτιβιστικές ταινίες της. Ο μεγαλεμπόρος τέχνης Larry Gagosian εμφανίζεται στην 12η θέση, αφήνοντας πίσω του στην 14η θέση τηνομάδα Hauser & Wirth ενώ ο Βραζιλιάνος επιμελητής Adriano Pedrosa, ο οποίος έχει αναλάβει την Μπιενάλε της Βενετίας του 2024, βρίσκεται στην 15η θέση.
Άλλοι επιμελητές που έχουν την τιμητική τους είναι η επιμελήτρια της 18ης Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης Iwona Blazwick στην 59η θέση και ο Raphael Fonseca του Denver Art Museum στην 88η θέση.
Όσον αφορά το έργο της Γκόλντιν να θυμίσουμε ότι αποτελεί επί τέσσερις δεκαετίες παράδειγμα για το πώς ένας καλλιτέχνης μπορεί να εκπροσωπεί και να υπερασπίζεται όλους εκείνους που συχνά η εξουσία τους αγνοεί και τους αποκλείει όπως ήταν τα θύματα της επιδημίας του AIDS στα ‘80s αλλά και το πιο πρόσφατο όσους έπεσαν θύματα του σκανδάλου του εθισμού στα παυσίπονα που σάρωσε την Αμερική.
Όπως αναφέρει η ανακοίνωση της λίστας «Η Goldin επηρέασε μια γενιά καλλιτεχνών και τους ενθάρρυνε να αντιμετωπίσουν την εξουσία, είτε προερχόταν από τα μουσεία τέχνης είτε εκείνους που προσπαθούν να τα ελέγξουν - από τους εταιρικούς χορηγούς έως τις κυβερνήσεις».
Σε συσχετισμό με αυτή τη δήλωση οι καλλιτέχνες που αποτελούν ολόκληρη την πρώτη δεκάδα του καταλόγου, για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού, όλοι τους μοιράζονται έναν κοινό σκοπό. Δεν δημιουργούν απλώς έργα για μουσεία και γκαλερί, αλλά χρησιμοποιούν την ιδιότητά τους για να υπερασπιστούν και να επιφέρουν ευρύτερες κοινωνικές αλλαγές.
Ως εκ τούτου αντί ο κόσμος της τέχνης να επιστρέψει μετά την πανδημία COVID-19 στη «συνήθη λειτουργία», βλέπει σήμερα την εδραίωση μιας τάσης στην οποία τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα είναι (καλώς ή κακώς) αναπόσπαστο μέρος του τρόπου με τον οποίο οι καλλιτέχνες αντιλαμβάνονται τη λειτουργία του έργου τους στην κοινωνία.
Πρόκειται για καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν το έργο τους, και την πλατφόρμα που τους παρέχει η επιτυχία τους, ώστε να διαμορφώνουν κοινωνικές συνειδήσεις και να παρεμβαίνουν στο δημόσιο διάλογο.
Έτσι εξηγείται η παρουσία του Steve McQueen στην 8η θέση, χάρη στην ταινία για την καταστροφή του πύργου Grenfell στο Λονδίνο ως καταλύτη για νομοθετικές αλλαγές, του Rirkrit Tiravanija στη 3η θέση για τις ανοιχτές και περιεκτικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις στο Chiang Mai, στη Νέα Υόρκη και σε πολλά μέρη, μέχρι τα βιντεοσκοπημένα δοκίμια της Hito Steyerl για τον παγκόσμιο καπιταλισμό και τις παρεμβάσεις της στις συνεχιζόμενες αντιπαραθέσεις στη Γερμανία σχετικά με τον αντισημιτισμό, τόσο εντός όσο και εκτός του κόσμου της τέχνης χάρη στα οποία κατέλαβε τη 2η θέση.
Σε μια εποχή που τα κοινωνικά ζητήματα βρίσκονται στο προσκήνιο μιας συγκρουσιακής και συχνά πολωμένης δημόσιας κουλτούρας, οι καλλιτέχνες αποτελούν σημαίνουσες προσωπικότητες. Είναι και ο λόγος που καταλαμβάνουν σχεδόν το 40% των θέσεων της συνολικής λίστας.
Ωστόσο δεν έχει αυξηθεί μόνο η επιρροή των καλλιτεχνών, έχει αυξηθεί και η επιρροή των επιμελητών και των μεσαζόντων της κριτικής κουλτούρας του κόσμου της τέχνης. Αντιπροσωπεύοντας το ένα πέμπτο του καταλόγου, οι επιμελητές αποτελούν το κλειδί για την παγκόσμια κουλτούρα των μεγάλων δημόσιων εκθέσεων, στην οποία ο λεγόμενος Παγκόσμιος Νότος αποκτά σημαντικό ρόλο.
Με την πρόσβασή τους στις μεγάλες μπιενάλε, οι επιμελητές παίζουν καθοριστικό ρόλο στην καθοδήγηση (και συχνά στην αναμόχλευση) της δημόσιας συζήτησης για ζητήματα όπως το περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή (Lucia Pietroiusti, 65η θέση), η αποικιακή και μετα-αποικιακή ιστορία και η σχέση της με το παρόν (Natasha Ginwala, 94η θέση), τα δικαιώματα γης και τα δικαιώματα των ιθαγενών πληθυσμών (Candice Hopkins, 46η θέση), καθώς και το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας και των αναδυόμενων τεχνολογιών (Legacy Russell, 98η θέση).
Ενώ η μία πλευρά του καταλόγου Power100 αντανακλά την ταχέως εξελισσόμενη μορφή και τη συνεχή αναταραχή της κριτικής κουλτούρας του κόσμου της τέχνης και τη σημασία των εναλλακτικών οργανωτικών μοντέλων, ο κατάλογος του 2023 σημειώνει επίσης την επιμονή και μάλιστα την ανάπτυξη του μακροχρόνιου εμπορικού προφίλ του κόσμου της τέχνης - του κόσμου των εμπόρων τέχνης και των εκθέσεων τέχνης.
Καθώς οι γκαλερίστες συνεχίζουν να αναζητούν νέους συλλέκτες και νέες αγορές, ο κατάλογος καταγράφει την αυξανόμενη επιρροή μιας χούφτας πλέον πολύ μεγάλων αλυσίδων γκαλερί (και μάλιστα σε όλες της ηπείρους) των οποίων οι αυτοκρατορίες εκτείνονται στην Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία, όπως των Larry Gagosian (στην 12η θέση), Mendes Wood DM (61η θέση), Experimenter's Prateek Raja & Priyanka Raja (62η θέση) και Mariane Ibrahim (73η θέση).
Παρόμοια εδραιώνονται και οι αλυσίδες εκθέσεων τέχνης σε μεγαθήρια που είναι η αμερικανικής ιδιοκτησίας Frieze (54η θέση) και η ελβετική Art Basel (51η θέση).
Με στοιχεία από The Art Newspaper, ArtReview.
