Η Ουκρανία έχει δηλώσει εδώ και μήνες ότι δεν θα παραχωρήσει εδάφη που κατέχονται από τη Ρωσία σε οποιαδήποτε ειρηνευτική διευθέτηση.
Τώρα, ενόσω το Κίεβο εξετάζει ένα χρονοδιάγραμμα διαπραγματεύσεων που προωθεί ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, η προτεραιότητα δίνεται στην απόκτηση εγγυήσεων ασφαλείας και σε δεύτερη μοίρα μπαίνει το πού θα μπορούσε να πέσει μια ενδεχόμενη γραμμή κατάπαυσης πυρός στον χάρτη της Ουκρανίας.
Με τις ουκρανικές δυνάμεις να χάνουν σταθερά έδαφος στα ανατολικά, δύο ανώτεροι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι η υπεράσπιση των συμφερόντων της Ουκρανίας σε πιθανές συνομιλίες δεν θα εξαρτηθεί από τα εδαφικά όρια, τα οποία είναι πιθανό να καθοριστούν από τις μάχες, αλλά από το ποιες εγγυήσεις υπάρχουν για να διατηρηθεί μια κατάπαυση του πυρός.
«Οι συνομιλίες θα πρέπει να βασίζονται σε εγγυήσεις», δήλωσε ο Ρομάν Κοστένκο, πρόεδρος της Επιτροπής Άμυνας και Πληροφοριών του ουκρανικού κοινοβουλίου. «Για την Ουκρανία, τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό» είπε χαρακτηριστικά. Ένας ανώτερος Ουκρανός αξιωματούχος, που μίλησε στους New York Times υπό τον όρο της ανωνυμίας για να συζητήσει τις ευαίσθητες διαπραγματεύσεις, ήταν πιο άμεσος: «Το εδαφικό ζήτημα είναι εξαιρετικά σημαντικό, αλλά εξακολουθεί να είναι το δεύτερο ζήτημα. Το πρώτο ζήτημα είναι οι εγγυήσεις ασφαλείας».
Η Ουκρανία καθορίζει τα σύνορά της με βάση τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της το 1991. Από τότε, η Ρωσία έχει αποκτήσει τον έλεγχο περίπου του 20% της ουκρανικής γης, αλλά το Κίεβο δεν θα παραιτηθεί επίσημα από τις διεκδικήσεις του για οποιοδήποτε έδαφος υπό ρωσική κατοχή, δήλωσε ο Ρομάν Κοστένκο.
Αυτή φαίνεται να είναι η προσέγγιση που ακολουθεί η Ουκρανία για να δικαιολογήσει οποιαδήποτε πιθανή συμφωνία στην οποία η Ρωσία θα διατηρούσε τον έλεγχο ουκρανικών εδαφών. Τον Οκτώβριο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, συζητώντας για την κατάπαυση του πυρός, δήλωσε: «Όλοι καταλαβαίνουν ότι όποιο δρόμο κι αν ακολουθήσουμε, νομικά κανείς δεν θα αναγνωρίσει τα κατεχόμενα εδάφη ως ανήκοντα σε άλλες χώρες».
Διστακτική η Δύση για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, πριν την επανεκλογή Τραμπ
Ο σκεπτικισμός σχετικά με τη ρωσική δέσμευση για μια διευθέτηση είναι βαθύς στην Ουκρανία, η οποία είχε μια πικρή εμπειρία με την κατάπαυση του πυρός το 2014 και το 2015 μετά τις συγκρούσεις με τις υποστηριζόμενες από τη Ρωσία δυνάμεις κατά μήκος των ανατολικών συνόρων. Οι εκεχειρίες δεν απέτρεψαν περισσότερες μάχες, οι οποίες σιγόβραζαν για οκτώ χρόνια μέχρι την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας το 2022.
Το Κίεβο επιδιώκει την ένταξη στο ΝΑΤΟ ως εγγύηση έναντι νέων επιθέσεων από τη Ρωσία. Δυτικοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αλλά όχι με οποιοδήποτε είδος επιταχυνόμενου χρονοδιαγράμματος. Αξιωματούχοι στο Κίεβο έχουν επίσης δηλώσει ότι ένα ισχυρό οπλοστάσιο συμβατικών όπλων -που θα παρασχεθεί από τη Δύση- θα επέτρεπε στην Ουκρανία να αντεπιτεθεί γρήγορα, λειτουργώντας αποτρεπτικά σε μια επανάληψη των εχθροπραξιών.
Οι εγγυήσεις ασφάλειας, και όχι τα εδάφη, θα είναι το πιο ακανθώδες ζήτημα σε οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία. Όταν η Ουκρανία και η Ρωσία διεξήγαγαν ειρηνευτικές συνομιλίες το 2022, η Ρωσία απέκρουσε τελικά την κρίσιμη συνιστώσα της προτεινόμενης συμφωνίας: μια ρύθμιση που θα δέσμευε άλλες χώρες να έρθουν να υπερασπιστούν την Ουκρανία σε περίπτωση που δεχόταν ποτέ ξανά επίθεση.
Η Ρωσία έχει δηλώσει εδώ και καιρό ότι θεωρεί απαράδεκτη την είσοδο της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Έχει σηματοδοτήσει ότι μια τέτοια κίνηση θα ήταν εμπόδιο για οποιαδήποτε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, ενώ έχει επίσης δείξει ότι θα θελήσει να διατηρήσει τον έλεγχο των εδαφών που έχει καταλάβει στην Ουκρανία. Οι συζητήσεις σχετικά με μια πιθανή διευθέτηση έχουν αναθερμανθεί μετά την επανεκλογή στην προεδρία των ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει υποσχεθεί ότι θα τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία άμεσα.
Αυτή είναι μια μετατόπιση από τη μακροχρόνια θέση της κυβέρνησης Τζο Μπάιντεν ότι το χρονοδιάγραμμα και οι όροι οποιασδήποτε διευθέτησης θα πρέπει να αφεθούν στην Ουκρανία. Ο Τραμπ έχει εκφράσει δημόσια τις επιφυλάξεις του αναφορικά με τη συνέχιση της αμερικανικής βοήθειας προς την Ουκρανία και δήλωσε ότι μπορεί να επιφέρει τον τερματισμό του πολέμου σε μία ημέρα - χωρίς να πει πώς.
Διαπραγματευτικό χαρτί για την Ουκρανία το Κουρσκ
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει επανειλημμένα προσπαθήσει να παρουσιάσει την Ουκρανία ως το αδιάλλακτο μέρος όσον αφορά τις ειρηνευτικές συνομιλίες, ενώ παράλληλα υπαινίχθηκε όρους διευθέτησης που είναι ευνοϊκοί μόνο για τον ίδιο. Ουκρανοί και δυτικοί αξιωματούχοι θεωρούν τη στάση του ως απαίτηση συνθηκολόγησης.
Ένα άμεσο ζήτημα για οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός κατά μήκος του μετώπου είναι η κατοχή από την Ουκρανία τμημάτων του Κουρσκ, στη νοτιοδυτική Ρωσία, στο οποίο ο ουκρανικός στρατός εισέβαλε τον Αύγουστο. Το Κίεβο βλέπει το Κουρσκ ως πιθανό διαπραγματευτικό χαρτί κατά τη διάρκεια των συνομιλιών - αλλά στη Μόσχα, η αποχώρηση της Ουκρανίας θεωρείται ευρέως ως προϋπόθεση για την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι περίπου 50.000 Ρώσοι και Βορειοκορεάτες στρατιώτες έχουν συγκεντρωθεί στο Κουρσκ, προετοιμάζοντας μια αντεπίθεση για την εκδίωξη των ουκρανικών δυνάμεων από τα ρωσικά εδάφη.
Εάν οι Ουκρανοί εκδιωχθούν από το Κουρσκ, η Ρωσία θα μπορούσε να δεχθεί κατάπαυση του πυρός κατά μήκος της πρώτης γραμμής μέχρι την επόμενη άνοιξη, δήλωσε ο Konstantin Zatulin, βουλευτής του κόμματος του Πούτιν, σε συνέντευξή του τη Δευτέρα (13/11). Για ορισμένους από τους σκληροπυρηνικούς της Μόσχας, τα σημεία διαφωνίας -συμπεριλαμβανομένων των εδαφικών διεκδικήσεων- καθιστούν απίθανη μια διευθέτηση μέχρι την άνοιξη του 2025. «Θα είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε συμφωνία ακριβώς επειδή ακόμη και η πιο ήπια θέση μας περιλαμβάνει πρόσθετες εδαφικές παραχωρήσεις από την Ουκρανία» δήλωσε ο Konstantin Malofeev, ένας συντηρητικός επιχειρηματίας που έχει συμμαχήσει με το Κρεμλίνο.
Ο ανώτερος Ουκρανός αξιωματούχος δήλωσε ότι το Κίεβο θα ήθελε να διασφαλίσει ότι οποιαδήποτε γραμμή κατάπαυσης του πυρός δεν θα έπληττε την οικονομική ανάκαμψη της χώρας μετά τον πόλεμο, αφήνοντας, για παράδειγμα, βιομηχανικές περιοχές πολύ ανασφαλείς για επενδύσεις. Το πλάτος μιας αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης -μιας περιοχής απομόνωσης μεταξύ των δύο στρατών- θα αποτελούσε επίσης βασικό ζήτημα, είπαν οι αξιωματούχοι.
Χωρίς ενιαία γραμμή το «στρατόπεδο» Τραμπ για την Ουκρανία
Ωστόσο, στο «στρατόπεδο» του Ντόναλντ Τραμπ υπάρχει ένα εύρος απόψεων αναφορικά με την Ουκρανία. Ο νέος αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζέι Ντι Βανς, ευθυγραμμίζεται σε μεγάλο βαθμό με τα σημεία του Κρεμλίνου. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Τραμπ, Μάικ Πομπέο, έχει ταχθεί υπέρ μιας πιο ισχυρής στρατιωτικής υποστήριξης από αυτή που ήταν πρόθυμη να προσφέρει η κυβέρνηση Μπάιντεν. Ίσως η πιο λεπτομερής ένδειξη των απόψεων του Ντόναλντ Τραμπ ήρθε σε μια προεκλογική συνέντευξη του Ιουλίου στο Fox News:
«Θα έλεγα στον Ζελένσκι, όχι άλλο - πρέπει να κάνετε μια συμφωνία. Θα έλεγα στον Πούτιν: Αν δεν κάνετε συμφωνία, θα του δώσουμε πολλά».
Τραμπ και ο Ζελένσκι μίλησαν την περασμένη εβδομάδα, αλλά καμία από τις δύο πλευρές δεν δημοσιοποίησε τι συζητήθηκε. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας έχει απευθύνει έκκληση για υποστήριξη στις ΗΠΑ και την ΕΕ για αυτό που αποκαλεί «στρατηγική ειρήνης μέσω της δύναμης», η οποία θα ενίσχυε τον στρατό της Ουκρανίας και ενδεχομένως θα βελτίωνε τη θέση της στο πεδίο της μάχης πριν από την έναρξη των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων.
Προς το παρόν, η Ουκρανία χάνει έδαφος με τον γρηγορότερο ρυθμό από τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής.
Στο δικό της ειρηνευτικό σχέδιο που θεωρείται ευρέως ως σημείο εκκίνησης των διαπραγματεύσεων, η Ουκρανία έχει θέσει 10 αιτήματα - μεταξύ των οποίων η πλήρης αποχώρηση, η δίωξη των εγκλημάτων πολέμου και η καταβολή αποζημιώσεων. Σε μια σύνοδο κορυφής τον Ιούνιο, στην οποία η Ρωσία δεν ήταν παρούσα, τα αιτήματα αυτά δεν εξετάστηκαν. Αλλά περίπου 80 χώρες ενέκριναν τρία άλλα σημεία του «σχεδίου νίκης» της Ουκρανίας: ανταλλαγή αιχμαλώτων πολέμου και απελευθέρωση πολιτικών ομήρων από τη Ρωσία, διασφάλιση πυρηνικών εγκαταστάσεων, όπως ο κατεχόμενος σταθμός ηλεκτροπαραγωγής στη Ζαπορίζια, και εγγύηση της ελεύθερης εμπορικής ναυσιπλοΐας στη Μαύρη Θάλασσα.
Έκτοτε, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει μαλακώσει τη θέση της Ουκρανίας, στέλνοντας τον υπουργό Εξωτερικών στην Κίνα για να καλωσορίσει έναν κινεζικό ρόλο στις συνομιλίες και λέγοντας ότι η Ρωσία θα μπορούσε να προσκληθεί σε μια μελλοντική διαπραγματευτική σύνοδο. Η υποστήριξη για την παραχώρηση εδαφών με αντάλλαγμα την ειρήνη αυξάνεται μεταξύ των Ουκρανών. Μια δημοσκόπηση του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου τον Οκτώβριο έδειξε ότι το 32% των Ουκρανών θα υποστήριζε μια τέτοια συμφωνία, από 19% πέρυσι.
*Με πληροφορίες από New York Times
