Η σκούρα πλάτη ενός πρόσφυγα από τη Σιέρα Λεόνε πιθανότατα, χαρακωμένη από βαθιές ουλές. Τα χέρια του ακουμπούν στους ώμους του στην ελάχιστη κίνηση που συνέλαβε ο φακός, αιχμαλωτίζοντας για πάντα την αίσθηση του αθεράπευτου πόνου: «Πάτερ άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι». Ένας νέος Ιρανός πρόσφυγας στην Ειδομένη, με ραμμένο στόμα, απόκοσμο βλέμμα, ημιλιπόθυμος στην αγκαλιά των συντρόφων που στριμώχνονται δίπλα του: «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλειπες;». Ένα αποστεωμένο αγοράκι στη Σομαλία πίνει νερό από το βρόμικο μπιτόνι που τείνει προς το μέρος του μια εξίσου αποστεωμένη γυναίκα (η μάνα του;): «Διψώ». Μια ηλικιωμένη «Μαντόνα» με ένα λίγο αινιγματικό χαμόγελο ατενίζει κάπου στον ορίζοντα, καθισμένη σε κάποια παραλία της Κω. Στην πραγματικότητα, είναι τυφλή, τη λένε Αμούν, ήταν Παλαιστίνια πρόσφυγας στη Συρία, είναι πρόσφυγας ξανά στο Αιγαίο: «Τετέλεσται».
Οι ενότητες των φωτογραφιών διαδέχονται η μία την άλλη, επιλεγμένες έτσι ώστε να «συνομιλούν» με τις μουσικές ενότητες των «Επτά λόγων του Ιησού στον Σταυρό» του Γιόζεφ Χάιντν: πρόκειται για την Εισαγωγή, το Φινάλε («Σεισμός») και τις επτά σονάτες που εμπνεύστηκε ο Αυστριακός μουσουργός το 1786 από τις τελευταίες φράσεις που, κατά τα Ευαγγέλια, υποτίθεται ότι είπε ο Εσταυρωμένος. Έτσι, όσο ο πιανίστας Νίκος Λαάρης ερμηνεύει το έργο του Χάιντν, σε μια βιντεο-οθόνη προβάλλονται όσες φωτογραφίες επέλεξε ο (πρόσφατα βραβευμένος και με Pulitzer) Γιάννης Μπεχράκης από διάφορες περιοχές του πλανήτη όπου βρίσκεται σε εξέλιξη ένα προσφυγικό δράμα, για να εικονοποιήσει συμβολικά τα μέρη του μουσικού έργου.
Και να πώς μια ιδέα, απλούστατη στην εκτέλεσή της, δημιούργησε ένα υψηλού επιπέδου καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, παιδευτικής αξίας. Το Πάσχα αποσυνδέθηκε από τη θρησκευτικότητα. Και ταυτοχρόνως συνδέθηκε αβίαστα με τον ουσιαστικό συμβολισμό μιας «γιορτής» που δεν είναι απαραίτητα θρησκευτική, αφού άλλωστε του «Θείου Δράματος» προϋπήρξε το Ανθρώπινο Δράμα.
Αυτή ήταν όλη κι όλη η ιδέα της συναυλίας που έγινε Μεγάλη Δευτέρα στο Μέγαρο Μουσικής (με τα έσοδα να προσφέρονται κατά την επιθυμία του Μπεχράκη στους «Γιατρούς χωρίς Σύνορα»), σε συνθήκες πλήρους κατάνυξης που «ράγιζε» από τις βαθιές ανάσες του κοινού, κάποιους αναστεναγμούς ή ψιθύρους, κάποιους πνιχτούς λυγμούς. Και να πώς μια ιδέα, απλούστατη στην εκτέλεσή της, δημιούργησε ένα υψηλού επιπέδου καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, παιδευτικής αξίας. Το Πάσχα αποσυνδέθηκε από τη θρησκευτικότητα. Και ταυτοχρόνως συνδέθηκε αβίαστα με τον ουσιαστικό συμβολισμό μιας «γιορτής» που δεν είναι απαραίτητα θρησκευτική, αφού άλλωστε του «Θείου Δράματος» προϋπήρξε το Ανθρώπινο Δράμα.
Και, βέβαια, αυτή ήταν μια συναυλία που είχε ξεκάθαρη πολιτική και κοινωνική θέση – με σιωπηλό, αλλά καίριο τρόπο. Επίσης, είχε αριστερή θέση με τον ορισμό που είχε δώσει ο Γιώργος Ιωάννου για την Αριστερά ως «διαρκή ευαισθησία». Και όχι μόνον γι' αυτό αλλά και επειδή αποσυνέδεσε το πασχαλιάτικο πνεύμα από τη θρησκευτική τυπολατρία, απενοχοποίησε το «πιστεύω ή δεν πιστεύω» και, χρησιμοποιώντας τον συνειρμό, ζήτησε από τους ακροατές να θέσουν σήμερα «τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων». Προσωπικά, θα ευχόμουν αυτή η μουσική παράσταση να πάει σε σχολεία, σε πανεπιστήμια και όπου αλλού ως εκπαιδευτικό εργαλείο μιας πλατιάς ανθρωπιστικής σκέψης κι ενός αντίδοτου σε κάθε είδους ρατσισμό και φανατισμό.
Παρ' όλα αυτά, δεν θα ξόδευα τόσα λόγια αν αυτή η απλή ιδέα, μετουσιωμένη σε καλλιτεχνική αποστολή ουσίας, δεν με έβαζε στη διαδικασία να θαυμάσω εξαρχής την απόλυτη δύναμη της τέχνης να λέει τα πάντα με το ελάχιστο. Όσοι ήταν στο κοινό, άθεοι, αγνωστικιστές ή θρησκευόμενοι, αντιλήφθηκαν το Πάσχα όπως είναι στην ουσία του: ένας συμβολισμός και όχι μια ιεροτελεστία. Γιατί, βέβαια, για να απενοχοποιηθεί και να χρησιμοποιηθεί με υπέροχα «ιερόσυλο» τρόπο υπέρ ενός ανθρωπιστικού μηνύματος ο ούτως ή άλλως υπαρκτός στον καθένα μας συνειρμός που ανακαλεί η λέξη «Πάσχα», διαμεσολάβησε η Τέχνη, όχι σε καμιά ακριβή παραγωγή...
Με κάπως αντίστοιχο τρόπο είχε λειτουργήσει, θυμάμαι, κάποτε και η παράσταση Εθνικός Ύμνος του Μιχαήλ Μαρμαρινού. Όπως η τωρινή συναυλία αντιμετώπισε όσο έπρεπε υπονομευτικά την έννοια της «θρησκευτικότητας» και της «πίστης», έτσι κι εκείνη η παράσταση είχε απενοχοποιήσει και ελαφρύνει το τεράστιο βάρος του «εθνικού συμβόλου» και της παρεξηγημένης έννοιας «εθνικό», υποβάλλοντας την ιδέα ότι «εθνικό» δεν είναι ό,τι επιβάλλεται και διχάζει αλλά ό,τι κληρονομείται, ενώνει και συγκινεί. Με τον ίδιο τρόπο που «εθνικός ύμνος» μπορεί να είναι ουσιαστικά η «Αχάριστη» του Τσιτσάνη, έτσι και ο σύγχρονος Εσταυρωμένος μπορεί να είναι σκουρόχρωμος και γυναίκα. Κι αυτό το τελευταίο είναι όσο ιερόσυλο χρειάζεται για να είναι απέραντα... «χριστιανικό».
Ένα τελευταίο μόνο. Διαπιστώνοντας όλα αυτά για την Τέχνη, δεν ανακάλυψα δα και την... Αμερική. Αλλά τότε αυτό το τόσο αυτονόητο που καταντά κοινότοπο, γιατί ήταν πάντα τόσο δυσπρόσιτο για το εκάστοτε υπουργείο Παιδείας ή Πολιτισμού;
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση της LIFO.
σχόλια