Η ραγδαία ανοικοδόμηση των αρχών του 20ού αιώνα επηρέασε σημαντικά την κτιριακή κληρονομιά της Αθήνας και κατέδειξε τον σπουδαίο ρόλο του μοντερνισμού στη διαμόρφωση του αστικού ιστού της πρωτεύουσας.
«Tο νέο αρχιτεκτονικό τοπίο είχε ως σημείο αφετηρίας τον Αύγουστο του 1933 τον προαύλιο χώρο του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, όπου πραγματοποιήθηκε το 4ο Διεθνές Συνέδριο της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής. Ήταν τότε που ο Le Corbusier εκφώνησε την ομιλία του "Αήρ, Ήχος, Φως"» εξηγεί ο Αποστόλης Αρτινός, ιδρυτής της ομάδας του Facebook «Αθηναϊκός Μοντερνισμός».
Σήμερα, η ομάδα που διαχειρίζεται μαζί με τον Νίκο Μοίρα και τον Νίκο Καβαδά, αναδεικνύοντας τους πολύτιμους θησαυρούς του αρχιτεκτονικού κινήματος, έχει περισσότερα από 19.000 μέλη.
Ενδεικτικά, ξεχωρίσαμε πέντε κτίρια-δείγματα του αθηναϊκού μοντερνισμού τα οποία διατηρούνται ακόμη και θεωρούνται σημεία αναφοράς στον πολεοδομικό ιστό της πρωτεύουσας:
Κατοικία Αλέξανδρου Ξύδη, Μετς
Στην πανέμορφη γειτονιά του Μετς, πίσω από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο και δίπλα στις παρυφές του λόφου Αρδηττού, βρίσκεται ένα από τα πιο γνωστά σπίτια που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης.
Μια οικία του 1961 με λιτή εξωτερική μορφή που αποτελεί ορόσημο της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα, χτισμένη πάνω στον απότομο βράχο, σε πέντε επίπεδα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η είσοδος από την οδό Κλειτομάχου βρίσκεται στο τέταρτο επίπεδο, ενώ ο χώρος στάθμευσης στην οδό Αρχιμήδους στο πρώτο, με τα δύο πρώτα επίπεδα να είναι ουσιαστικά σκαμμένα στον βράχο.
Την κατοικία συμπληρώνουν οι προεξέχοντες όγκοι των εξωστών, τα μεταλλικά στοιχεία με τα οποία συνδέονται μεταξύ τους τα μπαλκόνια, καθώς και οι ξύλινες επιφάνειες, δείγμα μιας παραδοσιακής αρχιτεκτονικής προσέγγισης. Το συγκεκριμένο οίκημα αποτέλεσε για πολλά χρόνια τη μόνιμη κατοικία του διπλωμάτη και κριτικού τέχνης Αλέξανδρου Ξύδη, ο οποίος έζησε εκεί ως τον θάνατό του, το 2004.
Στρογγυλό Σχολεiο - Άγιος Δημήτριος
Το δημόσιο σχολείο του Αγίου Δημητρίου (Μπραχάμι) στη λεωφόρο Παπάγου, το οποίο οι περισσότεροι το γνωρίζουν ως «Στρογγυλό» λόγω του σχήματός του, σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Τάκη Χ. Ζενέτο την περίοδο 1969-1972, ενώ η κατασκευή του ξεκίνησε το 1972 και ολοκληρώθηκε το 1974.
Πρόκειται για ένα δημόσιο κτίριο που έχει σχολιαστεί ποικιλοτρόπως λόγω του ασυνήθιστου, τολμηρού και πρωτοποριακού για τα ελληνικά δεδομένα σχήμα του αλλά και για τις τσιμεντένιες περσίδες ηλιοπροστασίας.
Σκοπός του Ζενέτου ήταν στο πυρήνα του σχεδιασμού του να δημιουργήσει μια σύγχρονη αφήγηση, χαλαρώνοντας την αυστηρή γραμμική διάταξη των αιθουσών και του διαμορφωμένου μοντέλου της τάξης, ώστε να αποτελέσει το σχολείο ένα κέντρο εκπαιδευτικής λειτουργίας που θα συμβαδίζει απόλυτα με την κοινωνία του μέλλοντος.
Οικία Σπητέρη - Κυψέλη
Στον αριθμό 6 της οδού Κυκλάδων, στη διασταύρωση με την Κεφαλληνίας, συναντάμε ένα από τα πιο ξεχωριστά δείγματα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής που σχεδίασε ο Αριστομένης Προβελέγγιος τη δεκαετία του 1950, για να χρησιμοποιηθεί ως κατοικία-ατελιέ της γλύπτριας Ιωάννας Σπητέρη και του κριτικού τέχνης Τόνυ Σπητέρη.
Αναπτυγμένη καθ' ύψος και με ποικιλία χώρων, παρέμεινε για πολλά χρόνια ερειπωμένη και αφημένη στη μοίρα της –υπήρχαν σκέψεις ακόμη και για κατεδάφισή της–, αλλά αργότερα ανακατασκευάστηκε υπό νέα ιδιοκτησία.
Να θυμίσουμε ότι ο Αριστομένης Προβελέγγιος ήταν ένας αρχιτέκτονας διεθνούς κύρους ο οποίος είχε σπουδάσει πολεοδομία στη Σορβόνη και είχε εργαστεί στο γραφείο του Le Corbusier.
Ωδείο Αθηνων
Ανεβαίνοντας τη λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου, στη διασταύρωση με την οδό Ρηγίλλης, στέκει επιβλητικά το κτίριο του Ωδείου Αθηνών.
Πρόκειται για ένα έργο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου που υπήρξε μαθητής του Walter Gropius στη Bαϊμάρη, οι επιρροές του οποίου διακρίνονται ξεκάθαρα στη συγκρότηση του οικοδομήματος.
Κυρίαρχα στοιχεία του Ωδείου αποτελούν οι λιτές όψεις, οι μεγάλες στοές, τα αίθρια, το κεντρικό φουαγέ, το υπόγειο του ίδιου κτιρίου με την αμφιθεατρική διάταξη των κερκίδων, ο κάνναβος μαρμαροεπενδύσεων καθώς και η ρυθμική κιονοστοιχία του ισογείου.
Μπλε Πολυκατοικία - Εξάρχεια
Η πολυκατοικία που θεωρείται σταθμός στην ελληνική μοντέρνα αρχιτεκτονική της δεκαετίας του '30, η Μπλε Πολυκατοικία της πλατείας Εξαρχείων, βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Θεμιστοκλέους και Αραχώβης.
Πρόκειται για ένα εξαώροφο κτίριο που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Κυριάκος Παναγιωτάκος, ο οποίος συγκαταλέγεται στους πρωτοπόρους του κινήματος του μοντερνισμού στην Ελλάδα.
Το όνομά της οφείλεται στο αρχικό μπλε χρώμα της που είχε επιμεληθεί ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα συγκρότημα δύο χωριστών πολυκατοικιών με ανεξάρτητες εισόδους που επικοινωνούν μόνο στο υπόγειο και στο δώμα, ενώ στα αρχικά σχέδια προβλεπόταν και πισίνα, η οποία τελικά δεν κατασκευάστηκε.
Στο δώμα υπήρχε και εντευκτήριο, στη συνέχεια όμως διαλύθηκε για να κατασκευαστούν νέα διαμερίσματα. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά καιρούς εκεί διέμειναν πολλές σημαντικές προσωπικότητες, ενώ ο Le Corbusier είχε δηλώσει για την πολυκατοικία αυτή: «C' est tres beau» (είναι πολύ όμορφη).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
