Πώς ορίζετε την λογοτεχνία;
Η λογοτεχνία είναι μια διαδικασία μέσα από την οποία ενηλικιώνεται το ανθρώπινοπνεύμα. Η λογοτεχνική διαδικασία έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Έχει δημοκρατικότητα και είναι διαπλαστική, χωρίς να γίνεται διδακτική ή δογματική. Η λογοτεχνία είναι το καταφύγιο των ελεύθερων πνευμάτων.
Τι σας έδωσε το έναυσμα να γίνετε συγγραφέας;
Το γεγονός ότι μέχρι μια κάποια ηλικία ήξερα να υφαίνω μύθους! Μου άρεσε να διηγούμαι φανταστικές ιστορίες. Έως ότου, από την καθημερινότητα και τον προφορικό λόγο, αυτό μεταπήδησε στο χαρτί. Βέβαια, μέχρι τα 30 οι μυθοπλαστικές μου ικανότητες ήταν πολύ περιορισμένες. Με το ζόρι ολοκλήρωνα μια μικρή ιστορία, δεν μου έβγαινε. Άργησε πολύ να ωριμάσει αυτό το πράγμα μέσα μου, αλλά ότανήρθε, ήταν κατακλυσμιαίο. Άρχισαν να δημιουργούνται μεγάλοι κόσμοι που έγιναν βιβλία.
Ξεκινήσατε ως μεταφραστής…
Ξεκίνησα με κάποια δοκίμια του Ρώσου νομπελίστα Γιόζεφ Μπρόντσκι και μετά ακολούθησαν πάρα πολλά βιβλία. Αμερικανική λογοτεχνία, βιογραφίες, δοκίμια, λιγότερο γαλλική λογοτεχνία. Για επτά-οκτώ χρόνια ήμουν επαγγελματίας μεταφραστής.
Αναπόφευκτα κάποιος συγγραφέας ή βιβλίο θα έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη συγγραφική σας εξέλιξη.
Ναι, η μετάφραση του Χέρτσογκ του Μπέλοου, που λόγω του μεγάλου βαθμού δυσκολίας κανένας δεν αναλάμβανε. Πράγματι, τράβηξα των παθών μου τον τάραχο, αλλά νομίζω ότι έκανα μια καλή μετάφραση. Γιατί δεν αρκεί να είσαι μόνο καλός μεταφραστής. Κάποιες μεταφράσεις είναι καλές, κάποιες μέτριες, κάποιες αποτυγχάνουν τελείως. Δεν σημαίνει ότι ένας καλός μεταφραστής είναι απαραιτήτως πάντα καλός.
Πρέπει να κερδηθεί και το στοίχημα να μεταγράψεις το ξένο κείμενο στη γλώσσα σου.
Ακριβώς. Υπάρχει, όμως, και η κόπωση. Οι μεταφράσεις είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις και την ευρηματικότητα. Κάποια στιγμή εξαντλείσαι. Τότε το «μπιτόνι αδειάζει» και πρέπει να περιμένεις να ξαναγεμίσει. Αλλά, επειδή είσαι επαγγελματίας και ζεις από αυτό, μεταφράζεις αδιάκοπα. Δεν εμπιστεύομαι όλες τις μεταφράσεις, ακόμα και από καλούς μεταφραστές, ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο. Δεν μπορείς να το κάνεις πάντα με την ίδια ικανότητα και φρεσκάδα. Το ίδιο ισχύει και για έναν συγγραφέα. Οι συγγραφείς έχουν περιορισμένο χρόνο δράσης και ακμής.
Συμφωνείτε όταν χαρακτηρίζουν «σπουδαίο» έναν συγγραφέα, ακόμα και για ένα μόνο βιβλίο ή, λ.χ., για μία και μόνο ταινία, αν είναι σκηνοθέτης;
Είναι εύκολο να γράψεις ή να σκηνοθετήσεις ένα αριστούργημα;
Τελικά, ήταν η ξένη λογοτεχνία που σας άνοιξε τα πανιά;
Με βοήθησε να αναπτύξω το ταλέντο μου. Κυρίως η γαλλική λογοτεχνία, Φλομπέρ, Μπαλζάκ, Προυστ, Μοπασάν, Καμύ, που είναι η μεγάλη μου αγάπη, αλλά και ο Σαρτρ και ο Μαλρώ. Από παιδί σχεδόν έχω συντάξει έναν προσωπικό «κανόνα» και προσπαθώ να τον ολοκληρώσω διαβάζοντας τα πάντα, από τον Όμηρο μέχρι τους σύγχρονους, αλλά και τέχνη και φιλοσοφία, πολιτική, επιστήμες. Πιστεύω ότι ένας συγγραφέας πρέπει να διαβάζει ακατάπαυστα. Να μπαίνει στα βιβλία σαν διαρρήκτης σε σπίτι, να παίρνει ό,τι είναι να πάρει γρήγορα, γιατί έχει κι άλλα να διαρρήξει.
Το χαρακτηριστικό των βιβλίων σας είναι ακριβώς οι εκτενείς περιγραφές και λεπτομέρειες χώρων και συμπεριφορών αλλοτινών καιρών.
Πιστεύω ότι μόνο έτσι μπορείς να ανασυστήσεις κόσμους. Μέσα από αναγνωστικές αναφορές που έχεις από παντού: απομνημονεύματα, βιογραφίες, μυθιστορήματα. Το μυθιστόρημα έχει μια κινηματογραφική διάσταση. Σήμερα, βέβαια, διαβάζουμε ανεικονικά μυθιστορήματα όπου υπάρχουν ωραίες σκέψεις αλλά καθόλου σχεδόν ήρωες, δράση, ίντριγκα.
Σας ενδιαφέρουν εποχές μεγάλης ακμής. Πώς εξηγείτε την εμμονή σας με το παρελθόν;
Πιστεύω ότι αυτό που συνέβη και χάθηκε στην πραγματικότητα δεν χάθηκε. Κατά κάποιον τρόπο, η ενέργεια είναι διάχυτη παντού. Η ενέργεια των ανθρώπων που αγάπησαν, μίσησαν, απογοητεύτηκαν, πολέμησαν και χάθηκαν με γοητεύει τόσο, ώστε θέλω να την ανακαλύπτω παντού και να τη ζωντανεύω μέσω της λογοτεχνίας, οπλίζοντας τους ήρωες του τότε με σύγχρονα αισθήματα και σκέψεις.
Επιστρέφοντας στα μεγάλα κέντρα του κοσμοπολιτισμού…
Ο κοσμοπολιτισμός έχει οριστεί εξαρχής από τον Όμηρο. Είμαστε ένας ιστορικός λαός της Μεσογείου που συμμετέχουμε στον κοσμοπολιτισμό λόγω της διασποράς. Οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες και οι διακρατικές σχέσεις στις αρχές του 20ού αιώνα ανήγαγαν τον κοσμοπολιτισμό σε φαινόμενο που έφτασε στο αποκορύφωμά του και δέσποσε σε κάποιες μητροπόλεις-φάρους της Μεσογείου: Αλεξάνδρεια, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη... Επιστρέφοντας σε αυτές, είναι σαν να πηγαίνω στις πηγές της λογοτεχνίας. Ο κοσμοπολιτισμός είναι κομμάτι του παρελθόντος αλλά και ένα στοίχημα για το μέλλον. Η νεοελληνική λογοτεχνία κατατρύχεται από την εσωστρέφεια και την αγοραφοβία των τελευταίων δεκαετιών, καταδικάζοντας ικανούς συγγραφείς να μηρυκάζουν εθνικές τραγωδίες και να αναμασούν εθνικές εμμονές.
Όλα αυτά δεν επέτρεψαν να δημιουργηθούν μεγάλα έργα που θα συμμετείχαν στο «κοινό ταμείο» της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Μοιάζει να επιδιώκετε έναν ακαδημαϊσμό ταυτισμένο με τις εποχές που περιγράφετε.
Αισθάνομαι ότι υπάρχει ένα μεγάλο κενό στις μεγάλες αφηγήσεις της ελληνικής λογοτεχνίας. Ότι δεν είναι τόσο πειστικοί οι μεγάλοι κόσμοι που δημιούργησαν οι εκάστοτε συγγραφείς, με εξαίρεση τον Καραγάτση και τον Τσίρκα. Ο Καραγάτσης υπήρξε ο μεγάλος μας παραμυθάς, δυστυχώς χωρίς τον απαραίτητο ιδεολογικό άξονα.
Είναι πιο ελκυστικοί και ενδιαφέροντες οι «κακοί» πρωταγωνιστές, όπως η περίπτωση του θρυλικού Ζαχάρωφ που χρησιμοποιείτε στο «Φιλμ Νουάρ»;
Οι άνθρωποι δεν είναι μόνο κακοί ή καλοί. Διαφωνώ κάθετα με τους Άθλιους του Ουγκό, όπου γίνεται αυτός ο «άθλιος» διαχωρισμός μεταξύ καλού και κακού. Καλό και κακό συνυπάρχουν.
Ο Ζαχάρωφ δεν είναι αυτή η περίπτωση. Είναι μια βαθιά απελπισμένη ψυχή που δεν πιστεύει στη ζωή, μια απεγνωσμένη συνείδηση, και καθώς είναι ιδιαίτερα προικισμένος, η απόγνωσή του μετατρέπεται στο απόλυτο κακό. Αλλά δεν μπορώ να είμαι αντικειμενικός. Από τη στιγμή που τον έκανα ήρωά μου δεν μπορώ παρά να του χαρίσω τη συμπάθειά μου. Πάντως, όρισε τις συντεταγμένες της εποχής μας: πετρέλαιο, όπλα, μέσα ενημέρωσης, χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ανήκει στους σκοτεινούς πρωταγωνιστές της εποχής μας.
Υπήρξε, τελικά, ως χρηματοδότης της μικρασιατικής εκστρατείας, ηθικά υπεύθυνος και για τη μικρασιατική καταστροφή;
Επ’ ουδενί. Το πρόβλημα ήταν η αποχώρηση του Βενιζέλου από την πολιτικήσκηνή και ο θάνατος του διαδόχου Αλέξανδρου. Οι άστοχοι χειρισμοί που ακολούθησαν υποχρέωσαν τον ελληνικό στρατό σε μια εκ των προτέρων καταδικασμένη επιχείρηση στα βάθη της παραπαίουσας Oθωμανικής Aυτοκρατορίας. Ο Ζαχάρωφ ήταν σαφής όταν τους προέτρεπε να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη και να περιοριστούν στα παράλια της Ιωνίας.
σχόλια