Πόση ώρα ζητάς από τον κάθε θεατή;
Δεν ζητάω τίποτα. Όση ώρα θέλει. Θα σύστηνα να περιμένει ένα εικοσάλεπτο ώστε να αλλάξει ο χρόνος παρακολούθησης. Να φύγει η τσίτα της πόλης. Αλλά και αυτό δεν μπορώ να το ζητήσω. Θα το κάνεις, άμα γοητευθείς. Εμείς έχουμε κατασκευάσει εικόνες κι ένα είδος συνθήκης που ελπίζουμε να γοητεύσει, να κλέψει αυτό τον πρώτο χρόνο και μετά από αυτό το διάστημα ίσως να τον πείσει να μείνει μαζί μας.
Σου βγάζει και την τσίτα της πόλης, όμως;
Εσένα αυτό σου έβγαλε το δωμάτιο; Έτσι το κατάλαβες; Έχει ενατένιση από την ασφάλεια της φωλιάς. Της φωλιάς του ανθρώπου.
Που είναι το διαμέρισμα;
Ασφαλώς! Παλιότερα η σπηλιά, μετά η καλύβα και τώρα το διαμέρισμα. Πάντα είχαμε κάποια φωλιά.
Πάντα είχαμε και τη ρουτίνα; Αυτή η επανάληψη δεν σε βάζει σε μια διαδικασία ρουτίνας;
Αν εσένα σε έβαλε, δεν μπορώ να το αντικρούσω. Δεν ξέρω αν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το γεγονός ότι κατουράμε κάθε μέρα ρουτίνα.
Σ’ το έχουν ξαναπεί;
Υπάρχει ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης που έχει να κάνει με τη μοναξιά, τη ρουτίνα και με τον εγκλωβισμό μέσα στα διαμερίσματα. Μου φαίνονται ταμπού όλα αυτά. Αλλά είναι προσωπική μου γνώμη. Ο καθένας θα το διαβάσει όπως νομίζει. Με τις δικές του προκαταλήψεις, με τις δικές του βιδωμένες ιδέες, με τον δικό του ψυχισμό και με τη στιγμή του, με τη μέρα και την ώρα του.
Μπορεί να ισχυρίζεσαι ότι είναι ταμπού η ρουτίνα, αλλά κι εσύ μας δείχνεις μια αστική εικόνα που επαναλαμβάνεται διαρκώς. Ένα άδειο διαμέρισμα και 30 άνθρωποι που κάνουν το ίδιο πράγμα, χωρίς να επικοινωνούν καθόλου μεταξύ τους…
Νομίζω πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε μόνοι μας κάποια στιγμή της ημέρας. Και όλοι οι άνθρωποι λαχταράμε τη στιγμή που θα είμαστε μόνοι μας. Χρειαζόμαστε αυτές τις στιγμές για recharge. Αν σου έκανα ένα έργο με θέμα το κινητό τηλέφωνο, αυτό που θα παρουσίαζα είναι η στιγμή που το κάθε κινητό επιστρέφει και μπαίνει στην πρίζα. Δεν ξέρω πόσο στενόχωρο ή ρουτινιάρικο σού φαίνεται αυτό. Εκτός από την γκρίνια, υπάρχει και το κέφι. Άσχετα αν δεν μας αρέσει να το συζητάμε αυτό συχνά. Όταν ακούς τη μινιμαλιστική μουσική, το πρώτο πράγμα που μπορεί να σκέφτεσαι είναι η ρουτίνα. Εγώ σκέφτομαι πως πρέπει να συντονιστώ με κάτι. Ας πούμε, η επαναληπτική κίνηση στο σεξ θα ονομαζόταν ρουτίνα;
Δεν υπάρχει επαναληπτική κίνηση στο σεξ...
Προφανώς, θα το κάνουμε κάπως διαφορετικά. Κοίτα, στην Ιστορία της Τέχνης η επανάληψη είναι ένα βασικό εργαλείο. Όπως και στη φιλοσοφία. Πρόκειται για ουσιαστικό εργαλείο. Εσύ τη χρησιμοποιείς με μια αρνητική χροιά, έχοντας στην πλάτη σου το βάρος της κατάρας της ωριαίας εργασίας και της πόλης στην οποία ζούμε. Είναι περιοριστικό. Βλέπεις ένα έργο που έχει ως συστατικό στοιχείο την επανάληψη και μου μιλάς για την ανθρώπινη ρουτίνα. Δεν με ενδιαφέρει η σύνοψη της ανθρώπινης ρουτίνας στην εργασία, αλλά η πραγματική στιγμή που επιστρέφει ο καθένας σπίτι του.
Που είναι μια στιγμή ευτυχίας;
Είναι. Αυτό δεν το είδες, όμως.
Πού το ξέρεις;
Αφού δεν μου το συζητάς.
Η εποχή, όμως, δεν σηκώνει μόνο την γκρίνια;
Όχι, αν σηκώνει κάτι, είναι η αντίσταση στην γκρίνια.
Τι περιμένεις από τις ερμηνείες του έργου;
Περιμένω πάντα τα ανήκουστα.
Πώς γεννήθηκε το «Μέσα»;
Δεν ξέρω. Είναι απλούστατο. Εσύ μιλάς για το θέμα και το καταλαβαίνω. Εμένα μ’ ενδιαφέρει η φόρμα: η μονάδα, το δομικό υλικό, το οποίο σε αμέτρητους συνδυασμούς και επιστρώσεις δημιουργεί συνθέσεις. Όπως η πόλη. Αν ήμουν μουσικός, θα σας έφτιαχνα μια μουσική φράση και θα τη λούπαρα κάθε φορά από διαφορετικό σημείο, μέσα σ’ ένα συμφωνικό έργο. Τότε δεν νομίζω πως θα σ’ ενδι- έφερε το θέμα.
Κάτι δεν θέλει να πει ο ποιητής, όμως;
Αυτό είναι από τα πρώτα ταμπού σε σχέση με την τέχνη. Πρέπει οπωσδήποτε να καταλάβουμε τι θέλει να μας πει. Αυτό σημαίνει ότι η επαφή μας με την τέχνη δεν είναι επαφή απόλαυσης, ηδονική απόλαυση που δεν έχει να κάνει με το αν είναι χαρούμενο ή στενόχωρο ένα έργο. Και δεν έχει να κάνει με το αν είναι εσωστρεφές ή εξωστρεφές. Είναι μια σχέση απόλαυσης το να έχεις ανάγκη να έρχεσαι σε επαφή με την τέχνη κάθε τόσο γιατί είναι χρήσιμη στην προσωπική σου εξέλιξη. Εγώ, στην πραγματικότητα, θέλω αυτήν τη στιγμή να γιορτάσουμε την κοινή μας μοναχικότητα, να γιορτάσει η πόλη την κοινή της μοναχικότητα. Δεν μιλάω για τη μοναξιά, δεν μιλάω για την κατάθλιψη, δεν μιλάω για το πάρτι, αλλά για την αναπόφευκτη, αρχετυπική μοναχικότητα κάθε ανθρώπου.
Δεν τη φοβόμαστε;
Ναι, και θα αναμετρηθούμε με αυτή. Και τον θάνατο τον φοβόμαστε, αλλά το μυστήριο του θανάτου είναι η ρίζα από την οποία βγήκε οποιοσδήποτε ανθρώπινος πολιτισμός.
Υπάρχει ένας μαθηματικός τύπος στη φόρμα που χρησιμοποιείς;
Ναι. Πολλές μαθηματικές δυνατότητες τις οποίες εξελίξαμε, προβάραμε και ό,τι μας φάνηκε ότι είχε μαθηματικό, χωροταξικό και sensual ενδιαφέρον. Ό,τι έχει μια ενέργεια που μπορεί να μπει μέσα στο μενού, ώστε το γεύμα να έχει μια αλληλουχία. Απαιτεί, όμως, πειθαρχία και αντοχή. Και γλύκα. Δεν είναι καινούργιο για μας. Είναι κάτι πολύ φυσιολογικό στη δική μας εργασία. Δουλεύω πολύ με χορευτές. Είναι σαν να δουλεύω με αθλητές. Ρώτα τους για την πειθαρχία.
Θες να δίνεις πολλά περιθώρια στον θεατή;
Νομίζω, ναι.
Δεν φοβάσαι, μήπως, στο τέλος δεν σκέφτεται τίποτα;
Μακάρι. Θα είναι θεραπευτικό να αδειάσει κανείς από τις σκέψεις του.
Μπαίνει, όμως, σε μια διαδικασία να κοιτάξει από την κλειδαρότρυπα;
Ναι. Το βλέπουμε και στην Αθήνα, στους ακάλυπτους. Είναι πολύ ωραίο γιατί εκείνη την ώρα ξεχνιέσαι και χαζεύεις. Και μπορεί αυτός που έχει κολλήσει να είναι κάποιος που τρώει στην κουζίνα και βλέπεις το μισό του σώμα. Συγκλονιστική στιγμή ανθρώπινης ιστορίας.
Το «Μέσα» είναι δικό σου ή αυτό που παρατηρείς στο απέναντι μπαλκόνι;
Είναι μια συμβολοποίηση πολλών πραγμάτων. Ένα από αυτά είναι ο τρόπος που συνέλαβα τον εαυτό μου να ξεχνιέται παρατηρώντας κομ- μάτια μιας ξένης ζωής, νεκρά και μη ενδιαφέροντα, από τα διαμερίσματα που έχω ζήσει, και ο τρόπος που αυτό μου φάνηκε μια πολύ τρυφερή διαπίστωση για το τι κάνουμε, συσσωρευμένοι σε αυτή την πυκνοκατοικημένη πόλη.
Δεν θες να το αλλάξεις;
Δεν με ενδιαφέρει να προτείνω ένα «μικρό σπίτι στο λιβάδι». Δεν θέλω να εξιδανικεύσω τη χωριάτικη ζωή. Δηλαδή, αν έξω από το σπίτι ήταν η φύση, θα ήταν πιο ευχάριστο; Η μοναξιά στη φύση είναι τερατώδης. Η εχθρικότητα της φύσης δεν δείχνει κανένα έλεος.
Δεν είναι, όμως, το greek dream η επιστροφή στη φύση;
Δεν μ’ ενδιαφέρει το greek dream. Μ’ ενδιαφέρει η ποίηση μέσα από αυτό που ζω. Η ομορφιά μέσα από την αλήθεια. Δεν έχω να προτείνω κάτι. Δεν είναι δουλειά των καλλιτεχνών αυτή. Να προσφέρουν πρέπει, όχι να προτείνουν.
Πολλοί περιμένουν να δουν πότε θα χορέψουν οι ερμηνευτές;
Έχει ησυχάσει ο κόσμος από αυτό. Είναι πολύ ισχυρή η χορογραφία, αλλά οι κινήσεις δεν είναι χορευτικές. Είναι δουλειά άλλων καλλιτεχνών αυτό, όχι δική μου.
Βαρέθηκες;
Όχι, δεν είμαι πολύ καλός. Άλλοι είναι καλύτεροι. Η Κατερίνα Παπαγεωργίου, για παράδειγμα. Την εκτιμώ πολύ.
Ποια ταμπέλα θα βάζαμε τα μέσα στο «Μέσα»;
Έλα, ντε! Όπως παλιότερα βάλαμε «χοροθέατρο» στη δική μου την περίπτωση, που ήταν τελείως ασαφές, τώρα μπορούμε να βάλουμε «θεατρική εγκατάσταση». Φαντάζομαι ότι είναι το πιο safe που μπορεί να πει κανείς, γιατί κατά κάποιον τρόπο ενώνει τη λειτουργία του θεάτρου και του εκθεσιακού χώρου. Πηγάζει από τη μακρά ιστορία της performance art. Είναι μια σκέψη που συνυπολογίζει διάφορες εμπειρίες ερευνών από στρατιές καλλιτεχνών που απελευθερώνουν και μένα ώστε να παρουσιάσω αυτήν τη σκέψη με τη φόρμα που της ταιριάζει: το ανοιχτό θέατρο και η ελεύθερη διακίνηση του κόσμου. Αλλιώς, θα ήταν πολύ στριμωγμένο και αυτοαναιρούμενο να σ’ το έβαζα μέσα σε δύο ώρες. Θα στρεφόταν ενάντια στο ίδιο.
Οπότε, να μην έχουμε αγωνία για το τι γίνεται στο τέλος.
Φεύγουν οι θεατές κι εμείς συνεχίζουμε να παίζουμε. Αρχίζει πριν μπείτε και τελειώνει πριν βγείτε.
Είμαστε εξοικειωμένοι με ένα τέτοιο θέαμα;
Δεν νομίζω, αλλά δεν παρουσιάζεται και κάτι ξένο. Ταυτιζόμαστε αμέσως.
Αφορά το ελληνικό κοινό;
Είναι υποτίμηση αυτό που κάνεις. Είμαι σίγουρος ότι το δικό μου σενάριο της Τελετής Έναρξης, αν έμπαινε σε δημοψήφισμα, θα έβγαινε τελευταίο. Τι ήθελε να μας πει αυτό το πράγμα; Αν σκεφτόμασταν ποια είναι τα μηνύματα (σιχαμένη λέξη) που θέλει να μας περάσει (άλλη σιχαμένη λέξη) αυτό το σενάριο, το τελευταίο θα ήταν το δικό μου. Αυτή είναι μια συζήτηση που κάνουμε είκοσι χρόνια. Είμαστε πολύ διαφορετικά από ό,τι ήμασταν πριν από είκοσι χρόνια. Ευτυχώς που υπάρχει το Ελληνικό Φεστιβάλ και μπορούμε πια να συγκρίνουμε.
Η Τελετή σε έχει στοιχειώσει;
Όσο και να μου τη σπάει, μου έδωσε τη δυνατότητα να αναμετρηθώ με κάτι τεράστιο, να έχω οικονομική ασφάλεια, να μη δουλέψω, και επίσης μου έδωσε την ευκαιρία να κάνω τέσσερις παραγωγές, στις τρεις από τις οποίες πήραν λεφτά συνεργάτες και χορευτές, πράγμα ανήκουστο για τα ελληνικά δεδομένα. Δεν θα επαναληφθεί ποτέ αυτό. Αυτό που λέμε η εργατική τάξη των καλλιτεχνών, που είναι οι χορευτές, ποτέ δεν είχε ξαναδεί ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και τέτοιες αμοιβές. Αισθάνομαι ότι τους κοιτάω με πολύ καθαρά μάτια.
Η Ομάδα Εδάφους θα στεκόταν σήμερα;
Όχι. Εύκολα στάθηκε την εποχή που φτιάχτηκε. Ως μια ντόπια, ιδιόμορφη κατασκευή.
Καρπώθηκες, τελικά, εσύ την επιτυχία της, κάνοντας την Τελετή;
Τι θες να σου πω τώρα πάνω σε αυτό; Εγώ «χώρισα» με την Αγγελική Στελλάτου πριν από την τελευταία παράσταση της Ομάδας Εδάφους, το Για Πάντα, και ξανασυνεργάστηκα μαζί της επειδή πήρα τη μεγάλη ανάθεση και θεωρούσα ότι της ανήκει αυτή η δουλειά κι έκανε πραγματικά συγκλονιστική εργασία. Έκλεισε ο κύκλος. Και πολύ κράτησε.
Νιώθεις καθόλου mainstream;
Εκ της εισπρακτικής δύναμης, είμαι. Νιώθω, δεν νιώθω, νομίζω δεν σε νοιάζει. Τα πράγματά μου έχουν ένα λαϊκό εκτόπισμα μέχρι στιγμής.
Αυτό είναι ευχή η κατάρα;
Και τα δύο. Μου αρέσει, μέσα από οποιαδήποτε παρεξήγηση, να μοιράζομαι τα πράγματα με τον κόσμο.
Πολιτική κάνεις καθόλου;
Νομίζω ότι αυτοί που χρειάζεται πρέπει να μιλάνε πολιτικά, και αυτοί που μπορούν με την τέχνη. Και η τέχνη είναι ένα είδος πολιτικής πράξης. Εκείνο που είναι χρήσιμο να σκεφτούμε είναι ότι πραγματικά θα ήταν θαυμάσιο ο καθένας να κάνει την εργασία που του αναλογεί και να είναι χρήσιμος σε αυτήν. Δεν πρέπει να τα ζητάμε όλα απ’ όλους.
Έχεις αποδομήσει και συ το παρελθόν εξαιτίας της κρίσης.
Πρέπει να το αποδομήσουμε κι άλλο. Αισθάνομαι αγωνία, μόνιμο θυμό και μια μόνιμη αισιοδοξία και γλύκα για την αγάπη που νιώθω απέναντι στους ανθρώπους.
Νιώθεις δημιουργικός;
Έχω ένα τρομερό κέφι. Μου το δημιούργησε το διάλειμμα που έκανα. Αυτός ο κενός χρόνος.
Είναι πολυτέλεια ο κενός χρόνος στον καλλιτέχνη;
Είναι αναγκαία συνθήκη. Όπως είναι και στον ερευνητή. Πρέ- πει να έχει τον κενό χρόνο μήπως και εφεύρει κάτι χρήσιμο σε όλους.
Δεν είναι άλλο είναι ένα κλισέ ότι η κρίση παράγει τέχνη;
Είναι από αυτά τα κλισέ που είναι αλήθειες και επειδή τα έχου- με ακούσει πολλές φορές τα θεωρούμε ως τέτοια. Επειδή είναι κλισέ δεν αναρωτιόμαστε, να δούμε αν είναι και αλήθεια.
Πάντως, ο Παπαϊωάννου μπορεί να κάνει παράσταση στο Παλλάς, ένας νέος καλλιτέχνης δεν μπορεί.
Ναι, αλλά ούτε στην εποχή προ κρίσης έκανε παράσταση στο Παλλάς αυτός που δεν μπορούσε. Και ο Παπαϊωάννου μπορεί να κάνει μια παράσταση στο Παλλάς γι’ άλλους λόγους και όχι για την τέχνη του. Επειδή έτυχε να κάνει την Τελετή των Ολυμπιακών Αγώνων. Θα με ήξερε τόσος κόσμος εμένα ποτέ;
Αλλά την Τελετή την έκανες χάρη στην τέχνη σου…
Ναι, αλλά ήταν μια δημόσια ανάθεση. Δεν ξύπνησα το πρωί με μια έμπνευση. Στη δουλειά των καλλιτεχνών κάποια πράγματα είναι έμπνευση και κάποια άλλα αναθέσεις.
Σήμερα, βέβαια, τους αναθεματίζουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Πολύ φυσιολογικό μού φαίνεται. Είμαι κι εγώ μέσα σε αυτούς. Ασχέτως αν η δική μου εμπειρία είναι πολύτιμη.
Η επιτυχία σου και η προσέλευση που έχεις στις παραστάσεις δεν σε κάνουν να θες να παρέμβεις λίγο παραπάνω; Να ταρακουνήσεις τα νερά;
Όχι, σε καμία περίπτωση. Ούτε κατά διάνοια. Είναι πολύ μεγάλος ο κόπος για να κάνεις ένα έργο, ώστε να κάνεις διάλογο με την προκατάληψη που νιώθεις για την κοινωνία. Υπάρχουν πολύ σημαντικότερα πράγματα από αυτό, να κάνουμε, δηλαδή, κάτι να δουλέψει σωστά. Να βρει τον εαυτό του. Είναι, ήδη, πολύς κόπος. Αυτό που ζητώ είναι η εμπειρία. Όχι τα συμπεράσματα. Μακάρι η κοινοποίηση της μοναχικότητας να ενισχύσει την αγάπη. Αυτό, όμως, είναι μια ευχή.
Είσαι καθόλου εξουσία;
Πολλοί το βλέπουν έτσι. Είμαι ένας άνθρωπος που έχει ζήσει κάποιου είδους εισπρακτική επιτυχία, θέλοντας και μη. Αλλά έχω αρνηθεί κάθε είδους θέση εξουσίας που μου έχει προταθεί μέχρι τώρα. Και ήταν πολλές και σημαντικές. Δεν είναι το είδος μου. Δεν θέλω να ζήσω αυτήν τη ζωή και δεν είμαι καθόλου κατάλληλος.
Σε περιορίζει το μεγαλύτερο κοινό;
Με περιορίζει που το μεγαλύτερο κοινό με αναγκάζει να απαντάω σε αυτές τις ερωτήσεις που μου κάνεις. Κατά τ’ άλλα, καθόλου. Με περιορίζει που πρέπει ν’ απαντάω σε δημοσιογράφους για το underground παρελθόν μου και το mainstream παρόν μου. Είναι και ένας λόγος που έβγαλα στο mesaproject.gr σαράντα λεπτά μονόλογο για τη δουλειά, γιατί ήξερα ότι κανείς δεν θα με ρωτήσει. Ήξερα ότι δεν θα μιλάω γι’ αυτό το πράγμα. Αντιθέτως, ήξερα ότι θα μιλάω για την Ολυμπιάδα, για το αν είμαι mainstream ή δεν είμαι και για το αν δέχομαι επιθέσεις. Είναι πολύ μικρό μέρος της δικής μου της ζωής και των ενδιαφερόντων μου αυτό. Το μεγάλο μέρος είναι η εργασία μου και η σκέψη μου.
Αποτελεί, όμως, μεγάλο μέρος στη ζωή των άλλων; Είναι η θέση του καλλιτέχνη τέτοια…
Τι θέλουμε, όμως, τελικά από τον καλλιτέχνη;
Διασκέδαση;
Δηλαδή, ζητάς από τον Francis Bacon να σε διασκεδάσει; Ψυχαγωγία, ως αγωγή της ψυχής, ναι…
Και ο προβληματισμός είναι μια μορφή διασκέδασης;
Υπάρχει πολύ μεγάλο πρόβλημα στον διαχωρισμό του entertainment από το art. Αγαπώ πολύ το entertainment. Απλώς, επειδή δεν κάνω αυτήν τη δουλειά, είναι κάτι που πρέπει συνέχεια να το ξεκαθαρίζω. Έκανα το 2. Πόσο πιο ποπ να κάνω; Ήμουνα σε μια ποπ φάση.
Εσύ γιατί θες να μιλάς, τελικά;
Με ενδιαφέρει να μιλάω για τα έργα μου. Αλλά δεν υπάρχουν άνθρωποι που να παίρνουν το ρίσκο μιας βαρετής συνέντευξης.
Μάλιστα, τα media είναι το πρόβλημα.
Όχι, το επίπεδο της επικοινωνίας που νομίζουμε ότι χρειαζόμαστε είναι το πρόβλημα. Δηλαδή, το ψιλόβροχο.
Ναι, αλλά και τα media ξέρουν τι θέλουν να πουλήσουν.
Τώρα το έθεσες σωστά. Το τι μας κάνει να πουλάμε είναι αυτό που οδηγεί τις πράξεις μας στη ζωή. Δεν συμφωνώ ότι η ζωή μας πρέπει να γίνει δουλειά των διαφημιστικών εταιρειών.
Μπορείς να μιλάς για τα πάντα;
Σε δημόσιο λόγο όχι. Σε ιδιωτικό ναι. Και έχω και πολλές απόψεις. Από το πιο χυδαίο μέχρι το πιο σημαντικό ζήτημα της ανθρωπότητας. Με πολλή ελεύθερη διακίνηση από το ένα στο άλλο, γιατί αλλιώς δεν γίνεται. Μερικές φορές το ποταπό κρύβει μέσα του ένα σύμπαν τεραστίων διαστάσεων.
Τα βάζεις και στη δουλειά σου;
Ε, βέβαια. Η δουλειά μου βασίζεται στη λεπτομέρεια. Πρέπει να φωτιστεί το μικρό για να γίνει μεγάλο. Και αυτό που προσπαθώ να κάνω τώρα είναι ένα άλλο σύμπαν όπου δύο και τρεις άνθρωποι στο ίδιο δωμάτιο, με διαφορετική μετατόπιση, κάνουν το ίδιο πράγμα.
Σου φεύγει η όρεξη μετά την πρεμιέρα;
Έχω βρει ένα κόλπο. Από τη στιγμή της μεγάλης επιτυχίας, οι παραγωγοί μού εμπιστεύθηκαν μεγάλη σειρά παραστάσεων λόγω της προσέλευσης. Οπότε έκανα το κόλπο να δουλεύω τις παραστάσεις καθημερινά. Υπάρχει η πρεμιέρα, ώστε κάποια στιγμή ν’ αρχίσει το έργο να παίζεται, και μετά ξεκινά μια καινούργια διαδικασία, που είναι διαρκώς πρόβες, αλλαγή και καλυτέρευση του γεγονότος. Κάτι το οποίο, όσο χόρευα, με 20 παραστάσεις και με μένα μέσα, δεν είχα τη δυνατότητα να το κάνω. Οπότε, για μένα δεν είναι το τέλος, είναι η αρχή της τελευταίας φάσης.
Οι συμμετέχοντες το ξέρουν αυτό;
Δεν τους ρωτάω αν τους αρέσει. Το ξέρουν. Κι έχω δίκιο. Δεν τελειώνει ποτέ. Απλώς υπάρχει μια ημερομηνία που πρέπει να το δείξεις. Μα η πίστα στην οποία παίζουμε είναι πολύ ανώτερη από τις δικές μας ικανότητες. Αυτό είναι το ωραίο στην τέχνη, στην επιστήμη και στην αγάπη. Απλώς έχεις μονίμως τον στόχο να γίνεις καλύτερος. Ε, αυτό είναι ένα δώρο. Δεν υπάρχει καλύτερο από το να θέσεις προϋπόθεση για καλυτέρευση από εκεί που δεν υπάρχει τίποτα.
Είναι λίγο τεμπέληδες οι Έλληνες καλλιτέχνες;
Αν κρίνω από τον τρόπο που πολλοί άνθρωποι τρομάζουν όταν μπαίνουν στο δικό μας περιβάλλον, από το πόσο πολύ δουλεύουμε, και αν κρίνω από την προχειρότητα που συχνά συναντώ ως θεατής, συμπεραίνω ότι ναι. Αλλά, επίσης, συμπεραίνω ότι όλοι είναι έτοιμοι να δουλέψουν πολύ, αν ψηθούν πως αξίζει τον κόπο. Εγώ ψήνομαι πολύ με το γεγονός ότι κατεβάζω μια ιδέα, παίρνω μερικά τηλέφωνα και φτιάχνεται μια μικροκοινωνία μέσα στην οποία κυκλοφορεί κέφι και γουστάρουμε. Είναι μια περίληψη ζωής στην οποία σκοτωνόμαστε στη δουλειά, αλλά μοιάζουν όλα να έχουν νόημα. Έχει χαρά. Αυτό με ψήνει, γιατί είναι κάθε τόσο στη ζωή μου μια ένωση με τους άλλους και έχει αυτόν τον παραλογισμό, ότι πρέπει κάτι να γίνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Τα λεφτά δεν παίζουν ρόλο;
Είναι ζήτημα των παραγωγών. Έχω ζήσει δεκαετίες χωρίς λεφτά. Η Ομάδα Εδάφους αποτελούνταν από ανθρώπους που έκαναν άλλες εργασίες για να ζήσουν και προβάραμε έναν ολόκληρο χρόνο για να ανοίξουμε κάτι στην Κατάληψη, με εξήντα θέσεις από τις οποίες μοιραζόμασταν εξίσου τα εισιτήρια. Δεν άλλαξε τίποτα. Το θέμα είναι να είσαι ψημένος. Καλύτερα να πληρώνεσαι, αλλά πρώτα το ένα και μετά το άλλο. Ξέρω τι είναι η φτώχια και δεν είναι τα λίγα χρήματα.
Και τώρα παίρνεις εκδίκηση;
Κάνω το ίδιο, απλώς πληρώνοντας τους ανθρώπουs κι εμένα. Εκδίκηση λέγεται αυτό; Από τη μια μιλάω από την πλευρά ενός τυχερού ανθρώπου που έτυχε η δουλειά του να είναι το όνειρό του. Είμαστε λίγοι που ζούμε με αυτό το όνειρο. Δική μου επιλογή ήταν, ωραία ήταν.
Success story με λίγα λόγια;
Ναι. Θες ν’ απολογηθώ;
Ζηλεύεις άλλες δουλειές;
Γουστάρω τρελά να σκάω από ζήλεια. Γιατί ξαφνικά αντιλαμβάνομαι ότι η πίστα έχει νόημα. Κοίταξε, γίνονται πράγματα. Το καλύτερό μου είναι. Μου δίνει γκάζι. Αντίθετα, με ταπώνει η αδιάφορη τέχνη. Θέλω ένα καλό DVD μετά, σιγουράτζα, να στανιάρω.
Τελευταία, σε ποιον έβγαλες το καπέλο;
Στον τρόπο με τον οποίον μάγεψε το κοινό της η Πατεράκη στην ανάγνωση της Ραψωδίας που της αναλογούσε. Εκμηδενίστηκα, έγινα παιδί.
Αντέχεις το ότι οι πρεμιέρες σου είναι ένα ακόμη κοσμικό γεγονός;
Δεν μου αρέσει καθόλου. Είμαι πολύ χαρούμενος που το Μέσα δεν έχει πρεμιέρα. Ούτε τα εγκαίνια των γκαλερί μου αρέσουν. Φέτος δεν έχει τέτοια. Δεν κρατιούνται θέσεις στο θέατρο και όλες έχουν την ίδια τιμή.
Πόση ώρα θα καθόσουν «Μέσα»;
Κουράζομαι γύρω στις πέντε ώρες.
Τα παιδιά δέχονται να είναι εργάτες του συνόλου και να μην έχουν τη δική τους «στιγμή»;
Είναι το καινούργιο μου πνεύμα. Ότι όλοι είμαστε το ίδιο. Στο Μέσα αυτό είναι και το νόημα. Το νόημα του έργου. Είμαστε όλοι το ίδιο, μας αρέσει να λέμε πόσο διαφορετικοί είμαστε, αλλά το Μέσα είναι μια ενθάρρυνση να δούμε και να αγαπήσουμε το γεγονός ότι είμαστε όλοι το ίδιο.
Το χειροκρότημα δεν λείπει;
Σε αυτό το concept δεν έχει καμία σχέση. Γιατί δεν υπάρχει τέλος… Έξι ώρες παράσταση, χωρίς αρχή, μέση, τέλος.
σχόλια